Forumi Horizont
Trego 34 mesazhet nė njė faqe tė vetme

Forumi Horizont (http://www.forumihorizont.com/index.php3)
- Historia e Shqipėrisė dhe Shqipėtrėve mbas luftės sė dytė botėrore (http://www.forumihorizont.com/forumdisplay.php3?forumid=256)
-- Tė Pėrndjekurit Politikė nėn Diktaturėn e Enver Hoxhės (http://www.forumihorizont.com/showthread.php3?threadid=239)


Postuar nga Ami- datė 17 Janar 2003 - 22:33:

Tė Pėrndjekurit Politikė nėn Diktaturėn e Enver Hoxhės

Po e hap kėtė temė sepse kohėt e fundit mė ra nė dorė njė libėr i shkruar nė vitin 1997, i cili flet pėr jetėn nė burgjet e diktaturės komuniste nė Shqipėri. Cdo fletė e kėtij libri ėshtė njė histori e dhimbshme dhe ēdo shkronjė e tij pikon gjak.
Ėshtė njė detyrė morale e jona si njė vend diskutimi tė mos harrojmė heronjtė e heshtur tė asaj periudhe dhe xhelatėt barbarė tė saj. Nė libėr pėrmenden Emra dhe Mbiemra dhe kjo e bėn atė shumė real. Kjo gjė ėshtė e domosdoshme sepse ata qė kanė vuajtur duhen kujtuar pėrjetė dhe xhelatėt e tyre gjithashtu duhen kujtuar pėrjetė pėr poshtėrsitė dhe krimet e tyre. Ndegjegjja e kombit do u japė secilit prej tyre vendin qė meritojnė.

Ne radhė tė parė po hedh diēka nga parathėnia e kėtij libri qė e shpreh fare qartė pėrmbajtjen dhe qėllimin e librit:

"Dosjet e Gjalla", shkrimtari Agim Musta, botuar nga Sh.B. "Bilal Xhaferri"
-------------------------------------------------------
Nė njė Shqipėri me njė grusht njerėzish, me njė grusht km, u ndėrtuan dhjetėra burgje dhe kampe qė u bėnė njė industri e vėrtetė skllevėrish. Me kėtė industri skllevėrishishin tė lidhura tė gjitha ndėrtimet nė vendin tonė si nxjerrja e mineraleve nga galeritė e nėndheshme, tharja e kėnetave, rrjeti i vėshtirė i kanaleve vaditėse, ndėrtimi i uzinave dhe i fabrikave, ndėrtimi i aeroporteve, ndėrtimi i stadiumeve, i blloqeve tė ndėrtesave, i komplekseve sportive e tė tjera, kanė vulėn, gjakun dhe djersėn e tė burgosurve politikė. Ata tė burgosur qė kanė mbetur edne gjallė duhet tė tregojnė, duhet tė shkruajnė, duhet t'ia japin zė historive tė llahtarshme tė aq e aq viktimave qė u zhdukėn pa lėnė gjurmė. Faktet janė aq tė shumta sa nuk ėshtė aspak nevoja tė thėrresim nė ndihmė fantazinė. tė persekutuarit duhet tė flasin nėpėrmjet pendės sė shkrimtarėve, tabllove tė piktorėve dhe monumenteve tė skulptorėve, qė nė atdheun tonė tė mos ndodhin mė kurrė barbarizma tė tilla. Shkatėrrimet e tajfunit komunist qė pėrshkoi Shqipėrinė tė mbeten nė kujtesėn e popullit si njė gur varri mbi njė tė kaluar tė tmerrshme pėr tė mos lejuar mė kurrė tė vendoset nė Shqipėri dhunė e ēfarėdo ngjyre.
---------------------------------------

Do tė mundohem qė dita ditės tė shkruaj diēka nga ky libėr si shenjė respekti pėr ata qė vuajtėn nė burgjet ēnjerėzore. Dhe ftoj vizitorėt e forumit qė tė sjellin edhe ata kujtimet e tyre nga ajo periudhe e turpshme qė tė tjerėt qė do tė vijnė pas nesh tė mos harrojnė vuajtjet e mė tė mėdhejve


Postuar nga Ana datė 29 Mars 2003 - 20:58:

