Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Kinematografia (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=127)
-- Enciklopedi e vogel e filmave italiane (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=15881)

Enciklopedi e vogel e filmave italiane

In nome del popolo italiano (1971)

Nje monument i vertete i firmosur nga Dino Risi (regjizori qe me vone beri sukses dhe ne Amerike). Skenaristet Age/Scarpelli kane bere nje pune te detajuar per te zhveshur me ironi kulturat kontradiktore te biznesmenit te madh dhe gjykatesit te thjeshte. Eshte e pamundur mos te shkoje mendja tek Shqiperia dhe aktualiteti i shume situatave politiko ekonomike. Shikuesi do marre dicka me vete nga ky film dhe do e gjeje veten te ndryshuar ne fund te filmit.

Dy kolonat aktoriale jane Ugo Tognazzi dhe Vittorio Gassman. I pari ne nje rol gjykatesi, ndryshe nga figurat komike gjysem femerore te interpretuar ne filma te tjere. I dyti si gjithmone i zoti ashtu si ne shume bashkepunime te tjera me regjizorin Dino Risi. Ky i fundit ndoshta e lidh filmin me zhgenjimin personal mbi Italine qe e detyron ne ato vite te emigroje ne Amerike. Dino Risi eshte larguar nga Italia sepse shteti vuri disa ligje te vecanta mbi financimin dhe prodhimin e filmave, ku filmi mund quhej italian vetem nese kishte nje perqindje te caktuar aktoresh dhe stafi. Nese nuk gabohem edhe financimi i jashtem u implikua ne ato ligje. Megjithate merita kryesore i mbetet skenaristeve (Furio Scarpelli, Agenore Incrocci), te cilet kane punuar bashke per dhjetra filma duke u bere dora kryesore e krijimtarise kinematografike te atyre viteve.

Nje permbledhje episodesh:


Nje citim nga filmi:
"La peggior forma di prepotenza e quella che si avvale del potere concesso dalla colletivitÃ_"
(Forma me e keqe e prepotences eshte ajo qe perdor pushtetin qe i jep komuniteti)

Finchè c'è guerra c'è speranza 1974

Drejtuar e interpretuar nga Alberto Sordi eshte nga filmat me domethenes qe kam pare dhe pse Sordi s'eshte nga te preferuarit e mi.

Historia e nje burri qe eshte tregtar pompash hidraulike ne aparence por ne fakt ben shitesin e armeve vendeve te botes se trete. Familja e tij e perbuz punen e tij dhe e quan te pamoralshme por kur vjen puna te zgjedhin ... nuk pranojne te lene komoditetet e jetes se pasur per te jetuar nje jete anonime por te ndershme keshtu mbyllin njerin sy e do te bejne sikur s'dine gje. Finalja eshte nje skene shume ironike e te ngelet ne kujtese.

Kinematografia italiane dhe kryesisht ajo europiane ka krijuar nder vite filma shume te bukur,te cilet kane trajtuar tema shoqerore te kohes kur jane bere.Kryesisht kinemat tona jane furnizuar me te tille filma nga kinematografia italiane dhe ajo franceze+ plus edhe ato ruse.

Me kujtohen filmat ''Cocarja'' me te madhen S Loren,Burri me pantallona te shkurtra ,Gruaja me e bukur etj.Nuk me kujtohen emrat e regjizoreve sepse atehere kam qene femij,por kujtoj qe ato filma pelqeheshin e komentoheshin gjate nga shikuesit e kinemase.Ne kete moshe qe jam tani,une di te vleresoj se sa edukues kane qene ata filma dhe temat e mprehta shoqerore qe trajtonin.
Por sot sic e shohim te gjithe,kinemaja eoropiane dhe ajo boterore eshte bllokuar nga filmat hollivudian.Ekspasioni i Hollivudit eshte asfiksues per kineastet e vendeve me tradite kinematografike.Fantazite e cmendura te regjizoreve te Hollivudit me filma horror apo me alien, i kane bere corap mendjet e brezit te ri.
Mua me neveriten ata filma me vetura apo njerez qe fluturojne.Keta filma nuk bindin askend dhe vlerat e tyre edukuese jane negative.

Faleminderit per pjesemarrjen ne kete teme.

Sidoqofte ketu do mbeten vetem mesazhet informative, me data te sakta ose permbledhje dhe kuriozitete. Opinionet e pergjithshme dhe diskutimet do fshihen me vone.

P.s. Cocarja eshte drejtuar nga Dino Risi. Sofia Loren eshte thirrur te beje rolin e vajzes, por pas auditimit vendosen ti bejne nenen edhe pse ishte vetem 25 vjec. Aktorja shprehet se kishte frike te luante nje rol kaq te rendesishem, por u mundua te mbante parasysh marredheniet me mamane e vet, gje qe e ndihmoi te ndjente vertet skenat tragjike te filmit dhe te jape karakterin e forte qe shikuesit njohin nga filmi.

Il sorpasso (1962)

Regjizor: Dino Risi
Aktore: Vittorio Gassman, Catherine Spaak (e bija).


Ky film eshte nga me te degjuarit edhe pse ideja kryesore nuk bie ne sy menjehere. Gassman luan rolin e nje djali te hedhur dhe te paskrupullt, por qe ne boten ku jetojme ka shume me teper sukses. Ne te kundert partneri i udhetimit te tij eshte nje student juridiku i takuar rastesisht, i cili eshte i turpshem dhe i terhequr. Karakteri estrovers i te parit e ben me te dashur dhe me te pelqyer ne pergjithesi, bile edhe nga vete familjaret e studentit.
Mbyllja e filmit le me nje shije te hidhur ne mbeshtetje te idese se e mira dhe e keqja nuk ecin sipas idealizmit te njerezve (gje qe ne filmat e sotem Hollywoodiane eshte retorike).

Sekreti i ketij filmi eshte tek perfaqsimi metaforik i Italise se viteve '60. Nje personazh euforik dhe sharlatan ecen cmendurisht me nje makine njesoj sic ecen Italia e hutuar ne mes te nje bumi ekonomik te papritur. Edhe fundi i filmit perfaqson kete ide, kur mes italianit te sjellshem dhe atij te cakerdisur mbijeton ky i fundit. Kritiket thone se kjo perfaqson me se miri stuhite qe do perjetonte Italia me vone, ne vitet '70, kur terrorizmi dhe kriminaliteti mbizoteroi mbi kohet e paqshme te dikurshme.

Kuriozitete:

• Dino Risi tregon se ideja e filmit i erdhi pas nje udhetimi te ngjashem me nje producent kinematografik milanez (avokat Gigi Martelli), i cili nje dite e fton te shkojne bashke ne Varese. Kur mberrijne aty e fton perseri te shkojne te blejne cigare ne Zvicer, sepse kurfiri ishte fare prane. Ne Lugano avokati i thote Risit se do e coje te haje me princin e Lichtenstein, ku hyjne pasi avokati i tregon policeve abonene e autobusit duke i thene se eshte gazetar. Keshtu te dy perfundojne vertet te hane dreke me princin...
  Skenari i filmit eshte i ngjashem me historine e mesiperme. Ne krijimin e tij ka ndihmuar dhe Ettore Scola (nje mjeshter tjeter i skenareve).
  
• Dino Risi i prezanton skenarit producentit Lombardi, i cili nuk tregohet i interesuar. Me pas rradhen e ka producenti Carlo Ponti, i cili e pelqen dhe mendon ta vere ne skene me Walter Chiari-n dhe Sophia Loren. Por Loren nuk eshte disponibel dhe filmi harrohet ne sirtar. Disa kohe me vone eshte producenti Mario Cecchi Gori qe pyet Dino Risin mos ka ndonje skenar interesant per aktorin Vittorio Gassman. Dino Risi nxjerr nga sirtari skenarin dhe ja jep. Ky e pelqen dhe nderkohe fillojne te mendohen kush do jete efektivisht aktori kryesor.
  
• Ne fillim aktor kryesor mendohet te jete Alberto Sordi, por ky i fundit i thote ne konfidence Dino Risit se "duhet bere shume pune qe merita ti mbetet aktorit tjeter (pozitiv)".
  
• Fundi tragjik i filmi eshte nje deshire e forte e regjizorit. Producenti nuk donte qe nje film komik te kishte nje fund tragjik por Dino Risi insistoi. Keshtu diten e fundit te xhirimi producenti (Cecchi Gori) i thote regjizorit (Dino Risi): "Le ta bejme keshtu. Nese neser bie shi ngrejme plackat dhe filmin e mbarojme me kaq. Nese nuk bie shi xhiro fundin qe do ti". Te nesermen nuk ra shi dhe filmi mori fundin tragjik me nje domethenie te madhe artistike.
  
• Ne projektimin e pare personal producenti doli nga salla dhe ju drejtua regjizorit dhe aktorit kryesor me fjalet: "Me kete film ma keni futur bukur", duke menduar se publiku nuk do e pelqente. Por ndodhi e kunderta, ishte nje sukses i vertete.
  
• Diten e pare te projektimit regjizori mori ne telefon kinemane per te pyetur sa veta shkuan. I thane se ishin nja 30 veta , por dolen te kenaqur. Dhe ne fakt... Diten e dyte ne kinema u mblodhen aq shume njerez saqe u desh te therrisnin policine qe te mbante rregull
  

Disa karakteristika te kinemase se atyre viteve.

Ne panoramen e kinematografise boterore te viteve te pas luftes, kineastet italiane kane nje vend te privilegjuar, pasi krijuan nje kulture te mirefillte kinematografie qe u mor si shembull edhe nga vete kineastet amerikane. Nuk eshte e rralle te degjosh sot Quentin Tarantino apo Tim Burton te permende regjizore apo aktore italiane te marre si shembull ne filmat e vet. Jo me larg se vitin qe shkoi terheq vemendjen historia e filmit "The Pursuit of Happyness" me Will Smith. Aktori i vuri kusht shtepise prodhuese amerikane qe filmin ta drejtonte regjizori italian Gabriele Mucino ose ndryshe nuk do pranonte ate rol. Dhe kini parasysh qe nuk e njihte fare personalisht regjizori.

Kthehemi tek vitet e pas luftes. Italia arrin parpitur ne nje boom ekonomik qe terheq pak dhe ndryshimet sociale. Eshte e kote te kujtohet se bolleku financiar dhe zhvillimi ekonomik eshte faktori kryesor i prodhimit te nje numri te madh filmash. Ne pamje te pare te gjithe duken filma te vjeter, por nese lexohen titujt do shikohet disa grupe punonin me shpesh me njeri tjetrin. Baza e nje filmi te mire eshte sidoqofte skenari, i cili ne ato vite firmosej me shume nga Age/Scarpelli, Ettore Scola apo Stefano Vanzina (alias Steno). Disa prej tyre u improvizuan edhe regjizore, ashtu si anasjelltas regjizoret u moren me skenare per idete qe kishin ne mend.

Karakteristika kryesore eshte lehtesia me te cilen beheshin, shikoheshin dhe shiteshin filmat. Nuk kerkonte shume mund te kthehej ne film nje ide e caktuar dhe shpeshhere kjo dallohet ne frekuencen me te cilen prodhoheshin. Kishte regjizore qe arrinin te prodhonin 4 filma ne vit. Ne fakt shkujdesja me te cilen prodhoheshin filmat kishte dy aspekte te detajuara. Nga njera ane skenaret perpunoheshin mire para se te fillonte xhirimi, ndersa nga ana tjeter fermentimi social krijonte plot material qe mendjet pjellore te skenaristeve mund ti perdornin ose te stimuloheshin prej tyre. Shkujdesja ama ka edhe efektin e prodhimit te kryeveprave "padashje". Ne fakt ambjent i lire, ku nxjerrja e nje filmi nuk kushtezonte karrieren si sot, bente qe ne kinema te beheshin eksperimente dhe te ndiqeshin rruge jo te mirepritura nga kritika. Shembulli me i njohur eshte Totò, i cili pjesen me te madhe te jetes u perbuz nga kritika, ndersa sot mbahet si nje nga aktoret me te zote te historise se kinemase.

Rasti i Toto-se na ben te kujtojme se kinemaja nuk eshte shuma e pjeseve qe bejne kritiket kur shkruajne pershtypjet e tyre, por dicka me shume qe publiku e nuhat ose e nevojit ne momente te caktuara historike. Nje shembull tjeter eshte "Febbre da cavallo" (Gigi Proietti, Enrico Montesano), nje film i bere shkujdesshem, por qe sot mbahet si cult i viteve 1980.

Nje influence te madhe ne mendjet e shikuesve ka patur rezgjizori Sergio Leone, i cili ne bashkepunim me muzikantin Enio Moricone ka krijuar 4-5 filma western qe mbahen mend edhe sot e kesaj dite. Per te shitur filmat ne amerike ndodhte shpesh qe merreshin aktore amerikane, ku njeri prej tyre ishte Clint Eastwood. Filmat xhiroheshin ne Spanje ose ne Milano dhe me pas shiteshin me emra regjizoresh amerikane ne menyre qe publiku i pertej oqeanit mos te kuptonte gje fare. Stili karakteristik i Sergio Leones dhe disa prodhimeve te tjera italiane eshte quajtur "spaghetti western" per shkak te skenave te forta dhe pranise se gjakut ne shume prej tyre.

Nga sa u tha seri ketu eshte e kuptueshme qe shperthimi kinematografik erdhi si pasoje e shperthimit ekonomik-social. Si rrjedhoje shumica e filmave trajtojne probleme sociale, qofte ne forme drame qofte komedie. E rendesishmja eshte qe filmi i asaj periudhe krijon nje panorame te plote te shoqerise ne ndryshim, pak a shume sic ishte Shqiperia optimiste pas renies se diktatures. Ne keto raste tragjikja dhe komikja eshte kollaj te permblidhet, sidomos sepse vete koncepti i komikes ka liindur si dicka shume tragjike per te qene e vertete. Mjafton te kujtojme sesi kinemaja pa ze zbuloi se nje njeri qe pengohet tek tavolina ben per te qeshur dhe jo per te qare.

