Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Lashtësia e gjuhës shqipe (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=392)
-- A kane qene Helenet dygjuhesh ?.Flisnin ata Pellazgjisht dhe Helenisht (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=12915)

Në artikullin e Gernot Wilhelm: Gjuhët e perandorisë hetite (Die Sprachen des Hethiterreiches), f.47-49, kemi diçka mbi historinë e studimit të gjuhës hetite, punë kjo e filluar qysh nga fillimi i shekullit 19, por më së shumti e kryer në shek. e 20. Një nga këta studjues me zë në fushën e gjuhës hetite, është çeku Bedri Hrozny, i dekadës së dytë dhe të tretë të shekullit të kaluar, atij të 20, pra i 80-90 vjetëve më parë. Një nga zbërthimet klasike të tij është teksti si vijon:
nu NINDA-an e-ez-za-at-te-ni wa-a-tar-ma e-ku-ut-te-ni (f.47)
Fjala NINDA, na thotë autori gjerman Gernot Wilhelm, ishte për Hroznin e njohur qysh nga e kaluara, prej studjuesve të tjerë, kjo ishte bukë (pane; Brot); fjalën watar(-ma) Hrozni e lidhi me fjalën gjermane Wasser dhe anglishten water (ujë; acqua); për të tjerat u bazua tek latinishtja, dhe zbërtheu së fundi: Ihr werdet Brot essen und Wasser trinken (ju do të hani bukë dhe pini ujë; voi mangerate pane e beverate acqua).
Ky është kuptimi i tekstit i dhënë në shkronja latine. Kuptohet se në analizën shkencore, në analizën e fakteve që provohen, debati, kundërshtimi dhe korrigjimi janë të lejuar. Se sa ne stepemi pastaj nga faktorë të ndryshëm për të shfaqur një mendim tjetër, dhe po nga faktorë të ndryshëm, sa ne vetëm i kundërshtojmë mendimet e të tjerëve, duke pranuar vetëm mendimin tonë, -ky është një problem psikollogjik, social, psiqik, etj., që nuk hyn në trajtimin e këtushëm. Por, në rastin e mësipërm të përkthimit të Hroznit, ne kemi një stepje në pranimin e atij përkthimi, për disa arsye. Një nga këto arsye (megjithse nuk jemi gjuhëtar dhe as etimolog) është që, Hrozni (sipas Wilhelmit) i ka marrë format foljore e-ez-za- dhe e-ku mbaresa (personale?) te subjektit, që në atë rast do të hante, duke u nisur edhe nga latinishtja ed – edere (ha-me hëngër; mangia-mangiare; isst-essen), në këtë rast pra: teni.
Megjithse autori gjerman (G.W.) ka një shpjegim të thatë e jo të kuptueshëm, (Für die jeweils folgenden (Verbal-)Formen e-ez-za- und e-ku-, die beide eine (Personal-)Endung –teni aufweisen, verglich er lateinisch ed-, “essen”, bzw. Lateinisch aqua, “Wasser”, und gelangte so zu der Übersetzung: …), megjithë këtë shpjegim të tij, ne nuk e kuptojmë ç’duan mbaresat aty?!
Po kuptojmë për një moment se këto mbaresa personale, (siç i quan pak a shumë Wilhelmi këto), përngjasojnë me ato shqipe të sotme, si bie fjala e mira, i keqi, ku mbaresa në fund e definon subjektin, duke pranuar kështu që kemi patur të bëjmë me një gjuhë tepër të zhvilluar tek hetitët. E para që bie menjëherë në sy në këtë rast është kjo: duke patur parasysh fjalët latine dhe gjermano-angleze ku u bazua Hrozni, duhet të pranojmë që gjuha gjermane, (e biles edhe ajo angleze), paskan pësuar një kundërevolim, sepse një fjali e zakonshme e thjeshtë e shprehur në gjuhën gjermane tingëllon sot për veshin e gjuhëfolësit shqip si një fjali e shprehur nga një tre vjeçar. Kështu gjermani thotë: Ich gebe ihm das, ku në shqip do të përkthehej: unë jap këtë atij, gjë që mund ta thotë një tre vjeçar shqipfolës dhe jo një i rritur, i cili në këtë rast përdor një gjuhë më të zhvilluar: unë ia jap këtë atij, ose më shkurt: unë ia jap atij, ku kjo "ia" (pjezës lidhore apo nyje shquese, -nuk e di si quhet), tregon përse bëhet fjalë, tregon që bëhet fjalë për një subjekt të caktuar, pra e shquan veprimin në lidhje me atë objekt të caktuar. Ndërsa gjuha gjermane e sotme është më e varfër nga ajo shqipe për format e të shprehurit. Shkakun e kemi shpjeguar tek libri ynë i parë.
Pra, nëse në këtë rast këto forma foljorë, (e-ez-za e-ku, -siç i quan Wilhelmi), janë ato të përngjashme me mbaresat shqipe që e shquajnë mbiemrin apo ato nyja lidhëse (“ia”, -një njohës i gramatikës duhet të na korrigjojë nëse bëjmë gabim në përcaktimet tona), duhet thënë se kjo gjuhë hetite paska pësuar degradim në lëvizjen e saj drejt Europës, përderisa këto forma foljorë nuk para përdoren në gjuhët gjermane (apo edhe angleze).
Përveç kësaj, ç’duan këto mbaresa (personale?, shquese, etj) në atë vend të fjalisë?!.
Dhe e treta, gjuhët e vjetra nuk kanë qenë kaq të zhvilluara sa sot, dhe ato fjalë që shkrueshin (kryesisht pa zanore, të cilat vetkuptoheshin), kishin kuptime të caktuara brënda kuadrit emër-folje-mbiemër. Nyjet dhe mbaresat shquese të veçuara nuk para janë shkruar, (edhe nëse kanë ekzistuar), nga shkaku se ajo shkronjë e veçuar mund të ngatërrohej me një fjalë të caktuar të shkurtër (si m=madh), ku bënte të mos kuptohej kuptimi i fjalisë.
Së fundi do të thonim se, kuptimi i fjalisë së dhënë nga Hrozni nuk përbën ndonjë eviment për shkruesin e atëhershëm. Ju do hani dhe do pini, duket sikur po i thua dikujt se, ai ka dy këmbë mbi të cilat ecën. Përse dhe cili shkrues do të merrte mudimin për të shkruar këtë aspak-eveniment?!.
Ndaj dhe panvarësisht se, edhe ne mund të arrisim në përkthimin e Hroznit për atë tekst, po të studionim pak më shumë shkrimet hetite, prapseprapë ne do të japim një hipotezë tjetër, thjesht vetëm nga shkaku se teksti i mësipërm i përngjan gjuhës “shqipe”; me këtë hipotezë ne (edhe në qofshim gabim) ndihmojmë studiuesit e shkrimeve kaile të pellgut heterogjen hetit, ngaqë në dialekte shqipe ruhen akoma pjesërisht të paevoluara disa fjalë, apo që kanë evoluar aq pak sa shihen pararendëset e tyre kollaj. (vazhdon)