Smile

Per gjithe ata qe jane te interesuar ne kete teme, do rekomandoja dhe nje liber-stdim te nje sociologeje amerikane, " Women in Albania " , eshte dhe on-line me duket , ku ka intervista me perfaqesuese grash te te tera brezave dhe prejardhjeve kulturore ne Shqiperi.
Midis tyre do gjeni intervisten rrenqethese te Drita Kosturit, qe eshte dhe me e gjata e librit.
Ju rekomandoj ta lexoni, sepse ka shume te dhena e fakte, jo vetem per jeten e burgut dhe torturave me cnjerezore, por dhe fakte qe lidhen me politiken Shqiptare, pasi Drita Kosturi ka qene nje nder komunistet e para ne shqiperi, bashke me Qemal Stafen e te tjere qe i permend ajo, dhe qe shoket e idealeve i tradhetuan dhe me pas u moren jeten.


Postuar nga Anton datė 30 Mars 2003 - 01:32:

Te perndjekurit Politike

O Ana, te lumte per temen e guximshme dhe sinqeritetin tend.
Duke lexuar shkrimin tend mu kujtua nje thenje e vjeter: "Ata qe harojne te kaluaren e tyre, jane te destinuar te zhduken."
Me duket shume interesante dhe me vlere trajtimi i temave te tilla, te cilat lidhen me te kaluaren, dhe akoma me teper me te ardhmen tone si komb.
Mentalitetet ndryshojne me shpejtesine e breshkes, por ato ndryshojne. Me behet zemra mal kurr has me mendime te pjekura,dhe vej re nje ndergjegjesim gjithmone e me te madh te rinise shqiptare. Ne jo vetem qe nuk duhet te harrojme te kaluaren tone te hidhur, perkundrazi duhet te perballemi me realitetin, dhe te kontribuojme maksimalisht ne permiresimin e gjendjes sone. Shpresoj qe kjo teme te ngjalli interesin e sa me shume personave te ndergjegjshem, dhe qe e ndiejne detyrimin moral te mos shmangen prej realitetit.
Faleminderit edhe njehere, dhe ndoshta seshpejti.
Miqesisht Antoni!


Postuar nga Fajtori datė 30 Mars 2003 - 03:08:

Nje shprehje e ngjashme me ate te Antonit eshte:
Ata qe harojne te kaluaren e tyre, jane te destinuar ta perserisin ate."
dhe kjo eshte akoma me e keqe nga nje pikeveshtrim.

Me ka rastisur te njoh nje te persekutuar te asaj epoke. Quhet Tanush (mbase mbiemri Zavalani). Ai tani jeton ne Austri dhe po pergatit nje liber mbi figuren e Ali Kelcyres. Per kete ka mbledhur dokumente te rendesishme ne arkivat e Romes.

Tanushi eshte nje person me kulture te gjere. Ka shpenzuar shume astronomike parash per te mbledhur dokumente historike. Disa prej ketyre dokumenteve i pash me syte e mi, dhe ishte nje eksperience emocionante. Mbase me vone ben nje liber mbi historine e Shqiperise, sepse njohurite i kishte, na ka lene me goje hapur. Eshte nga te paktet njerez me objektivitet te denje per nje historian. Dinte cdo te mire dhe te keqe kish bere Enver Hoxha, Fan Noli etj etj.

Tanushi njohte dhe Drita Kosturin dhe dikur, ne konfedence, Drita i kish thene:
"Nuk ja kam thene askujt, por kur na rrethuan ne ate shtepi, Qemali tha - Na e tradhetoi Enveri o Drita."

Kaq per kete teme.
Une nuk di shume, por mendoj se venia ne vend i figurave Shqiptare qe njohim apo nuk njohim eshte hapi i pare per zhvillimin e brezit tone. Pershendetje.


Postuar nga amoxil datė 16 Gusht 2005 - 04:42:

Pėrse e ndiqte Sigurimi mėsuesin e gjeografisė.

Aventura e Sadik Xhaferrit, djaloshit me “njollė” tė zezė nė biografi, pėr shkak tė arratisjes sė kushėririt nė SHBA. Vuajtjet pėr diplomėn dhe vajzėn qė dashuronte fshehurazi. Historia e njė familjeje tė traumatizuar nga hijet e zeza tė shėrbimeve sekrete qė vrasin edhe sot.