Si perfundim, te shikosh filmat e atyre viteve eshte nje ekskursion ne kohe, por ajo qe kupton ne fund fare eshte se eshte e pamundur te kete krijimtari artistike pa nje mireqenie ekonomike. Ne menyre analoge ndryshimet e medha kulturore nuk mund te vijne pa nje zhvillim ekonomik. Kjo do te thote shume sot per Shqiperine, edhe pse skenaristet apo producentet tane jo gjithmone mund te justifikohen nga thatesia ekonomike. Eshte me se shumti deshira per te prodhuar dicka dhe per te ndryshuar dicka ne kete bote qe ben nje artist te punoje, dhe jo thjesht deshira per te fituar me shume leke. Kete e thote bukur edhe Emir Kusturica (regjizor i rrymave te pavarura), i cili fton kineastet ti jene besnik vetes dhe te besojne ne ate qe duan te japin, ne vend qe te krijojne kopje te stileve hollywoodiane sa per te shitur filmin. Pra eshte artisti qe duhet ti jape publikut pikeveshtrimin e vet dhe jo moda qe duhet te prodhoje filma te paketuar. Si rrjedhoje eksperimentimi dhe prodhimi i vazhdueshem eshte i nevojshem per te formuar eksperiencen e duhur pa tradhetuar idene tone mbi boten.

Detenuto in attesa di giudizio (1971)

Regjizor: Nanni Loy
Aktore: Alberto Sordi

Historia e nje emigranti qe vjen nga Suedia per te kaluar pushimet ne vendlindje, por arrestohet ne kufi per nje gabim gjyqesor. Nga casti i arrestimit kalon nga nje burg ne tjetrin pa arritur te deshmoje pafajesine. Filmi eshte nje denoncim per kushtet makabre te burgjeve duke nenvizuar pamundesine qe njeriu te mbetet besnik i normave shoqerore kur izolohet dhe peson abuzimin e vete shtetit. Dalja nga burgu e gjen emigrantin thellesisht te ndryshuar, te trembur nga jeta dhe me pasoja fizike dhe mendore. Impakti i filmit ne publik ka qene i forte, sepse per here te pare denoncohet hapur prapambetja dhe paaftesia e sistemit gjyqesor. Natyrisht denoncime te tilla vijne vetem pas nje zhvillimi shoqeror, i cili pretendon emancipimin e shtetit perkrah emancipimit shoqeror. Jo me kot viti i filmit eshte 1971, pak vjet pas ndryshimeve te viteve 1960.

Vlen te thuhet se kjo eshte nje drame nderkombetare e cila do mbese ne mendjen e kujtdo e shikon per here te pare. Praktikisht eshte nje nga ato filma qe mbeten ne mend gjate, sepse drama dhe shkaterrimi shpirteror i personazhit merr me vete cdo shikues.

Alberto Sordi fiton me kete film ariun e arte ne festivalin e Berlinit.




Ky film te kujton dy filma te tjere:
1. Midnight express (1978, it. Fuga di mezzanotte), i bazuar ne historine e vertete te nje amerikani (Billy Hayes) qe kapet me hashash ne Turqi dhe perfundon ne kalvarin e burgjeve te tmerrshem turke. Arrin cuditerisht te arratiset dhe shkruan nje autobiografi ne SHBA, i cili kthehet ne nje nga filmat me te forte mbi burgjet. Qeveria turke e ka akoma ne listen e te kerkuarve, me shume per filmin qe goditi rende Turqine dhe akoma sot ka efekt ne industrine e turizmit. Billy Hyes ka dale disa here ne intervista per te thene se nuk ka dashur kurrsesi te demtoje imazhin e Turqise, por eshte veshtire te vihet theksi tek aspekti personal kur vjen puna tek marredhenia mes shtetesh. Aktori kryesor (Brad Davis) vdes pak vite pas daljes se filmit nga droga.

2. Murder in the first (1995) dhe ky i bazuar ne nje histori te vertete. Gary Oldman, Kevin Bacon dhe Christian Slater krijojne historine e nje te burgosuri te keqtrajtuar qe hedh ne gjyq burgun e Alkatrazit, nje nga me te tmerrshmit ne SHBA. Filmi eshte historia e gjyqit ne fjale dhe duhet theksuar se nuk eshte shume e qarte sa e vertete eshte si histori, pasi regjistrat e burgut deshmojne per nje kontekst shume me te lehte te fakteve. Nese deformimi vjen nga propaganda e  e qeverise amerikane apo thjesht nga autoret e filmit kjo nuk dihet mire.

Bello, onesto, emigrato Australia sposerebbe compaesana illibata (1971)

Regjizor: Luigi Zampa
Aktore: Claudia Cardinale, Alberto Sordi

I gjithe filmi zhvillohet ne Australi, ku nje emigrant italian eshte ne kerkim te nuses prej disa kohesh. Ashtu si shume emigrante te tjere merr pjese ne ballo italianesh ku femrat jane te pakta dhe te shemtuara (shikoni episodin me poshte). Si perfundim lidhet me nje prift qe zakonisht gjen gra nga Italia per ti martuar me emigrante ne Australi. Titulli i filmit eshte lajmerimi qe emigranti ve per te gjetur grua.
Historia komplikohet kur emigranti genjen per identitetin e vet duke gjetur nje grua te bukur por prostitute, e cila genjen nga ana e saj mbi profesionin. Perfundimin duhet ta shikoni vete.

Fotografia e filmit le shume per te deshiruar nga ana teknike, por historia e luajtur nga Cardinale-Sordi eshte nje spektakel i vertete. Ne film dalin ne pah gjithe difektet e emigranteve, ekzagjerimet, endrrat e parealizuara kurre dhe realiteti i ulet ku jetojne. Cdo gje perkon thuajse komplet me emigrantet shqiptare sot dhe mohimin e realitetit te ulet ku shpesh jetojne. Perkon edhe kerkimi i nuses nga vendlindja, sa me e mire dhe e virgjer te jete e mundur. Perkon edhe sjellja si "vajze per shtepi" e femrave sa per te mashtruar emigrantin. Se pse ndodh kjo nuk e di, por ndoshta adhurimi i botes se jashtme ben te krijohen iluzione qe nuk mund te hidhen poshte kollaj. Ndoshta pikerisht per kete edhe emigrantet tane sot mundohen te jetojne ate "1 muaj gango" ne veren e Shqiperise per tu kthyer tek "11 muaj lango" te punes se krahut, kamarierit, etj. Ne fakt filmi ironizon hapur idene e emigranteve se nje dite do hakmerren per vuajtjet qe po heqin duke u bere te pasur e duke hapur biznese. Ideja e hakmarrjes ndaj botes se eger te emigracionit eshte shume e goditur edhe njehere.

Historia eshte unike ne shume aspekte, qofte ne lojen e vecante te Sordit, i cili nxjerr nje personazh krejt ndryshe nga filmat e tjere, qofte edhe ne pejsazhet e largeta australiane. I vetmi film qe i afrohet si histori eshte Permette? Rocco Papaleo (1971), i xhiruar thuajse ne te njejtin vit. Kesaj rradhe emigranti italian gjendet i fresket ne New York, ku bie ne kontakt me nje kulture shume te rafinuar, komplet larg kultures se thjeshte nga e cila vjen.

Ne episodin e meposhtem Alberto Sordi gjendet ne nje feste patriotesh ku te gjithe burrat kerkojne nuse. A nuk ngjan ambjenti me disa festa emigrantesh shqiptare... sidomos aty nga fundi ku fillon te kendoje njeri. Gjykojeni vete :

Le miserie del signor Travet (1945)

Regjizor: Mario Soldati
Aktore: Carlo Campanini, Gino Cervi, Albertp Sordi.

Film pak i avashte per tu pare me skena gati teatrale. Viti i hershem i prodhimit dallohet qe nga cilesia e keqe teknike, por edhe nga skenari teper i ngushte. Duket sikur autoret jane munduar te evitojne me cdo kusht gjykimet mbi shtetin apo shoqerine, duke u perqendruar tek historia e ngushte e nje punonjesi ne ministri. Filmi ka nje sterilitet, pra, ku ndjehet frika per te kapur argumente qe kushtojne shtrenjte. Ne fakt eshte e pamundur te krijohet nje film nese nuk mund te kritikosh as shtetin dhe as shoqerine perfekte qe shteti mendon se ka krijuar. Kjo ka qene dhe fatkeqesia e kinematografise shqiptare gjate diktatures. Aktori kryesor (Carlo Campanini) eshte shume i zoti dhe eshte e cuditshme nuk ka luajtur shume role kryesore duke mbetur pergjithesisht aktor ndihmes ne filmat e Walter Chiarit me vone. Ne fakt te dy bashke kane kryer dhe shume spaktakle teatrale, keshtu qe jane nje cift aktoresh te njohur per epoken.

Tema:
Nje punonjes ne ministrine e atyre viteve eshte shume i tulatur dhe nuk arrin te kuptoje makinacionet dhe servilizmat qe koleget bejne per te fituar vendin e punes. Ne skene hyn e shoqja, nje grua e bukur qe mundohet te perdore terheqjen e saj per te bindur shefin te ngreje burrin ne detyre. E gjithe historia zhvillohet ne nje ambjent tejet formal, gati steril, dhe me nje perulje te ekzagjeruar ndaj hierarkise. Ky detaj nuk eshte krijim i autoreve me shume sesa sfond real i ministrise se atyre koheve, ku "shkelqesia" ishite epitet domethenes ne rendin social.

Lidhjet me Shqiperine?
Asnje. Me perjashtim te karaktereve servile ky film nuk ka asgje te perbashket me Shqiperine. Kuriozet e historise mund te kujtojne si kane qene ambjentet ministeriale ne Shqiperi, ku pak a shume italianet kishin sjelle te njejten kulture.

Ne episodin e meposhtem shefi (Gino Cervi) eshte me gruan e zotit Travet, i cili hyn ne dhome. Dallohet qarte superioriteti i shefit dhe perulja e punonjesit, i cili si gjithe te tjeret ne ministri gati merr formen e nje femije para plakut te vitit te ri.

Travolti da un insolito destino nell azzurro mare d'Agosto (1975)

Regjia: Lina Wertmuller
Skenari: Lina Wertmuller
Aktore: Giancarlo Gannini, Mariangela Melato

Regjizorja shkruan dhe prodhon kete film ne 1974 me nje sukses te menjehershem ne kinema. Filmi riprodhohet ne 2002 perseri, kesaj rradhe me Madonnen aktore kryesore (Swep away) por ky i fundit eshte nje kopjim skandaloz pa asnje lidhje artistike me filmin origjinal. Per tu theksuar fakti qe ky film prodhohet vetem nje vit para se regjizorja te krijoje nje tjeter film qe do e beje ne 1975 te jete regjizorja e pare femer qe kantidohet per Oscar (Pasqualino Setebellezze, 1975).

Historia:
Nje grup pasanikesh po kalon pushimet ne nje yaht ku diskutojne me arrogance aspektet politike-shoqerore te vendit. Divergjencat mes tyre dhe klases se varfer dallohen heret dhe dy marinaret ne bord ndihen te keqtrajtuar nga trajtimi qe i bejne padronet. Sidoqofte filmi merr shpejt nje kthese kur nje nga grate pordhace te pasanikeve del ne det me gomone duke marre nje nga dy marinaret me vete. Varka prishet dhe te dy humbasin orientimin, per te mbetur ne nje ishull te pabanuar. Aty perplasen teresisht divergjencat e tyre shoqerore. Qendrimi larg civilizimit permbys hierarkite dhe marredhenia mes tyre merr papritmas trajtat e nje dashurie te madhe qe shikuesi do e ndjeje mbi lekure.
Fundi do ju lere nje lemsh ne gryke dhe nje histori te jetuar ne veten e pare.


Vecantia e filmit eshte koklavitja qe merr. Asgje nuk eshte retorike, as renia ne dashuri, as marredhenia mes te dyve. Ne momente te caktuara filmi behet i dhunshem, por sidoqofte nuk te lejon te mbash anen e askujt, pervec se te ndjesh dy personazhet ne situaten e tyre unike. Pikerisht per kete aresye te ben per vete packa se i njeh historine. Ndjenjat personale te dy personazheve mpleksen dhe alternohet me trajtime politike qe regjizorja injekton gjate gjithe kohes. Deklaratat dhe predikimet politike vihen ne gojen e pasanikeve dhe varfanjakeve si per te perplasur dy bote te ndryshme qe ne thelb kane diferencen ekonomike. Kjo duket qarte kur dy perfaqsues te shtresave te ndryshme zhvishen nga statusi i tyre per te perfunduar ne nje bote shpirterore.

Te dy aktoret jane perfekte. Giancarlo Giannini sjell nje personazh te paperseritshem ndersa Mariangela Melato e ben perfekt rolin e pasanikes nga Milano. Djali i Ganninit zevendeson te jatin ne 2002, por trupi i tij sexy dhe lidhja farefisnore nuk mjaftojne per te arritur mjeshterine e te atit.

Filmi fiton ne 1975 David di Donatello (cmim italian) per muziken me te mire. E kote te kujtoj qe filmat me te paharruar e kane shpesh celesin tek kolona zanore.

Ne skenen e meposhtme rolet jane permbysur dhe pasanikja detyrohet ti sherbeje marinarit:

Pasqualino Settebellezze (1975)

Regjia: Lina Wertmuller
Skenari: Lina Wertmuller
Aktor: Giancarlo Gannini

Edhe njehere regjizorja e shkruan vete skenarin. Kesaj rradhe vjen me nje drame qe korr sukses ne gjithe boten dhe e ben te marre kantidaturen per Oscar (hera e pare qe nje femer ja arrin).

Historia e filmit niset nga zonat italiane me tradite, ku nje vella i vetem mundohet te ruaje nderin e familjes qe perdhoset nga nje moter. Vellai perfundon ne burg dhe me pas dezerton ushtrine dhe e fusin ne kamp peqendrimi nazist. Ai qe konsiderohej i bukur ne fshatin e lindjes mundohet te perdore aftesite e veta mashkullore per ti hyre ne zemer oficeres gjermane qe komandon kampin. Eksperienca e atyshme dhe rruga qe zgjedh per te mbijetuar do e tjetersoje si njeri. Askush nga familja nuk do e kuptoje vellain dhe djalin kur del nga burgu me shume sesa shikuesi qe perjetoi me te vuajtjet dhe skenat e tmerrshme. Ne momente te caktuara shikuesi do ndihet me fat qe eshte pas ekranit dhe jo brenda atij filmi.

Edhe ne kete rast skenaristja gersheton historine personale te nje te burgosuri me meditimet dhe reflektimet e xhelatit te vet. Keto perbejne me se shumti kolonen politike dhe filozofike te filmit qe ne fund mbaron aty ku filloi, tek jeta personale e Pasqualinos.

Filmi merr disa kantidatura per Oscar:
1. Filmin i huaj me i mire
2. Aktori me i mire
3. Regjia me e mire
4. Skenari origjinal me i mire
Nuk fiton asnje prej tyre.

Kuriozitete:

• Raporti mes sasise se xhiruar dhe filmit perfundimtar eshte 50:1. Pra regjizorja ka xhiruar 50 here me shume sesa ka perfunduar ne montazhin perfundimtar.
  
• Tre gra kane marre kantidatura per Oscar ne histori. Dy te tjerat jane Jane Campion (ne 1994) dhe Sofia Coppola (ne 2004).
  
• Regjizorja ka hyre ne Guinness per titullin me te gjate te filmit, gje qe e kishte zakon ne gjithe filmat e saj. Titulli ne fjale eshte "Un fatto di sangue nel comune di Siculiana fra due uomini per causa di una vedova... si sospettano moventi politici. Amore-Morte-Shimmy. Lugano Belle. Tarantelle. Tarallucci e vino.". Ne versionin amerikan titulli ishte thjesht "Revenge".
  
• Montazhi nuk eshte linear. Praktikisht e kaluara dhe e tashmja perzihet ne nje stil te ngjashem me filma te tjere (psh Lucia y el sexo).
  

Era di venerdì 17 (1956)

Regjizor: Mario Soldati
Aktor: Fernandel

Titulli zyrtar i filmit eshte "Sous le ciel de Provence", sepse eshte bashkeprodhim italo-francez.

Filmi fillon ne menyre te lehte dhe humoristike. Personazhi kryesor, nje shites cokollatash dere me dere duhet te shkoje ne qytet si cdo mengjes. Rruges kupton qe ka harruar bileten dhe perfundon ne nje autobus. Aty njeh nje vajze e cila pasi i spjegon hallin e vet kerkon ndihmen e tij prane familjes. Ai e ndihmon duke shkuar tek familja e saj, e cila eshte shume patriarkale dhe me tradita.

Filmi eshte disi i vecante, sidomos per temen qe trajton ne vitet e hershme '50. Nje teme te ngjashme trajton filmi shqiptar "Une e dua Eren", por vetem 35 vjet me vone. Megjithate filmi i Fernandelit eshte disi i bute dhe teatral ne krahasim me filma te tjere italiane te asaj periudhe. Drama qe e pershkon eshte disi e pritshme pa shume ndryshime gjate filmit. Pjese e vecante e mjeshterise se Fernandelit eshte monolgu perfundimtar (te cilin ne kete moment nuk e mbaj mend).

Aftesia aktoriale e Fernandelit eshte padyshim e madhe, por krejt ndryshe nga italianet e asaj periudhe. Shpeshhere Fernandel me duket personalisht i sheshte dhe i ngujuar ne seriozitetin e teatrit primitiv. Ndryshe nga ai, Toto per shembull ka qene shume me origjinal dhe humoristik, edhe pse thuhet se ka qene i merzitur ne jeten personale.

Nga pejsazhet dhe udhetimi ky film sjell pak ne mend filmin shqiptaro-grek me ate dialin qe merr autobuzin peng (s'me vjen titulli tani).

Nuk ka asnje fragment ne Youtube. Efektivisht ky nuk eshte film i famshem.

Se kam pare kete filmin po me kujton nje tjeter me Giancarlo Giannini-n e Keanu Reeves "Il profumo del mosto selvatico" se dhe ai fillon keshtu ...

se dija qe Fernandel ka bere keto lloj filmash, ne mendjen time ka mbetur vec figura e tij e priftit .

Miseria e nobiltà

Regjizor: Mario Mattoli
Aktore: Totò, Sophia Loren, etj.

Nje nga filmat me popullore te kinematografise italiane. Bazuar ne nje novele e Eduarto Scarpetta (babai i Eduardo dhe Pepino de Filippo) fillimisht behet film ne 1940. Popullaritetin maksimal e merr pas ketij realizimi te 1954 me nje seri aktoresh te kryesuar nga Totò.

Historia fillon me dy familje te varfra qe jetojne bashke ne nje bodrum. Peripecite per te fituar ushqimin e dites sjellin skena shume komike, ndersa uria eshte motori i te gjithave. Totò eshte unik ne shprehjen e urise para kameras. Ne disa filma uria primitive e pas luftes del hapur dhe me gjithe tentativat per te riprodhuar skena te atilla shumica e aktoreve e kane te pamundur te shprehin urine me aq force.
Filmi behet interesant kur fati i varfanjakeve kryqezohet me interesat e nje princi, i cili kerkon ndihmen e tyre. Dhe keshtu varfanjaket hyjne ne boten e aristokracise ku kontrasti me jeten e tyre te perditshme sjell situata te vazhdueshme komike. Pikerisht per kete novela (dhe filmi) titullohet Miseria e NobiltÃ_.

Ne vitin 1954, kur kinemaja shqiptare prodhon zyrtarisht filmin e pare artistik (Tana), filmi Miseria e NobiltÃ_ prodhohet mrekullisht me ngjyra... Nuk e di pse producenti beri nje zgjedhje kaq te kushtueshme, por eshte gje e vecante te gjesh filma kaq te hershem me ngjyra.

Ashtu si shume raste te tjera historia e ketij suksesi i ka rrenjet ne punen e hershme te shkrimtareve dhe regjizorve te tjere, te cilet krijuan interpretime paraprake ku u bazua stafi i ketij filmi. Shume skena jane sidoqofte te improvizuara (me Don Vicenzo dhe Don Pasquale, por edhe me torinezen).

Skena e meposhtme tregon Totone qe punon si shkrues i letrave per analfabetet.


Ndersa kjo eshte skena e famshme qe prezantohet ne shume dokumentare. Pas nje dite urie princi i dergon 3 guzhiniere dhe ushqime ne shenje falenderimi. Te gjithe presin sa del princi dhe kusurin e shikoni vete:

47 morto che parla (1950)

Regjia: Carlo Ludovico Bragaglia
Skenari: Ettore Petrolini, Age/Scarpelli
Aktore: Totò, Carlo Croccolo, Silvana Pampanini

Film komik mbi jeten e nje cinguni qe kursen ne cdo gje dhe cdo aspekt te jetes. Historia rrotullohet rreth nje trashegimie qe babai ka lene per bashkine dhe Totò fsheh ne dhomen e gjumit. Skecet komike vijne njeri pas tjetrit dhe eshte gati e pamundur te mos qeshet.

Eshte nje nga filmat me te hershem (1950), vetem pak vjet pas fundit te luftes se dyte boterore. Megjithate duhet kujtuar se Totò ka bere filma qysh ne vitet '30.

Skenat me te bukura jane me kamarierin (Carlo Croccolo), nje personazh i hutuar qe nuk paguhet prej vitesh dhe ka harruar si gatuhen bifteqet (shiko fragmentin e meposhtem). Ne nje nga skenat Totò mendon te martohet, sepse sipas llogarive gruaja punon falas dhe keshtu mund te pushoje nga puna kamarierin...

Dove vai in vacanza (1978)

Regjia: Mauro Bolognini / Luciano Salce / Alberto Sordi
Skenari: te ndryshem
Aktore: Ugo Tognazzi, Alberto Sordi, Paolo Villaggio

Film me tre episode te ndryshme te krijuar nga autore te ndryshem, me regjizore dhe aktore te ndryshem. Episodi "Si buana" me Paolo Villaggion eshte me i shemtuari dhe personazhi i krijuar nga aktori eshte i njejte me gjithe personazhet e tjere prej fantoci. Ky aktor efektivisht eshte nga me te pavleret ne kinemane italiane, edhe pse kur e intervistojne flet sip VIP.

Dy episodet e tjere jane interesante. Vecanerisht ai i krijuar nga Alberto Sordi eshte spektakolar dhe mbreselenes. Ai titullohet "Le vacanze intelligenti" dhe perplas impaktin mes dy brezave. Dy shites frutash pleq kane 3 femije moderne, te cilet i kritikojne vazhdimisht per peshen, kolesterolin dhe injorancen e prinderve. Me rastin e pushimeve femijet i organizojne nje udhetim intelektual neper Itali me nje diete te rrepte. Dy pleqte e shkrete binden dhe fillojne udhetimin e tyre intelektual neper varrezat e Etruskeve, koncerte abstrakte dhe restorante chic. Nenshtrimi i pleqve dhe kapadajlleku i te rinjve ngjan shume me situata familjare sot ne Shqiperi. Ne fund te filmit pleqte kthehen ne shtepine e tyre ku gjejne cdo gje te ndryshuar dhe moderne, aq moderne sa edhe sot mezi do kuptoheshin mobiljet. Gjate ketij episodi aspektet komike jane mbizoteruese, por gjithmone prapa fshihet fatkeqsia e mos-kuptimit te brezave. Nese dikush do te gjeje veten dhe familjen e vet le te shikoje kete film. Dhe mendoni qe eshte bere ne 1978...

Episodi tjeter me Ugo Tognazzin rrotullohet rreth vizites qe ky i ben te dashures, e cila e sjell verdalle pa arritur ne asnje konkluzion seksual.



Ne skenen e meposhtme dy pleqte vizitojne bienalen e Venecias.
Ekspozita moderne eshte e madhe dhe e pakuptueshme per ta.
Ne nje cast gruaja ulet te clodhet ne nje karrige, ndersa burri shkon ti marre pak uje.
Nderkaq vizitoret fillojne ta fotografojne duke menduar se eshte pjese e vepres moderne mbi te cilen eshte ulur...

Cafè express (1980)

Regjia: Nani Loy
Skenari: Elvio Porta, Nanni Loy
Aktor: Nino Manfredi

Tani i erdhi rradha nje nga filmave me te bukur te Nino Manfredit. Historia tregon nje shites kafesh ne tren, i cili ofron nje sherbim te vecante dhe pa license. Akterimi i Manfredit eshte spektakolar ndersa sensibiliteti i skenarit nuk le vend per gjykime absolute pozitive ose negative mbi personazhin. Filmi fillon me udhetimin e nje treni dhe mbaron me mberritjen e tij ne destinacion. Genjeshtrat dhe truqet e vogla te personazhit perballen rruges me hajdute profesioniste, te cilet i ofrojne te bashkepunoje me ta ne vjedhjen e portofolave. Refuzimi i ofertes dhe veshtiresia per ti qendruar larg krimit serioz e ben personazhin te ndershem dhe na hap syte sa e gjere eshte sfera e krimit. Shikimi i filmit tregon psene e ilegalitetit dhe normalitetin e nje njeriu qe mundohet ti ofroje djalit nje te ardhme te ligjshme.

Nino Manfredi ka krijuar personazhet me te forta te injorances ne shoqerine italiane (ashtu si ne Brutti, sporchi e cattivi). Jane filma si keto qe e kane cuar para shoqerine duke i hapur syte per nivelin ku eshte. Dhe cuditerisht jugu i Italise mban edhe sot shume personazhe si shitesi i kafeve ne kete film.

Nje fragment:

I due marescialli (1961)

Regjia: Sergio Corbucci
Skenari: Totò, Ugo Guerra, Giovanni Grimaldi, Marcello Fondato, Bruno Corbucci,Sandro Continenza
Aktore: Totò, Vittorio De Sica

Historia zhvillohet gjate diktatures naziste. Nje marshall i karabiniereve (De Sica) mundohet te kape nje hajdut (Toto), por ardhja e gjermaneve ben qe karabinieri te largohet dhe hajduti te shtiret si karabinier. Roli i hajdutit si polic eshte komplet informal dhe qesharak. Nderkaq polici i vertete fshihet ne nje kishe, sepse nuk do te bashkepunoje me nazistet. Pas shume peripecive lufta mbaron dhe dy personazhet, karabinieri dhe hajduti, kthehen ne rolet e tyre te meparshme. Sidoqofte gjate aventures se perkohshme hajduti ve jeten e vet ne rrezik per te shpetuar jetet e te tjereve, duke treguar se edhe nje cope hajdut ka aq moral sa te mos behet bashkepunetor i krimeve cnjerezore.

Ky film mbahet mend mire pasi e shikon per here te pare. Eshte i thjeshte dhe plot humor nga fillimi deri ne fund. Skenari fillimisht pershkruan rivalitetin mes dy marshalleve, nje karabinier dhe nje i sigurimit. Por censura nuk lejon xhirimin dhe teksti ndryshon.

Regjizori xhiron kete film pasditeve, nderkohe qe paradite duhej te perfundonte xhirimet e filmit "Romolo e Remo". Po ashtu De Sica xhiron paradite "Boccaccio '70" dhe pasdite kete film me Totone. Nje film special qe fiksohej me pak ndricim u perdor brenda kamerave ne menyre qe te evitohej bezdia e dritave te forta ne syte e semure te Totose.

Ne fragmentin e meposhtem hajduti i kthyer ne karabinier tallet me fjalimin e oficerit gjerman.

Totò, Peppino e la malafemmina (1956)

Regjia: Camillo Mastrocinque
Skenari: Edoardo Anton, Francesco Thellung, Sandro Continenza, Nicola Manzari
Aktore: Totò, Peppino De Filippo

Dy vellezer jetojne se bashku ne nje fshat te jugut, ku shkojne keq me komshiun. Por shpejt detyrohen te nisen per Milano qe te shpetojne nipin e tyre student nga dashuria me nje femer "te perdale" qe punon neper teatro. Kultura e tyre fshatare dhe injorante stonon dukshem ne ambjentet e metropolit italian dhe te dy gjenden ne situata te pajetuara ndonjehere.

Nje skene e integruar edhe sot ne dokumentare eshte kjo me poshte, ku te sapomberriturit ne Milano nuk arrijne te merren vesh me policin e trafikut. Kjo skene per italianet perben nje nga shembujt e mirefillte te mos-kuptimit te kulturave te ndryshme qe mban Italia.

Kuriozitete:
Ashtu si ne shume filma te tjere Totò ka nje aftesi te mahnitshme improvizimi. Per shembull letra e famshme qe dikton per ti shkruar te dashures se nipit eshte nje gjetje komplet e tij e cila nuk ishte ne skenar. Sot ajo skene ka hyre ne memorien e shume italianeve. Ne fakt nuk eshte e rralle qe Totò tallet me gabimet gjuhesore te personazheve te caktuar. Ne televizionin shqiptar kjo i ngjan mesuesit tek Portokallia.

Teksit i letres qe dikton ne gjuhe origjinale:
Signorina (intestazione autonoma) veniamo noi con questa mia a dirvi, adirvi una parola, che scusate se sono poche ma 700 mila lire; a noi ci fanno specie che quest'anno, una parola, c'è stata una grande moria delle vacche come voi ben sapete . : questa moneta servono a che voi vi consolate dei dispiacere che avreta perchè dovete lasciare nostro nipote che gli zii che siamo noi medesimi di persona vi mandano questo perchè il giovanotto è uno studente che studia che si deve prendere una laura che deve tenere la testa al solito posto cioè sul collo . ; . ; salutandovi indistintamente.. i fratelli Caponi (che siamo noi)


Ne kete skene mberrijnen e Milano, ku kane degjuar se eshte gjithmone ftohte. Pasi qetesohen ne hotel fillojne te shkruajne letren e mesiperme:



Dhe ketu kane dale te kerkojne nipin dhe pyesin policin rrugor:

Gli anni ruggenti (1962)

Regjia: Luigi Zampa
Skenari: Ettore Scola, Vincenzo Talarico, Sergio Amidei
Aktore: Nino Manfredi, Gino Cervi

Film i ambjentuar gjate viteve te diktatures fashiste. Nje burre punon per asikuracionet dhe shkon ne nje qyteze te vogel per te bere kliente te rinj. Aty e shkembejne per inspektor te qeverise dhe i hapin dyert me xhentilese kudo qe shkon. Qyteza eshte e dominuar nga disa zyrtare fashiste te korruptuar dhe ardhja e "inspektorit" i tremb per disa dite me rradhe. Servilizmi ndaj inspektorit dhe menefregizmi per kushtet e mjerueshme te popullit krijojne ironine e duhur ndaj epokes fashiste. I gjithe filmi ngjan fare mire me situatat e inspektoreve dhe servilizmave shqiptare gjate periudhes komuniste (por ndoshta edhe sot). Eshte film i vecante, i xhiruar ne te njejten kohe me filmat sociale te viteve '60, por i ngujuar me skenar ne vitet '30.

Filmi fiton nje cmim ne festivalin e Locarnos.

Ne fragmentin e meposhtem asikuratori takon kryetarin e bashkise.
Gjate dialogut del se kryetari punon pa rroge por cuditerisht ka vene pasuri edhe pse eshte vetem me 4 klase shkolle.

L'arte di arrangiarsi (1954)

Regjia: Luigi Zampa
Skenari: Vitaliano Brancati
Aktor: Alberto Sordi

Ky film eshte i nenvleresuar per mendimin tim. Neper dokumentare permendet pak ose aspak ndersa ne televizor transmetohet pa ndonje reklame te madhe. Me nje skenar spektakolar dhe nje loje te mrekullueshme nga A. Sordi, filmi trajton historine e nje djali ambicioz qysh ne vitet '30 deri ne kohet e vona. Levizjet politike, fazhizmi, komunizmi etj, perbejne terrenin e pershtatshem ku marrin krahe kameleontet e shoqerise, te cilet bejne gjithshka per te fituar leke dhe per tu bere te pushtetshem. Karakteri i interpretuar nga Alberto Sordi do ju beje te kujtoni se s'ben njerez dhe politikane shqiptare. Ky film duhet pare per te kompletuar kulturen e kinematografise dhe per te kaluar 90 minuta te kendshme. Ne fakt historia rrjedh aq shpejt dhe aq kendshem nga epoka ne epoke saqe filmi duket nje eskursion historik me nje seri personazhesh komike perreth. Politikane te paskrupullt gjenden edhe ne nje film tjeter me Totò, Destinazione Piovarolo, por ironia politike atje eshte pjese e personazheve te trete qe hyjne e dalin nga filmi ne forme sekretaresh partie apo ministrash.

Anglisht - The New York Times:

Sicilian Sasa Scimoni (Alberto Sordi) learns L'Arte di Arranglarsi, or "The Art of Getting Along", in this perceptive Italian comedy. Over a period of several decades, Scimoni must adapt to the various power structures in Italy. Whether it be the monarchy, the socialists, the fascists or the Church, Scimoni manages not only to acclimate himself to the prevailing winds, but also turn a neat financial profit in the bargain. Only by trying to second-guess himself does Our Hero come acropper. L'Arte di Arranglarsi was the last of three collaborations between director Luigi Zampa and screenwriter Vitaliano Brancati, each one casting a satiric eye on middle-class Italian life. ~ Hal Erickson, All Movie Guide.

Il giorno della civetta (1968)

Regjia: Damiano Damiani
Skenari: Leonardo Sciascia, Ugo Pirro
Aktore: Franko Nero, Claudia Cardinale

Nje novele e kthyer mire ne film. Ne panoramen kinematografike filmi nuk mbahet mend shume, por kjo vjen nga ankthi qe shkakton dhe jo nga mungesa e vlerave artistike. Historia nis nga nje vrasje dhe hetimi i nje kapiteni te policise. Por ne Sicili nuk eshte kollaj te besh hetime kur shteti ndjehet gati i tepert ne jeten e perditshme te banoreve. Jane ligjet mafioze dhe heshtja, shikimi i punes personale, ato qe mbizoterojne ne qytezen e vogel siciliane. Cdo njeri mundohet te evitoje perballjet me policine sepse respekton me teper statusin e shoqerise sic eshte, pa hyre ne meriten dhe drejtesine e vrasjeve. Kur edhe vellezerit nuk kane kurajo te flasin dhe denoncojne ndonje fajtor atehere ligji mbetet ne doren e vetme te mafies, e cila ne film perfaqsohet nga nje qytetar "i respektuar" dhe i pershendetur nga te gjithe. Mafiozi eshte ai qe ka lidhjet me politikanet e Romes, ai qe ka kulture te ngritur dhe qe di te respektoje detyren fisnike te kapitenit te policise, edhe pse roli i tij eshte te jete ne anen tjeter.

Pervec aktoreve kryesore filmi ka nje seri aktoresh te tjere qe te habisin me zotesine e tyre. Pikerisht per kete aresye filmi nuk eshte nje gjysem dokumentar sic ndodh me filma te tjere qe mundohen te pershkruajne mentalitetin sicilian nga jashte. Perkundrazi, skenat dhe kontradiktat qe pershkojne dialogjet te fusin vertet ne boten siciliane. Filmi le nje shije te hidhur, kesaj rradhe nuk fiton shteti, e mira dhe drejtesia, por rruga qe ndiqet le nje perjetim te vecante qe do ju sherbeje per te kuptuar realitetin sicilian ne cdo dokumentar dhe film qe shihni ne te ardhmen.

I soliti ignoti (1958)

Regjia: Mario Monicelli
Skenari: Age / Scarpelli
Aktore: Vittorio Gassman, Marcello Mastrioanni, Claudia Cardinale, Totò, Memmo Carotenuto

Nje kast i kompletuar per nje komedi te paharrueshme. Pese hajdute te vegjel planifikojne vjedhjen e nje banke qe do rregulloje ekonomikisht te gjithe. Por plani komplikohet gjithmone e me shume nga ngaterresat personale te cdo personazhi. Filmi eshte nje karamele qe mbaron sa hap e mbyll syte. Historia dhe personazhet perbejne nje kolone komike te pandare. Duket sikur gjitshka ndodh ne te vertete dhe ata tipa do i takosh gjekundi ne jete. Nuk jane te shpeshte filma te tille. Jo me kot ky eshte nje nga filmat me te dashur dhe me te famshem.

Me kete veper krijohet per here te pare nje kinematografi e re, qe me vone do emertohet "komedi italiance" (commedia all'italiana). Kinemaja shkeputet nga format tradicionale te spektaklit te dokumentuar, per tu futur ne jeten e perditshme te njerezve te thjeshte. Aktoret nuk jane me kukulla, krijues skecesh qe bejne per te qeshur, por zhyten ne dialogjet normale qe bejne shpesh shikuesin te jetoje filmin ne veten e pare. Kritiket shikojne dorezimin e stafetes mes brezash tek personazhi i Totose. Ne fakt ky eshte nje nga filmat e rralle qe Totò nuk eshte personazh kryesor. Dhe pikerisht kinemaja italiane fillon ndryshon nga mjeshteria artistike e nje aktori si Totò, tek mjeshteria e skenaristeve qe ndryshojne parametrat e kinemase.

Kuriozitete:

• Ideja e filmit lind si nje parodi e filmave "noir" franceze dhe amerikane (psh. Du Rififi chez le hommes). Madje per kete aresye titulli provizor i filmit gjate xhirimit ngjante me nje film francez ne menyre direkte (Rifufu).
  
• Producentet mendonin se Vittorio Gassman, i cili kishte nje prejardhje teatrale, nuk do ishte i suksesshem sa duhej. Vetem insistimi i regjizorit dhe skenaristeve beri qe Gassman te luaje rolin qe ka.
  
• Filmi do titullohej "Le Madamme", sepse ne dialektin roman keshtu thirren policet. Por Monicelli (regjizori) pasi ishte djegur disa here nga censura qe kontrollonte filmat ne ate periudhe preferoi nje titull me te bute dhe te pafajshem.
  
• Ne shqip titulli i filmit do perkthehej "forcat e erreta" ose "largohen ne drejtim te paditur", nese duam te mbajme paralelizmin me titullin italian.
  
• Ne Paris filmi del ne nje kinema dytesore ku projektohet per disa muaj me rradhe. Zgjatja e projektimit terhoqi vemendjen e disa kritikeve qe vajten ta shikojne dhe shkruan vleresime pozitive. Kjo influencoi kritiket italiane te cilet nenvleresonin te gjithe filmat komike ne pergjithesi. Rritja e prestigjit sikur e cliroi filmin nga zinxhiret dhe e coi te fitonte 1 miliarde lireta.
  
• Suksesi ne Itali ishte gjigant. Sallat ishin plot jo vetem prej njerezve, por sepse te qeshurat e zgjatura te publikut benin qe njerezit mos degjonin dot disa pjese te dialogut, keshtu qe e shikonin prape projektimin tjeter.
  
• Aktori Tiberio Murgia luan shpesh rolin e sicilianit neper filma, por ne te vertete eshte nga Sardenja. Eshte pikerisht Mario Monicelli qe fillon ta marre si aktor neper filmat e tij, sepse Tiberio ishte vetem nje kamarier ne nje restorant te Romes. Aktori shprehet ne nje interviste tani vone se Monicelli, i cili bertiste dhe i hakerrehej aktoreve shpesh, ne fakt me Tiberion sillej bute dhe nuk i ka bertitur kurre. Duket sikur regjizori e kishte per zemer ish-kamarierin.
  
• Ne skenen ku siciliani shkon te takoje Totone i thote se ka punuar me "tubat prej plumbi" per te treguar se ka vjedhur. Ky ishte nje fenoment i perhapur ne Italine e pas luftes, ku mungonin lendet e para dhe varferia ishte e madhe. Pra njerezit vidhnin objekte metali, gize apo plumbi per ti shitur ne tregun e zi. Kjo eshte tamam ajo qe ndodh sot ne Shqiperi me vjedhjen e kapakeve te pusetave.
  
• Vittorio Gassman luan nje rol te ngjashem tek filmi "Il mattatore", ku skenariste jane perseri Age/Scarpelli. Aq shume ngjan Gassman saqe mund te ngaterrosh dy filmat sekondat e para te shikimit.
  

Audace colpo dei soliti ignoti (1960)

Regjia: Mario Monicelli
Skenari: Age / Scarpelli
Aktore: Vittorio Gassman, Claudia Cardinale, Nino Manfredi


Ky film eshte vazhdim i filmit te mesiperm dhe i takon te spjegohet ketu. Megjithate me ka shpetuar pa e pare duke menduar se ishte i njejti me te parin. Thuhet se humori eshte prezent vazhdimisht, por ka dicka me pak se i pari. Aktoret jane thuajse te njejte ashtu si skenaristet. Ndryshon regjizori, i cili kesaj rradhe eshte Nanni Loy (i specializuar me shume per aspektet dramatike te jetes sesa per ato komike).

Keshtu qe spjegimi i ketij filmi do vije me vone, edhe pse postimi po behet menjehere pas filmit origjinal.

Nje fragment:

La smania addosso (1963)

Regjia: Marcello Andrei
Skenari: Leonardo Sciascia, Giuseppe Berto, Alberto Bevilacqua etj
Aktore: Vittorio Gassman, Gino Cervi, Lando Buzzanca

Perseri nje film i ambjentuar ne Sicili. Edhe kesaj rradhe eshte Leonardo Sciasca qe pershkon skenarin me stilin e tij. Historia lind nga dy djem te rinj plot deshire per seks, te cilet ne ambjentin e mbyllur sicilian "duhet te martohen per te arritur tek seksi". Por epshi del jashte kontrollit kur rastesisht shikojne nje shoqen e tyre qe zhvishet, dhe me pas e perdhunojne. E thene keshtu mund te duket tragjike, por filmi nuk ka fare ate tonalitet. Perkundrazi, mbi shtresen e trashe te traditave dhe hakmarrjes regjizori ecen ne maje te gishtave duke sjelle situata komike shume me afer perjetimit real te vajzes dhe djemve. Vajza nuk ndihet aq e tmerruar dhe fillon te mendoje gjate per shokun e femijerise qe perdhunoi, ndersa djali nga ana e tjeter po ashtu bie ne dashuri me te duke qene vete ne burg ne pritje te gjyqit.
Ne Siciline e viteve '60 perdhunimi lahej vetem nese gruaja martohej me perdhunuesin me pas. Kete e pranonte dhe ligji dhe akuzat binin menjehere. Por si mund te martohet nje burre me nje femer te cilen e ka perdhunuar bashke me shokun e vet? Ketu luhet nje humor i lezetshem me dy avokatet e te pandehurve qe shtjellojne ceshtjen me llafollogjine tipike avokateske. Vlen te thuhet se shteti edhe ketu del i tepert, gati gati bezdi per shoqerine siciliane qe i lan hesapet vete duke folur me padrinot lokale.

Kolona zanore e filmit eshte shume e bukur dhe e pershtatshme. E mbulon aq mire historine e treguar saqe besoj po te mos ishte ajo muzike filmi s'do kishte kuptim.

Regjizori nuk eshte i njohur dhe mesa shoh ka bere vetem 8 filma filma ne karrieren e tij. Megjithate ky film eshte i kendshem per tu pare.

Kuriozitete:

• Mentaliteti maskilist i Italise se jugut ben qe femra te behet edhe sipas ligjit pre e deshires se burrit. Keshtu per shembull nese nje burre donte te martonte nje grua mjafton ta perdhunonte dhe femra do ishte e detyruar te martohej pas atij akti. Por rasti i nje femre ne Sicili ne vitet '60 habiti opinionin publik. Ajo nuk pranoi te martohej me perdhunuesin duke thene se nuk e donte. Keshtu perdhunuesi nuk i shpetoi dot ligjit dhe u fut ne burg. Por impakti i vendimit te vajzes beri buje te jashtezakonshme ne media, ku shoqeria e prapambetur dhe familja e vajzes ju vune kunder duke e quajtur te perdale dhe kurve. Praktikisht ishte hera e pare qe nje vajze pretendoi te ndiqte deshirat e saj dhe te mos martohej me nje palo-mashkull vetem sepse kishte kryes seks te detyruar me te. Historia ne fjale deshmon kthesen qe mori shoqeria civile ne vitet '60.
  

La voglia matta (1962)

Regjia: Luciano Salce
Skenari: Enrico La Stella
Aktore: Ugo Tognazzi, Catherine Spaak

Nese mendoni se "Lolita" eshte filmi i pare qe trajton humbjen e mendjes se nje burri te vjeter nga nje vajze e re gaboheni. Ky film del ne te njejtin vit me versionin e pare te Lolites (1962) dhe eshte shume i bukur. Nje inxhinier udheton nga Roma me makinen e tij per te shkuar te takoje djalin ne kolegj. Eshte nje burre serioz dhe i prere, qe zbaton ligjet dhe rregullat. Rruges takon nje grup te rinjsh qe tallen dhe bejne shaka me kedo qe takojne. Serioziteti i inxhinierit nuk i pelqen gjera te tilla, por ka dicka qe e terheq. Tek grupi i te rinjve eshte dhe nje vajze e re (Catherine Spaak), 16 vjec qe mund te ishte vajza e tij per nga mosha. Por ajo eshte shume e bukur dhe luan me menyren e saj adoleshenciale per te flirtuar me inxhinierin. Burri i bashkohet grupit te te rinjve, por 50 vjetet qe ka mbi supe e bejne te tejkaluar, nderkohe qe castet rinore qe kalon me te rinjte sikur i japin jete. Gjithshka ndodh me sfondin e flirtit me vajzen e re. Udhetimi kthehet ne nje eskursion te vogel, i cili ne fund e ben inxhinierin te dale i tjetersuar nga ajo eksperience, madje i shkaterruar.

Filmi duket se ka patur goxha sukses neper bote duke i dhene regjizorit emer ne kinematografine boterore. Online gjehen perkthime ne japonisht e anglisht. Per kolonen zanore ju them vetem nje emer: Ennio Morricone.

Anglisht:
Crazy Desire (La Voglia Matta) stars Ugo Tognazzi as a middle-aged Italian businessman on a cross country motor trip. He comes across a group of rambunctious teenagers, including sexy Catherine Spaak. Infatuated by the girl, Tognazzi allows Spaak to deplete his pocketbook to pay for a wild seaside spree for herself and her friends. When challenged to a fight by the leader of the kids, Tognazzi, much to his own surprise, wins, and is hailed as "one of the gang." But when he wakes up on the beach the next morning, he's all alone. Alternately wacky and wistful, Crazy Desire was the film that secured the international reputation of Italian director Luciano Salce. From the opening sequence during a amateurish outdoor production of Julius Caesar to the closing seascape shot of the solitary and bemused Ugo Tognazzi, there's hardly a false move in the picture. Crazy Desire was based on Enrico Siella's short story A Girl Named Francesca. ~ Hal Erickson, All Movie Guide

Romanzo criminale (2005)

Regjia: Michele Placido
Skenari: Giancarlo De Cataldo
Aktore: Stefano Accorsi, Kim Rossi Stuart, Pierfrancesco Favino, Riccardo Scamarcio

Filmi tregon historine e vertete te bandes se Malianes, nje nga me te tmerrshmet ne Itali, e cila mori kontrollin e Romes ne vitet '70. Historia e bandes nis nga nje pengmarrje, e cila i ben djemte te fitojne nje dore te mire parash, qe me pas investojne ne tregetine e droges. Por Roma ka banda te tjera kriminale te cilat shume shpejt vriten ose kthehen me banden e Maljanes. Filmi tregon sesi sherbimet sekrete e kane perdorur disa here kete grup kriminal per qellimet e tyre. Vec kesaj lidhjet me mafian siciliane krijojne nje panorame te qarte te aktoreve te kriminalitetit italian ne ato vite. Bazimi ne histori reale i jep filmit nje vertetesi te vecante. Te gjitha vrasjet dhe veprimet qe bejne aktoret jane ato qe kane ndodhur efektivisht, perfshire bomba ne stacionin e Bolonjes.
Nje seri aktoresh te mire mblidhen nga regjizori Michele Placido (komisar Katani per shikuesit e dikurshem te Oktapodit).

Pervec skenarit te bazuar ne realitet filmi ka nje realizim te mire qe e ben te fitoje shume cmime italiane dhe nderkombetare. Stili i filmit i ngjan shume "gangster moovie" amerikane, por cuditerisht ka ndjelle interes megjithese u prodhua vone (2005). Ndoshta suksesi i tij ka qene me se shumti sepse zbardh nepermjet artit te kinematografise nje pjese te historise se Italise dhe vete Romes.

Kuriozitete:

• Historia e bandes se Maljanes eshte spjeguar ne disa dokumentare. Njeri prej tyre, Blu Notte, gjendet teresisht ne Youtube dhe mund ta shikoni ne 7 pjese duke filluar nga ky link:
  http://youtube.com/watch?v=_Lyfgp4Tk7s
  

Divorzio all'italiana (1961)

Regjia: Pietro Germi
Skenari: Agenore Incrocci, Ennio De Concini, Alfredo Giannetti
Aktor: Marcello Mastroianni, Stefania Sandrelli, Lando Buzzanca

Nje komedi e bukur mbi nje burre qe do te ndahet nga gruaja e tij. Por ne Italine e vjeter ligji i divorcit nuk ekzistonte, prandaj duhet te mendoje vazhdimisht nje menyre per te hequr qafe gruan. Marcello Mastroianni krijon nje personazh te paharruar tek ky film. Nderkaq regjizori lidh aq mire skenat me ironine dhe kolonen zanore saqe filmi shikohet me endje nga fillimi deri ne fund. Edhe njehere nga nje prodhim kinematografik vihet ne pah prapambetja e shoqerise siciliane, ku politikanet dhe epokat ndryshojne, ndersa njerezit i perjetojne ndryshimet si dicka jashte realitetit te tyre.
Si perfundim filmi perben nje miks komiciteti dhe sarkazme mbi boten italiane. Per kete aresye pati edhe shume sukses ne SHBA, ku fiton Oscar per skenarin me te mire dhe merr dy kantidatura te tjera (1 - regjia me e mire dhe 2- aktori me i mire Marcello Mastroianni). Vec kesaj fiton dhe Golden Globe, shiritin e argjende, etj.

Filma te tille duhet thene se kane ndryshuar shoqerine ne menyre rrenjesore. Do ishte fitore e madhe sikur Shqiperia te arrinte te prodhonte sot filma te mgjashem komike mbi prapambetjen e vet shoqerore. Jane pikerisht keto vepra qe zgjojne shoqerine dhe e bejne ate me homogjene.

Titulli i filmit ngaterron pak me "Matrimonio all'italiana", ku Mastroianni eshte prape personazh kryesor bashke me Sophia Loren, por ai film eshte disi me serioz (dhe eshte me ngjyra).


Kuriozitete:

• Ajo qe sot duket normale dikur ishte oamundur. Nuk ekzistonte asnje ligj qe fliste mbi divorcin ne Itali, sepse teorikisht njerezit nuk mund te ndaheshin. Ligji i pare u aprovua ne 1970, 9 vjet pas daljes se ketij filmi, pas presioneve te shumta te opinionit publik dhe Partise Radikale. Nderkohe partia Democrazia Christiana, e cila ishte ne maxhorance, u dorezua dhe votoi per aprovimin e ligjit si perfundim.
  
• Ndryshe nga c'mund te mendohet ligji i pare mbi divorcin ne krahinat italiane nuk ka lindur ne veriun "e hapur", por ne jugun e kultures. Ishte pikerisht mbreteria e Napolit ajo qe krijoi ligjin e pare mbi divorcin dhe pranoi martesen civile ne vitin 1809.
  

La ragazza con la pistola (1968)

Regjia: Mario Monicelli
Skenari: Rodolfo Sonego, Luigi Magni
Aktore: Monica Vitti

Jemi ne Sicili ne mes te viteve '60, por epoka ngjan akoma me mesjeten. Burrat dhe grate nuk guxojne as te flasin me njeri tjetrin, ndersa traditat ruhen pike per pike. Dora e gruas duhet kerkuar ne familje, por disa here as familja nuk pranon. Atehere veprimi me i mire eshte te rrembesh gruan qe te pelqen, e cila do detyrohet te rrije me ate burre per kusurin e jetes se vet.
E tille eshte ngjarja qe shenon hapjen e filmit, por shpejt ngjarja behet komike, sepse rrembejne vajzen e gabuar. Pak rendesi ka kjo, perderisa nderi i femres thyhet pergjithmone. Por burri nuk deshiron ate femer dhe per ti shpetuar marteses te forcuar ose hakmarrjes iken ne Angli. Atehere familja e vajzes, qe ka mbetur pa asnje mashkull ne familje, dergon vajzen te laje nderin e vet. Por Londra eshte ndryshe, aty vertet ndjehet emancipimi i viteve '60. Vajzes i duhet te coje ne fund misionin hakmarres per te cilin erdhi, por bie ne kontakt me nje kulture te re.

Sjellja e kesaj vajze te prapambetur ne Londer ngjan shume me vajzat shqiptare qe shkelin per here te pare ne Itali me vize studenti. Te indoktrinuara dhe te turpshme duan te integrohen ne shoqerine e re, por sillen me menyrat e vjetra per kohe te gjate.

Filmi merr kantidature per Oscar si filmi i huaj me i mire dhe fiton David di Donatello. Aktorja protagoniste fiton shiritin e argjende ne 1969.

Pietro Germi ben dy filma te ngjashem per te spjeguar mentalitetin sicilian: "Divorzio all'italiana" (1961) dhe "Sedotta e abbandonata" (1964), por Mario Monicelli trajton Siciline me komicitetin e tij.

Anglisht:
"The girl with the gun", directed in 1968 by Mario Monicelli and starring Monica Vitti, Stanley Baker and Carlo Giuffrè is one of the most successful Italian comedies. Monica Vitti is Assunta, a sicilian girl seduced and abandoned by Vincenzo (Carlo Giuffrè) who then he is escaped to London in order to avoid the repairing wedding. The only possibility that remains to Assunta in order to find again her lost honour is to kill the traitor, but arrived in the British capital city, after several bad adventures, she knows a doctor (Stanley Baker) and the young girl will go encounter to one deep metamorphosis dragged in the core of swinging London, in the middle of young hippies, the most colorful dresses and triggered Beat music. The film did get an Academy award nomination as best foreign film and star Monica Vitti won the Silver Ribbon like best actress. The score by Peppino De Luca, arranged and conducted by Vito Tommaso is the perfect music background for Assunta in a psychedelic London where the dance floor music prevails in the more fashionable clubs.

Re: Divorzio all'italiana (1961)

Citim:

---

Po citoj ato që tha Fajtori

• Ajo qe sot duket normale dikur ishte oamundur. Nuk ekzistonte asnje ligj qe fliste mbi divorcin ne Itali, sepse teorikisht njerezit nuk mund te ndaheshin. Ligji i pare u aprovua ne 1970, 9 vjet pas daljes se ketij filmi, pas presioneve te shumta te opinionit publik dhe Partise Radikale. Nderkohe partia Democrazia Christiana, e cila ishte ne maxhorance, u dorezua dhe votoi per aprovimin e ligjit si perfundim.
  
  

---

Cento anni d'amore (1954)

Regjia: Lionello De Felice
Skenari: te ndryshem
Aktore: Aldo Fabrizi, Carlo Campanini, Eduardo De Filippo, Vittorio De Sica

Film me episode qe flet mbi dashurine dhe trishtimet. Nuk eshte film kushedi sesa i bukur dhe avashtesia e skenave e ben disi te merzitshem. Aktoret jane shume te mire, por stili i regjizorit ngjan me shume me filmat e kohes se komunizmit ne Shqiperi, ku detajet duhet ti marresh me mend. Gati te gjitha episodet mbarojne ne menyre melankolike dhe shikuesi duhet te futet vete brenda filmit pasi filmi nuk eshte ftues. Episodi i fundit eshte disi me origjinal dhe tregon historine e nje babai qe krijon nje feste te cuditshme mbi divorcin e vajzes. Me shtyrjen e gjerave nga ekstremi i kundert episodi mbron istitucionin martesor ne menyre elegante, duke prekur detajet e jetes normale te nje cifti.

Ka nje shprehje interesante qe personazhi i nje prifti (Aldo Fabrizi) thote teksa po fsheh disa partizane: "In Italia ci sara sempre qualcuno da nascondere" (Ne Itali do kete gjithmone dikush qe duhet fshehur). Kjo sjell ne mend emigrantet kalendestine ditet e sotme dhe nje kamera te fshehte qe bene tek nje emision televiziv. Ne emision dilte qarte qe shumica e dyqaneve e ndihmuan nje djale klandestin (zezak) qe te fshihej nga polici qe po e kerkonte per mungese leje qendrimi.

Nuk ka asnje pjese ne youtube.

Bravissimo (1955)

Regjia: Luigi Filippo D'Amico
Seknari: Age / Scarpelli
Aktor: Alberto Sordi

Historia fillon me nje djale te vogel qe ngelet jetim pasi i fusin prindet ne burg. Keshtu mbetet tek shtepia e mesuesit kur mberrin lajmi se s'ka me prinder. Mesuesi eshte nje tip cinik dhe i keq qe mundohet ta heqi qafe duke e cuar tek kusherinjte e djalit, por as ata nuk e duan. Keshtu detyrohet ta mbaje ne shtepi disa nete, kur befas zbulon aftesine e djalit per te kenduar si tenor i madh. Mesuesi nuk humbet kohe dhe ve ne pune njohjet e tij per te futur femijen ne boten e spektaklit dhe fituar leke. Djali i vogel behet famoz dhe kusherinjte kujtohen se sipas ligjit i takon atyre ta mbajne djalin (dhe te fitojne leket).

Filmi eshte interesant dhe terheqes. Karakteri i kerijuar nga Alberto Sordi eshte i vecante dhe eshte celesi i lezetit te ketij filmi.

Fragmenti i meposhtem tregon sesi mesuesi i jep te haje supe djalit dhe vete ha gjera me te mira. Pastaj zbulon aftesine muzikore te djalit:

Interesante: Ne episodin e mesiperm mesuesi thote qe di shqip. Kjo gje futet ne film me siguri per te treguar se shqipja eshte gjuhe e humbur dhe askush nuk mund ta verifikoje nese mesuesi thote te verteten.
Edhe ne ambjente te tjera shqipja perdoret si shembull gjuhe qe nuk di njeri. Per shembull nje djale rus tregon se, kur donin te perzinin disa njerez qe pyesnin cfare gjuhe flisnin ne internet, i thane se ishte shqip. Qe atehere fjala "flas shqip" per grupin e tyre shoqeror eshte nje menyre per te thene "hiqmu qafe".

Gastone (1960)

Regjia: Mario Bonnard
Skenari: Ettore Petrolini
Aktore: Alberto Sordi, Vittorio De Sica

Nje personazh siperfaqsor qe krijon nje film mbreselenes. Gastone eshte nje showman servil, nje maske e teatrit qe do te shkelqeje. Por ashtu si ndodh shpesh shkelqimi tejkalon kapacitetin real te personit dhe njeriu behet qesharak. Filozofia e filmit kalon nga nje frak i zi, me te cilin Gastone shet mend dhe pa te cilin humbet dinjitetin. Nderkohe ai mundohet te mesoje nga aristokracia e vertete dhe per kete i duhet nje princ (Vittorio De Sica), i cili e meson dora dores hilet e jetes. Por Gastone eshte i detyruar te perfundoje si nje humbes ndersa karakteri i tij mbetet ne mendjen e shikuesit, aq me shume sot kur personazhet siperfaqsore jane pjese e botes moderne.

Gastone lind nga nje ide e Ettore Petrolinit shume vjet para se te dale ky film. Petrolini ispirohet nga nje aktor i suksesshem i kinemase pa ze, i cili eshte Mario Bonnard (aktor qysh ne 1909). Ne fillim vihet ne skene neper teatro. Cuditerisht eshte pikerisht Mario Bonnard qe e kthen ne film artistik ne 1960.

Sikur te kishte me shume filma te tille sot do kishte me pak njerez servile dhe siperfaqsore. Por edhe filmat e vjeter, si ky, do ishin nje ilac i mire sikur te beheshin me popullore.

• De Sica eshte gjithmone perfekt ne rolin e aristokratit. Kete rol luan ne shum filma te tjere. Por roli i Sordit qe meson nga De Sica eshte shume i ngjashem me filmin "Il conte Max".
  
• Nje rol te ngjashem kercimtari Sordi luan 6 vjet para tek "Un americano a Roma" (1954).
  

La famiglia Passaguai (1951) dhe La famiglia Passaguai fa fortuna (1951)

Regjia: Aldo Fabrizi
Skenari: Anton Germano Rossi, A. Fabrizi, Ruggero Maccari
Aktore: Aldo Fabrizi, Carlo Delle Piane, Peppino De Filippo

Jane dy filma qe prodhohen shume afer njeri tjetrit dhe kane te njejtet aktore (pak a shume). Nje familje shkon ne plazh diten e diele, por dita i nxihet nga nje seri aventurash te vogla me ne krye servilin e rradhes (Pepino De Filippo). Aspekti trashaluq i Aldo Fabrizit ndjell siklet pa filluar sikletet e tjera akoma. Filmi eshte dinamik dhe plot skece dhe gallata te vogla qe te bejne ta shikosh me endje. Vec kesaj eshte kurioze te shikosh Italine 6 vjet pas perfundimit te luftes. Aventura e vajtjes ne plazh per nje dite i ngjan situatave tona kur shkonim gjate komunizmit. Madje po te shikoni fragmentin e meposhtem edhe autobuzi ngjan me tanet dikur. Vetem se... ky film eshte xhiruar ne 1951.

Nje fragment:
(Carlo Delle Piane, ai cunaku ne taksi, eshte vetem 15 vjec tek ky film)

Certi bambini (2004)

Regjia: Andrea Frazzi
Skenari: Diego De Silva, Ferdinando Vicentini Orgnani, Marcello Fois
Aktore: Gianluca Di Gennaro, Miriam Candurro


Gjeja e pare qe terheq eshte nje fotografi perfekte dhe ngjyra te kombinuara. Por pas fotografise se bukur fshihet nje film qe le pa fjale. Eshte e veshtire te spjegohet kjo histori, sepse eshte nga ato filma qe nuk duhet lexuar por shikuar. Eshte sikur te mundohesh te spjegosh "Lucia y el sexo" me fjale.

Megjithate dy fjale duhen thene. Filmi nis ne Napoli ku nje djale hipen ne metro me nje cante sportive. Treni kalon nga stacioni ne stacion dhe djalit i vijne ne mend javet e fundit qe e sollen ne ate metro. Duke u zhytur tek jeta e atij djali cdo gje do humbasi kufijte, e mira dhe e keqja nuk jane me te ndara. Pak nga pak do spostoheni nga jeta e nje femije capken tek bota e te rriturve. Dhe kjo bote ne Napoli eshte dicka me shume sesa filmat me mafioze qe keni pare deri dje. Ky nuk eshte nje "gangster moovie", sepse nuk ndjek historine e ndonje bande nga jashte, por psikologjine e nje cunaku qe rritet ne nje shoqeri te vecante si ajo e Italise se Jugut.

Aktoret kryesore nuk jane te famshem dhe kjo sjell ne mend krijimin e filmit "Ragazzi fuori", i cili ngjan edhe nga tema.

Kush nuk di italisht (ose nuk kupton dialektin) humbet nje film kult. Shikuesi do zhytet teresisht ne ambjentin lokal ku zhvillohet. Eshte krejt kollaj te gjehet paralelizmi me adoleshentet e familjeve te varfra shqiptare, apo me lypesat dhe shitesit e cigareve qe presin jashte klubit ku rrini. Do gjeni Kamzen apo Seliten, zonat informale nga vijne cunaket qe shesin dhe verdallosen rrugeve te Tiranes. Do kuptoni ate pjese te botes qe mund te keni harruar si ka qene.

Kolona zanore eshte fiks sic duhet. Bashke me kolonen zanore filmi ka marre nje seri cmimesh dhe kantidaturash mbi muziken, skenarin, audion, montazhin, regjine dhe prodhimin.

Anglisht:
Certi bambini is the story of the wasted youth of an 11-year-old rascal called Rosario (Gianluca Di Gennaro). Even though the story is fictional (the film is based on the homonymous novel by co-screenwriter Diego De Silva) it is achingly accurate in its portrayal of kids growing up without much of a future in Southern Italy. The stream-of-consciousness technique used in the storytelling (from the point of view of Rosario himself) sets the film apart from many similar stories. Because the environment in which Rosario grows up, a nameless Naples suburb, does not present him with a good versus bad situation that is black-and-white, but a setting in which crime is in the very fabric of daily life, is Certi bambini as much about Rosario's attitudes as it is about the attitudes of Southern Italian society in general. european-films.net

Comizi d'amore (1965)

Regjia: Pier Paolo Pasolini
Skenari: Pier Paolo Pasolini
Aktore: njerez te rastit

Dokumentar i rrjeshtuar krahas filmave artstike ne vitet '60. Pier Paolo Pasolini eshte nje figure e njohur qe i kushtoi nje pjese te mire te jetes studimeve shoqerore, politike dhe poezive (para se te vritej ne 1975). Ky film trajton pa doreza mentalitetin e italianeve ndaj seksit. Autori ben nje udhetim ne Italine e momentit duke intervistuar njerez dhe kalimtare. Ne film duket qarte diferenca e madhe mes shoqerise italiane ne veri dhe asaj ne jug. Per epoken kur doli filmi ishte nje dokument i mire mbi aktualitetin. Sot ngjan pak i tejkaluar, edhe pse eshte kurioze te shikosh si kane qene njerezit dikur (dhe sa e prapambetur ka qene Italia). Ne llojin e vet ky film ngjan me versionin italian te Alfred Kinsey-t, doktorit amerikan qe botoi dy studime mbi seksualitetin e amerikaneve qe u futen ne histori.

Intervistat jane disi interesante por cilesia e xhirimit eshte e keqe. Duke mos qene film artistik behet pak monoton dhe i lodhshem. Do durim te degjosh 1 ore e 30 min intervista njerezish.

Intervista e nje te riu ne Kalabri:


Nje permbledhje tjeter intervistash:

Il marchese del Grillo (1981)

Regjia: Mario Monicelli
Skenari: Tullio Pinelli, Bernardino Zapponi, Piero De Bernardi, Leonardo Benvenuti
Aktor: Alberto Sordi

Nje film popullor qe tregon dekadencen e aristokracise ne shekullin e 18. Personazhi kryesor eshte nje markez shakaxhi i merzitur nga jeta monotone prej aristokrati, i cili organizon vazhdimisht truqe dhe lojra qe vene ne pozite te veshtire aristokratet e tjere dhe familjen e vet. Me ane te personazhit kryesor skenari udheton neper privilegjet dhe karakteret e semure te klases se ciles i perket. Hija e klasave shoqerore te dikurshme mbetet sidoqofte edhe ne shoqerine e sotme, ku drejtesia nuk eshte dhe aq e barabarte sa duket. Ndoshta ky eshte nje nga celesat qe filmi mori goxha popullaritet dhe sot shikohet si nje nga me te bukurit e Mario Monicellit. Ne fakt markezi nuk eshte shpikur nga skenari, por eshte realitet i shekullit te 17, kur vertet ka ekzistuar nje aristokrat te cilit i pelqenin shume shakate. Edhe familja Del Grillo ka ekzistuar vertet dhe trashegimia e tyre ekziston edhe sot ne rruget e Romes. Fotografia e filmit eshte disi e shemtuar dhe nuk ta mbush syrin, por verdallisja neper reflektimet filozofike te markezit dhe rrjedhshmeria e filmit (model Monicelli) e ben filmin te kendshem per tu pare.

Anglisht:
The real Marquis of Grillo lived in the early 18th century, but, for this take-off on the marquis' life, director Mario Monicelli) has changed the time period to the early 19th century when a lot more was going on in Rome. The marquis (Alberto Sordi) amuses himself by throwing red-hot coins to beggars, occasionally walling up the store entrance of an offending merchant and installing a urinal there instead, and generally making witty and broad comments on the life going on around him. His existence suddenly gets a lot more interesting when he discovers his physical (unrelated) twin in a Roman tavern (also Alberto Sordi) - a drunkard who works transporting coal when he is sober. As a joke, the marquis takes the passed-out drunk to his mansion and puts him in his bed -- fully intent on convincing the drunk and everyone else that this man is the real marquis. ~ Eleanor Mannikka, All Movie Guide

Il federale (1961)

Regjia: Luciano Salce
Skenari: Franco Castellano, Giuseppe Moccia
Aktore: Ugoi Tognazzi, Georges Wilson

Ne Italine fashiste nje oficer dergohet te arrestoje nje profesor, i cili shkruan libra kunder regjimit. Oficeri shpreson te marre graden e federalit nga misioni i caktuar dhe mundohet ta coje deri ne fund pavaresisht nga veshtiresite. Por rruges dy personazhet njihen dhe ifleksibiliteti i fashistit bie ne kontrast me kulturen e profesorit per te krijuar situata komike. Regjimi fashist po shperbehet por oficeri nuk do ta besoje, sepse indoktrinimi ushatarak e ka edukuar mbi pamposhtjen e diktatures. Udhetimi i tyre kthehet ne aventure me mjete te rastit, por ne fund perfundon ne Rome, ku amerikanet kane fituar qytetin. Dhe per te vazhduar aspketin qesharak oficeri fashist mendon se te gjithe amerikanet jane rober lufte.

Nepermjet ketij filmi Ugo Tognazzi fiton respektin e kritikes. Nderkaq filmi krijon skandale ne daljen e tij, sepse pershkruan nje njeri te thjeshte qe beson ne idealet e tij, pak a shume si nje komunist qe beson tek komunizmi dhe partia ne Shqiperine e diktatures. Demagogjia kunder fashizmit ishte akoma e forte ne vitin 1961 dhe njerezit ishin mesuar te perdhosnin gjithshka kishte lidhje me fashizmin.

Muzika firmoset nga Ennio Morricone.


Ne rremujen e luftes njerezit nuk dine si te sillen dhe cilen ane te mbajne. Ne fragmentin e meposhtem kalimtari eshte simbol i nje populli te lodhur qe nuk di me nga cila ane te shkoje dhe si te pergjigjet:

Un giorno in pretura (1954)

Regjia: Steno (Stefano Vanzina)
Skenari: Sandro Continenza, Lucio Fulci, Alberto Sordi, Giancarlo Viganotti
Aktore: Peppino De Filippo, Alberto Sordi, Sophia Loren, Silvana Pampanini, Walter Chiari

Nje dite ne gjykate fillon dhe mbaron me diten e nje gjykatesi. Mes asaj dite kalojne 3-4 episode gjyqesore qe mbushin filmin me fragmente qesharake. Gjykatesi Salomone (Peppino De Filippo) mbahet si i rrepte dhe mendon se shumica e te akuzuarve duhet denuar. Por pas nje dite ne gjykim jane sentimentet njerezore qe gjejne normalitetin ne krimet e vogla qe behen per te mbijetuar. Filmi duket qesharak dhe pak serioz, por mesazhi qe percjell me monologun e fundit i jep nje ngjyre shume me te forte sesa karamelja qe ngjan ne fillim.

Me daljen e filmit istitucionet katolike e priten keq duke e konsideruar anti-katolik dhe perdhoses te funksionit te gjykatesit. Ne fakt Steno di fare mire te krijoje nje eskursion siperfaqsor me nje mesazh te thelle brenda. Per kete aresye filmi pati shume sukses ne publik.

Kuriozitete:

• Personazhi i Nandos (italianit te fiksuar pas kultures amerikane) krijohet nga Alberto Sordi pasi Steno i kerkon te shpike ndonje skec per te zgjatur filmin. Sordi ispirohet nga zakoni i disa te rinjve per tu lare ne Marrana dhe krijon masken qe shikojme. Por ky personazh pelqehet aq shume nga publiku sa stafi krijon nje film kastile per te (Un americano a Roma, 1954).
  
• Dy prifterinj nga Brescia u ndjene aq te fyer nga episodi me Walter Chiarin saqe denoncuan filmin ne prokurori.
  

La classe operaia va in paradiso (1971)

Regjia: Elio Petri
Skenari: Ugo Pirro, Elio Petri
Aktor: Gian Maria Volontè

Regjizori dhe skenaristi, te dy me bindje te majta, vene ne skene levizjet sindikaliste dhe jeten e punetoreve ne nje fabrike te viteve '70. Personazhi kryesor luhet ne menyre virtuoze nga Gian Maria Volontè per te krijuar ankthet dhe sikletet e nje njeriu qe mund te konsiderohet "qen i punes". Por e gjithe historia e ketij punetori te dalluar kryhet ne sfondin e levizjeve sociale, te cilat ne fillim shperfillen, por me vone behen nje arme per te fituar dinjitetin e humbur. Filmi shoqerohet nga ritmet muzikore ushtarake te Ennio Morricones, pa te cilat nuk do kishte kurrsesi efektin dramatik te kushteve te fabrikes. Nga nje kendveshtrim kjo histori ngjan me skenat e filmit "Kohet Moderne" te Charlie Chaplin.

I nisur si deshire e regjizorit filmi eshte bere nje kult me kalimin e kohes. Skenat dhe akterimi i Volontè-se krijojne nje personazh te forte qe duket me real se kurre. Ne fakt personazhi nuk mund te perkufizohet pozitiv apo negativ, sepse permbledh historine e nderlikuar te nje individi. Ne kete kontekst mund te thuhet se filmat me te fuqishem permbajne pikerisht paanshmerine e regjizorit, ndryshe nga filmat amerikane me personazhe te qarte pozitive e negative qe tregojne paaftesine e publikut per te llogjikuar vete mbi jeten. Mund te kujtohen filmat e medhenj amerikane te koheve te fundit qe fitojne miliona dollare me personazhe si Spiderman apo Batman.

Shikimi i ketij filmi do ju beje te kuptoni cfare jane sindikatat dhe si linden ato nga bumi ekonomik. Gjithashtu do ju beje te kuptoni pse eshte e pamundur ne Shqiperi te kete sindikata kur egoizmi dhe cinizmi se bashku me nje industri te dobet bejne te pamundur bashkimin e punetoreve ne protesta. Dhe nese shikojme mire ketu qendron edhe klecka e diferencave ekonomike ne Shqiperi mes pronareve (qe shperdorojne leket) dhe punetoreve te vet (qe s'kane leke as per buke).

Nga ana teknike filmi nuk eshte shume i arrire. Shpesh dublimi nuk perkon me levizjet e gojes ndersa fotografia le disi per te deshiruar me projektimet e forta te dritave.

Kuriozitete:

• Filmi xhirohet ne nje fabrike te sekuestruar nga shteti, e cila per fat te mire ishte bosh dhe i jepet regjizorit ne dispozicion.
  
• Revoltat qe shikohen ne film jane po aq te verteta ne realitet. Ne dokumentarin e meposhtem tregohet shkurtimisht sesi stafi i filmit kerkoi nga te paguhet me shume per nje dite pushimi qe kishin punuar, por produksioni nuk e pranoi kerkesen. Atehere revolta plasi edhe gjate xhirimit njesoj si ne film dhe ne fund produksioni pagoi punetoret dyfish per diten e pushimit qe kishin punuar. Gjate sekuencave te filmit bie ne sy nje megafon i thyer. Ne fakt ai megafon i eshte thyer ne koke dikujt ne skene gjate perleshjeve per te arritur rritjen e rroges. Shumica kujtonin se sherri ishte pjese e filmit dhe me vone kuptuan se njerezit po ziheshin me vertete me grushta.
  

La ragazza di Trieste (1982)

Regjia: Pasquale Festa Campanile
Skenari: Ottavio Jemma, P. F. Campanile
Aktore: Ben Gazzara, Ornella Muti

Film psikologjik i avashte dhe i merzitshem. Nje piktor i shkuar ne moshe njeh nje vajze te bukur ne plazhin gri te Triestes ne dimer. Njohja me te i pelqen shume dhe cdo gje ecen per mrekulli, por vajza eshte pak e cuditshme. Ajo shfaqet dhe zhduket kur i teket per te lene mesoburrin te mendoje cfare fsheh me pas. Ne fakt vajza ka probleme te renda psikologjike dhe gjerat qe tregon nga vetja jane te shpikura ose deformuara per t'iu pershtatur realitetit te saj imagjinar. Shpejt burri i bie ne te dhe mundohet ta ndihmoje. Ai mundohet ti krijoje ngrohtesi dhe dashuri per te mposhtur semundjen e saj psikologjike.

Per here te pare filmi duket i cmendur dhe karakteret irreale, por vetem eksperienca mund te thote se femra te tilla ekzistojne vertet. Dhe vertet problemet psikologjike te disa personave mund ti nxijne jeten partnereve. Fundi i filmit eshte shume domethenes ne kete kontekst.


Nje fragment ku vajza ka alucinacione ne banje:

Una moglie americana (1965)

Regjia: Gian Luigi Polidoro
Skenari: Rodolfo Sonego, Ennio Flaiano, Rafael Azcona, G. L. Polidoro
Aktor: Ugo Tognazzi

Dy italiane gjenden ne New York per te firmosur nje kontrate pune. Njeri prej tyre takon shoket e vjeter dhe terhiqet menjehere nga arritjet dhe pasuria e tyre. Keshtu fillon te mendoje qendrimin e perhershem ne SHBA. Per te qendruar ne amerike rruga me e shpejte eshte martesa e menjhershme, mundesisht me ndonje grua te pasur. Ideja e marteses me nje grua amerikane behet qellimi kryesor dhe personazhi perfundon ne nje aventure qe pershkon ameriken kryq e terthor per te njohur si shtresen e pasur, ashtu dhe te varfren. Por ne gjithe kete aventure burri ndjehet i huaj dhe ambjenti i ngjan krejt anormal ne syte e nje emigranti te sapoardhur. Ndoshta per kete aresye behet emocionalisht i dobet dhe i prekshem, gje qe modifikon parametrat e tij dhe e ben te kerkoje doren e cdo femre qe i afrohet sadopak shpirterisht.

Filmi eshte me ngjyra, ecen shpejt dhe skenari eshte goxha i mire. Skenat ngjajne shume me filmin "Permette? Rocco Papaleo." qe do te xhirohet 6 vjet me vone ne New York. Ndryshimi ketu eshte levizja neper qytete dhe ambjente te ndryshme shoqerie.

Duke qene se jemi nje popull emigrantesh ky film do projektoje paksa historine e cdo emigranti shqiptar ditet e para jashte atdheut. Eshte e paevitueshme ndjesia e humbjes nga impakti me nje bote te ftohte dhe te zhveshur nga shoqerite dhe rregullat e mesuara me pare. Normat kulturore ndryshojne shume nga nje vend ne tjetrin dhe kjo kerkon perfundimisht azhornimin e menyres se mendimit per kedo qe aventurohet ne qytete apo shtete te reja.

Per dreq nuk ka asnje pjese ne youtube.

Controsesso (1964)

Regjia: Renato Castellani, Marco Ferreri, Franco Rossi
Skenari: te ndryshem
Aktore: Nino Manfredi, Ugo Tognazzi, Dolores Wettach, Anna-Maria Ferrero

3 episode filmike qe nuk kane shume lidhje me njeri tjetrin. Autoret kane menduar te lidhin aspektet tragji-komike te seksit ne vitet '60, por rezultati nuk eshte shume evident ne film.

Episodi "Cocaina di domenica": Nino Manfredi eshte burri qe do iki ne ndeshje, mirepo gruaja e vet mistrece e vonon, derisa te dy gjejne nje qese kokaine te fshehur anash ballkonit. Fillojne te mendohen cfare ta bejne derisa e provojne vete padashje dhe sjellja e tyre ndryshon dukshem. Sekuencat filmike jane dinamike dhe kjo e ben episodin te kendshem.

Episodi "Il proffesore": Ugo Tognazzi luan rolin e nje mesuesi me principe, i cili jeton akoma me tezet. Autori le te nenkuptohet nje instikt i tij seksual qe shkon ndesh me parimet e rrepta qe eshte mesuar. Episodi eshte paksa i avashte dhe i merzitshem. Sidomos ne fund ku ideja nuk del ne pah dukshem.

Episodi "Una donna d'affari": Nino Manfredi shikon nje grua te mrekullueshme ne rruge dhe e fton te takohen. Cuditerisht gruaja tregohet e gatshme dhe pranon ta takoje pasdite. Te dy takohen dhe gruaja tregohet edhe me disponibel nga c'mendonte burri. Por ajo eshte biznesmene dhe telefonatat e saj i nderpresin gjithmone seksin pa filluar akoma. Burri perfundon te rrije pas saj gjithe diten dhe te humbase vendin e punes. Episodi eshte i bukur dhe perfundon ne nje menyre shume komike.

Nino Manfredi eshte shume i zoti ne kete film. Dy episodet e tij jane me te bukura dhe venia ne poziten e mashkullit qe detyrohet te pranoje situatat i shkon shume mire.

Pjese nga episodi "Cocaina di domenica" ----------------------------- Fillimi i episodit "Una donna d'affari"
-------

Il 7 e l'8

Regjia: Giambattista Avellino
Skenari: Ficarra, Picone, Giambattista Avellino
Aktore: Salvatore Ficarra, Valentino Picone

Dy djem krejt ndryshe dhe nje incident i rastesishem. Filmi fillon keshtu dhe fatet e te rinjve lidhen nga detaje te vogla gjate gjithe kohes. Ndryshimi i dy te rinjve dallohet qe nga paraqitja, nga sjellja, nga jeta personale dhe nga familjet qe kane. Njeri harrakat qe shet CD fallco dhe hyn ne shtepi gjithmone nga ballkoni. Tjetri djale i mbare bir i nje karabinieri. Eshte motra e te parit qe terheq tjetrin dhe shtyn thuajse gjithe filmin deri ne momentin qe te dy kuptojne rastesisht se mund te jene shkembyer ne djep. Kjo i bashkon me shume. Horri i bie te jete djale karabinieri ndersa shoku me baba te vdekur. Shtata dhe teta jane pikerisht numrat e tyre ne maternitet naten e nderrimit.

Filmi ndertohet ne Palermo, me nje zhdervjellsi dhe natyralitet qe shihet si karamele nga fillimi ne fund. Edhe kush e ka pare njehere do kete kenaqsi te mbetet para ekranit para skenave qesharake te dy komikeve.

Ideja e filmit i lind dy komikeve pasi shikojne nje film te famshem qe hidhte idene e shkembimit te foshnjeve qe takohen kur rriten. Fotografia e filmit eshte shume e kendshme. Edhe efektet speciale nuk mungojne.



Ja pak minuta nga filmi:
(formati origjinal 16:9 del keq nga hedhja ne youtube)

Tototruffa '62 (1961)

Regjia: Camillo Mastrocinque
Skenari: Franco Castellano, Giuseppe Moccia
Aktore: Totò, Nino Taranto

Rikthehemi tek filmat komike duke marre nje nga me te bukurit me Totone. Skenari tregon jeten e dy mashtruesve dhe truqet qe shpikin per te nxjerre lekun. Filmi behet me i bukur nga jeta e dyfishte e njerit prej mashtruesve, i cili shtiret si pasanik me te bijen dhe e con ne kolegje te shtrenjta; per t'iu futur punes me ortakun qe te gjeje leket te paguaje kolegjin. Nuk eshte hera e pare qe prapa aktit te jashteligjshem fshihet nje personazh i bute dhe njerezor neper filma, gje qe ketu del bukur.

Dy aktoret jane ne perputhje perfekte. Gati te gjitha skenat e filmit jane tashme kult i legjendave popullore italiane. Ne skenar konfirmohet edhe njehere kthesa qe merr kinematografia per tu vene jo vetem ne anen e policit, por edhe te hajdutit. Ne fakt ne jugun e Italise konsiderohet edhe sot art me vete mashtrimi i njerezve (duhet te vizitoni Napolin).

Kuriozitete:

• Nino Taranto kishte deshire te luante film me Totone. Ky eshte filmi i pare qe realizon me te. Dy aktoret napoletane do luajne bashke edhe ne 5 filma te tjere.
  

Amore mio aiutami (1969)

Regjia: Alberto Sordi
Skenari: Rodolfo Sonego, Tullio Pinelli
Aktore: Alberto Sordi, Monica Vitti

Alberto Sordi ve ne skene nje film social me aspekte sa komike aq dhe dramatike. Cifti Macchiavelli kane disa vjet te martuar dhe jetojne ne nje bollek ekonomik. Por gruaja ka nje problem qe fillimisht behet fizik me paralizimin e perkohshem te kembeve dhe duarve, por shpejt del aspekti psikologjik dhe deshira per te dale nga raporti. Ajo eshte dashuruar me nje burre qe ulet afer saj neper koncerte. Cifti eshte modern dhe burri nuk do te bjere pre e zakoneve maskiliste te zakonshme. Sepse ne fakt te kesh nje grua lozonjare dhe te re fut ne llogari edhe pasionet e saj per sa kohe burri e lejon te jete e sinqerte. Keshtu burri e shoqeron gruan ne hallin e saj, e ndihmon, e con tek doktori dhe se fundmi dorezohet para faktit se gruaja do nje burre tjeter. Dashurine e tij ai e shfaq keshtu, duke i ndenjur asaj prane dhe duke vezhguar nga larg dashurine e saj. Por ne kete kontekst formohen plot aspekte komike dhe ne fund burri shperthen ne origjinen e tij prej mashkulli dhe ben c'eshte e mundur te rifitoje gruan e tij.

Alberto Sordi shquhet per krijimin e filmave me karakter social (eshte vete regjizor) dhe ky eshte nje nga filmat e tij te pare. Filmi eshte shume aktual edhe sot, por qe ta kuptojme mire duhet te kthehemi ne kohen kur xhirohet, viti '69. Ne mes te revolucionit shoqeror raporti mes burrit dhe gruas fillon te ndryshoje me shpejtesi marramendese dhe per here te pare shoqeria fillon te zhvishet nga maskilizmi i dikurshem. Por eshte pikerisht kjo zhveshje qe krijon medyshje dhe paqartesi ne psikologjine e mashkullit. Nga nje ane duhet te sillemi si njerez dhe te respektojme femren larg dhunes tradicionale, nga ana tjeter gjendesh ne situata te reja qe ndoshta nuk do ndodhnin ne shoqerine tradicionale.

Eshte e kote te thuhet qe Shqiperia as nuk mund te enderroje te beje filma te tille, sepse eshte akoma me nje mentalitet familjar/maskilist te perditshem. Emancipimi i shoqerise shqiptare i po atyre viteve ishte dhe mbeti nje forme komuniste qe respekton monogamine ekstreme te predikuar nga fete. Mund te xhirohen pasionet, por jo rreziku i prishjes se nje familje... Gjithashtu duhet thene se pavaresia ekonomike eshte e lidhur me zhvillimin shoqeror, prandaj eshte e pamundur dhe sot te kryhet nje revolucion i mirefillte shoqeror ne Shqiperi.

Rikthehemi tek filmi ne fjale. Disa filma te tjere trajtojne temen e pasionit te gruas per nje burre tjeter dhe arrijne te fusin sikletin e personazheve. Per shembull Romanzo Popolare (1974) eshte nje realizim shume i mire, por ka edhe nje tjeter me Lino Banfin qe s'me kujtohet titulli.

Kuriozitete:

• Kontrofigura e Monica Vittit tek skena rrahjes ne plazh (shiko me poshte) eshte Fiorella Mannoia, e cila punonte si figurante ne ate periudhe.
  

Il generale dell'armata morta (1983)

Regjia: Luciano Tovoli
Skenari: Ismail Kadare, Jean-Claude Carrière, Michel Piccoli
Aktore: Marcello Mastroianni, Sergio Castellitto

Nje gjeneral italian ngarkohet nga ministria te rekuperoje eshtrat e te vrareve gjate luftes II boterore. Misioni i tij eshte: Shqiperia. Para nisjes te afermit dhe grate e ushtereve i pergjergjerohen dhe luten secila ti sjelle eshtrat e njeriut te vet. Mes tyre eshte dhe nje grua aristokrate, e cila ka lene ne Shqiperi te shoqin, nje kont aristokrat qe ishte kthyer ne kolonel dhe eshte zhdukur ne Shqiperi pa lene gjurme. Historia pra transferohet shpejt ne Shqiperi, ne male te thata me nje ere te carte dhe kohe gri. Aty gjenerali fillon misionin e tij, por detyra e cvarrosjes dhe rekuperimit te nje ushtrie tashme te vdekur e fut ne ankth. Akoma me teper figura e kolonelit te cilin e kerkojne qarqet me te larta te aristokracise italiane. Dhe keshtu, pak nga pak, gjenerali i dikurshem i batalioneve te gjalla kthehet ne nje varrmihes te rendomte ne gjueti eshtrash qe duhen kthyer ne atdhe. Cmenduria e tij shoqerohet nga ajo e nje prifti qe dikur luftonte ne malet e Shqiperise dhe njeh te verteten banale mbi kolonelin e humbur. Eshte pikerisht kjo e vertet qe derdh piken e fundit te durimit ne misionin surreal te gjeneralit te vjeter. Koloneli i shume kerkuar nga aristokracia dhe ministra ishte vetem nje perdhunues banal adoleshenteje dhe per kete eshte vrare nga nje nene Shqiptare.

Filmi eshte shume i rendesishem per perfaqsimin e Kadarese ne ambjentet nderkombetare. Sidoqofte filmi italian nuk ka ndonje vlere te vecante kinematografike. Luciano Tovoli ka qene regjizor vetem njehere ne jeten e tij (per kete film) edhe pse kineast i shquar. Ky fakt tregon me se miri se ky ka qene nje eksperiment per Tovolin, i cili s'ka patur me shanse te prishe skenaret me nje regji skandaloze.

Difektet jane te shumta, por me kryesori eshte operatori i kameras qe nuk arrin te mbaje kameran fikse gjate xhirimeve statike. Pastaj filmi zhvillohet ne heshtje te plote, aq sa behet i merzitshem dhe trishtues. E vetmja muzike qe vendoset jane ca sinfoni klasike per te ndjellur ankth tek shikuesi. Por edhe keto vihen pak dhe rralle. Kjo tregon se nuk eshte investuar aspak per kolonen zanore. Te gjitha keto mund te spjegohen me mungesen e nje producenti te madh ne film. Prodhimi mban thjesht filmen e RAIDUE. Sidoqofte duhet thene se akterimi i Marcello Mastroiannit arrin ti japi disa grimca komike filmit ne disa pjese, por edhe keto duket sikur kane qelluar pa deshiren e regjizorit.

Nuk e di mire se nga vjen velloja e trishtimit ne filmat qe riprodhojne librin e Kadarese (edhe ai shqiptar eshte i merzitshem dhe gri). Ndoshta Kadareja e percjell te njejtin trishtim ne librin e tij (nuk e kam lexuar), por duhet pranuar se paku se krijimi i filmave shabllon sipas librit ose ndjekja e nje linje letrare ne fushen kinematografike eshte nje deshtim i njohur prej kohesh. Per sa kohe filmi te mos marre jete duke interpretuar librin, do mbetet vetem nje version dokumentaresk i shkrimit artistik. Nuk eshte cudi xhanem qe edhe shqiptaret te kene pare filmin italian para se ta kopjojne ne nje version po aq te bezdisshem dhe te zymte.

Per tu kujtuar:
Gjate misionit te tij gjenerali takon nje homolog te nje ushtrie tjeter. Homologu eshte nje djale i ri me te njejtin mision te rekuperimit te eshtrave te ushtareve te tij. Por ai nuk ka seriozitetin ushtarak te italianit dhe ajo qe i thote italianit eshte emblematike:
"Ju, i dashur gjeneral, keni nje organizim te persosur, keni risursa te shumta dhe keni marre specialistin me te mire per hapje varresh ne kete vend. Me duhet ta pranoj, jeni shume me i zoti se une si varrmihes..."

Nuk ka asnje fragment ne internet.

Il seduttore (1954)

Regjia: Franco Rossi
Skenari: 9 te ndryshem
Aktor: Alberto Sordi

Nje burre rreth te tridhjetave e mban veten per Don Zhuan. Ai takohet me shefin e zyres se tij dhe shet mend mbi bemat prej mashkulli dhe mbi njohjen e thelle te femrave. Por burri eshte i martuar, edhe pse historite e tij i mendon dhe organizon sikur te ishte single. Ne te vertete ai mashkull nuk di te nxjerre qimen nga qulli dhe e fut veten ne situata pa fillim dhe pa fund duke ju servilosur ndonje femre ose duke genjyer se eshte pasanik. Ndodh keshtu qe te molepset me ndonje femer rrjepese qe e shfrytezon per ti marre ndonje lek dhe per te jetuar ne kurriz te tij. Kjo ndodh derisa dy grate e tjera qe ka gjuajtur gjenden se bashku tek lokali i gruas se vet zyrtare ku ndodh dhe incidenti qe e zhvesh nga imagjinata e vet prej Don Zhuani. Dhe keshtu filmi mbyllet me gruan e vet qe e fal dhe burri si nje femije i lumtur vazhdon te beje figura qesharake te breg i detit per tu dukur terheqes per femrat.

Filmi eshte i kendshem per tu pare, por i mungon ai aspekt komik qe mund te kishte me situata te tilla. Ndoshta kjo spjegohet me faktin qe eshte teper i hershem (1954) per te dale nga normat e kohes dhe per te vene ne loje cilendo pale qe hyn ne film. Filmat e mevonshem e arrijne kete shume bukur.
Nga ana tjeter duket dhe pak si mekanik ne tregimin e tij, sepse mungojne detajet. Burri thjesht shkon nga nje vend ne tjetrin dhe njeh menjehere personazhet qe hyjne ne film. Pra mungon konteksti, mungon kontorno e botes qe e rrethon. Duket sikur eshte ndjekur nje histori precize teatrale duke i rene shkurt dialogjeve te teperta. Kjo detyron shikuesin te marre me mend gjerat ne disa vende, pra duhet me shume vemendje per te kuptuar cfare po ndodh ne histori. Gjynah qe eshte keshtu kur skenari paska emrat e plot 9 personave.

Interesante te kujtojme se ne 1954 nuk ekzistonte divorci ne Itali. Prandaj ne film riprodhohet nje situate sot qesharake kur gruaja e pyet burrin "Cfare do beje sikur te ekzistonte divorci ne Itali"... Sepse mesa duket e vetmja gje qe i mbante njerezit bashke ishte shpesh mungesa e ligjit te divorcit.

Nuk ka fragment ne Youtube.

Brutti, sporchi e cattivi (1976)

Regjia: Ettore Scola
Skenari: Ruggero Maccari, Ettore Scola, Sergio Citti
Aktor: Nino Manfredi




Filmi flet per nje familje te madhe qe jeton ne zonat informale te Romes ne varferi te plote. Brenda nje barake te vogel mblidhen te gjithe djemte, vajzat, grate, niperit dhe mamaja e kapofamiljes. Ky i fundit nje burre plak dhe cinik, te cilit i mungon nje sy, qe ka fituar leket e asikuracionit pas nje aksidenti. Kjo familje jeton ne kontekstin e nje shoqerie te degjeneruar, ku secili rron duke vjedhur, prostituar apo mashtruar njeri tjetrin. Ne katrahuren morale te zonave informale cdo gje mund te ndodhe, qofte incesti, qofte seksi i plakut me nusen, etj. Filmi eshte krijuar me nje sens komik, shume gjera duken te pabesueshme per ti marre seriozisht. Por eshte arti i regjizorit Scola qe avash avash nuk le dyshimin minimal qe gjithshka eshte e vertete. Dhe keshtu aspektet qesharake perzjehen me grimca dramatike, te cilat ne fund do lene mbresa te perhershme ne mendjen e shikuesit. Injoranca morale dhe shemtia fizike nderthuret per te krijuar karaktere qe ngulen ne mendje.

Grimi dhe loja e Nino Manfredit pastaj te fusin ne nje bote krejt tjeter. Te gjitha skenat jane xhiruar vertet ne nje baraccopoli te atyre viteve, ku jetonin punetore te uzinave perreth. Duke pare filmin mendja te shkon kollaj tek zonat informale te Tiranes, me femije te pafajshem qe behen pre e kushteve te prapambetura te jeteses dhe e nje kulture qe detyrimisht bie ne nivelet e urise. Kush mendon se do gjeje dicka retorike te behet gati per tu zhgenjyer. Stili ngjan me filmat Emir Kusturices, me ndryshimin qe mjeshtri Ettore Scola e ka krijuar 30 vjet para. Jo me kot regjizori fiton dhe cmimin e pare ne festivalin e Canne-s ne 1976.

Ndryshe nga filmat e tjere te atyre viteve ku ngjyrat ulin nivelin e pelqimit, ne kete film ngjyrat behen pjese e filmit dhe jane perdorur per te terhequr vemendjen drejt historise se treguar. Emblematike cizmet e verdha te vajzes adoleshente, qe lidh gjithe filmin me urtesine e saj dhe ne skenen e fundit rezulton me barkun te goja e mbarsur nga kushedi kush (ndonje familjar i vet).



Fragment:
Pese minutat e para te filmit.

Skena e pare ne shtepi zgjat plot 3:34 minuta me xhirim te vazhdueshem. Nuk ka asnje nderprerje dhe asnje montazh. Rralle gjen skena te tilla ne kinematografi, qe mbajne shikuesin lidhur pa u kuptuar fare.

Celesi i suksesit: komiciteti

Nje nga karakteristikat me te vecanta te kinemase italiane '50-'80 eshte aspekti komik. Shumica e skenareve dhe filmave kane gjithmone te injektuar dicka komike, nje personazh apo skene. Madje edhe filmat me te forte sociale perdorin komicitetin si nje menyre per te tranzituar shikuesin tek ideja serioze e jetes. Kjo gje i jep nje shije te pelqeyeshme akoma sot shume filmave.

Nderkohe, po te bejme krahasimin me kinematografine shqiptare, dallohet sensi unik i filmave shqiptare, duke nxjerre ne pah detyrimisht vetem nje aspekt te jetes, komikun ose tragjikun, sikur keto te mos bashkoheshin kurre ne te njejtin realitet. Kjo ben qe filmat shqiptare (por jo vetem ata) te behen te merzitshem, te avashte dhe shpesh retorike per ate qe japin. Pra, ndryshe nga filmografia italiane, shpesh ne kinematografine boterore mungon kontorno qe i jep shije dhe jete filmit.

Ndodh keshtu nje efekt i cuditshem per shikuesin. Kur filmi eshte i qeshur e me jete shikuesi harron se po shikon nje film bardhe e zi. Te nesermen ka harruar fare sesi ishte, bardhe e zi apo me ngjyra. Ne menyre analoge filmat e avashte, te trishte e te merzitshem fiksohen ne tru shpesh si bardhe e zi, edhe kur jane me ngjyra. Ky fenomen tregon sesi filmi nuk mund te ndahet nga ana teknike, sepse skenari i mire i jep ngjyra filmit dhe ngjyrat behen nje sfond i kote nese nuk perdoren si duhet.

Marrim per shembull nje film modern shqiptar: "Letra ne ere" (Lettere al vento). Filmi krijohet ne 2003 nga Emond Budina, i cili xhiron skena te avashta dhe aspak ritmike. Qellimi i filmit behet nje i vetem, tregimi i nje historie te dhimbshme emigracioni. Skenari ama tregohet me nje bosht te vetem, aspektin tragjik. Nja dy incidente komike nuk mjaftojne aspak per te nxjerre personazhet nga merzia qe i transmetojne publikut. Shkurt hesapi, ky film edhe po te ishte pa ngjyra nuk do bente asnje ndryshim. Dhe si ky ka shume filma te tjere ne te gjithe boten (perfshire Italine), ku trenat e ideve ecin ne nje binar te vetem, pa mundur te tregojne rrjeten e jetes ku futen personazhet. Keshtu perfundon qe personazhet e Budines te jene ca prinder serioze ne kulm, te cileve u mungon shkujdesja apo hareja ne gjerat qe bejne. Ashtu si shpesh emigracioni pershkruhet si nje event i detyruar dramatik dhe jo si nje aventure per nje jete te re (sic e bene realisht shume veta ne arratisjen e 1991-it).

Personalisht mendoj se aspekti komik eshte i domosdoshem qofte per te zbuluar te gjitha format e realitetit brenda nje filmi, qofte per ti dhene jetegjatesi filmit. Ne fakt askush nga neve nuk do merrte te shikonte filmat italiane te viteve '50-'80 nese aspekti komik nuk do behej motori terheqes qe ndjell syte dhe humorin pertej kinematografise se sotme. Dhe qe te kuptohemi imagjinoni filmat polake apo franceze me clichète e tyre te dikurshme mbi dashurine dhe seriozitetin e jetes. Sot ato filma perdoren edhe per skece humoristike ne programe si Zelig, ku serioziteti dhe ngurtesia e personazheve ekzagjerohet ne ekstreme qesharake.

Per keto aresye plasja e varferise ne ekran per te imituar filmat e Emir Kusturices nuk mjafton. Duke qene se tradita shqiptare per te krijuar filma me celes komik ka munguar, besoj se ky eshte difekti me i madh i kinematografise sone sot per sot. Sepse fundja Shqiperia nuk eshte vetem nje grumbull problemesh dhe dramash, por nje vend ku njerezit dine dhe te argetohen me aspektet e halleve te perditshme. Pra, duhet investuar ne kete drejtim qe zhvillimi artistik te mos perfundoje ne skece televizive, por ne skena te mirefillta qe mbeten ne mendje jashte ekraneve dhe monopoleve televizive.