MOHIMI/ Dėshira pėr t’u arsimuar e gjimnazistit nga Ēorovoda. Dėshtimi i bursės pėr shkak tė biografisė

“Njolla” e zezė qė nuk u hoq gjithė jetėn

TIRANĖ - Ishte viti 1972, kur Sadik Xhaferri, edhe pse nxėnėsi mė shembullor i gjimnazit, nuk arriti dot tė fitonte tė drejtėn e shkollės sė lartė. Kur 4 nga 7 shokėt e tij pėrfituan tė drejtėn e studimit, ai mbeti stop. Sadik Xhaferri ishte me “njollė”. Kėtė fakt e dinte i ati, Abazi, ndaj pėrpjekjet e tė birit i dukeshin pėrēapje tė kota dhe humbje kohe. Ndonėse bursat ishin ndarė, si rregull do tė diskutoheshin nė Organizatėn e Frontit, edhe pse formalisht. Mirėpo ajo mbledhje e frontit nuk u quajt formale. Eqrem Manēe, Riza Lamēe, e pas tyre tė gjithė anėtarėt e frontit, ngulėn kėmbė qė ai djalė tė mos mbetej pa shkollė. Mbledhja mbaroi, por familja Xhaferi kishte frikė tė pyeste pėr vendimin qė u mor. Njė ditė mė pas, Sadikun e thėrret inspektori i seksionit tė arsimit, Avdyl Liēollari dhe i komunikon se fronti kishte qėnė i tėri me tė dhe i kishte dhėnė “leje” pėr tė vazhduar nė degėn qė kishte kėrkuar, histori-gjeografi. Lajmi i mirė u shua ende pa mbėrritur. Njė “mik” e merr bursėn pėr djalin e tij. E vetmja mundėsi pėr Sadikun kishte mbetur nė degėn e matematikės nė Institutin e Lartė Gjirokastėr. Duke qenė se Sadiku ishte i shkėlqyer nė mėsime dhe kishte pasion gjeografinė, nuk e pranoi kėtė degė, sepse pasionin e kishte te gjeografia. Ai nuk donte tė bėnte njė shkollė sa pėr tė kaluar klasėn e tė merrte njė diplomė false. Synimet e tij ishin tepėr tė avancuara. Nė radhė tė parė donte tė bėhej mėsues, jo mėsimdhėnės. Dikush e thirri dhe e kėshilloi tė shkonte, edhe pse mėsimet kishin nisur. Sadiku iku tepėr i pavullnetshėm, por atje, nė Gjirokastėr, gjeti njė shok, i cili i ngjalli shpresat se drejtoria kishte tė drejtė t’ia ndėrronte degėn, nėse kishte. Pėr fat tė tij u gjend njė mundėsi dhe Sadiku sikur u rehatua...Kėtu nisin edhe njė sėrė peripecish pėr djalin e zgjuar, por me “njollė”.

PĖRNDJEKJA/ Aventura e Sadik Xhaferrit, qė sakrifikoi gjithēka pėr bashkėshorten dhe refuzimi si dhėndėr

Pusullat e dashurisė me mėsuesen e fshatit

ENVER CAKAJ

Vetėm brenda pak javėsh Sadik Xhaferri u bė idhulli i institutit. Teksa dallohej pėr i urtė, i sjellshėm dhe i zgjuar, njė ditė e thėrret pedagogu Banush Mezini dhe e pyet nėse ishte zgjedhur nė forumet e shkollės. Duke e ditur hijen e zezė qė mbėshtillte familjen e tij, ai sikur u step. Njė mbasdite u bė mbledhja e organizatės sė rinisė pėr tė zgjedhur udhėheqjen e saj. Sadiku po jetonte me ankthin e frikės. Atė ēast ngrihet studentja Natasha Taēi nga Cėrriku dhe propozon qė sekretar tė ishte Sadik Xhaferi. Pa mbaruar fjalėn ajo, shpėrthyen duartrokitjet aprovuese, qė Sadikut nuk i shkaktuan asnjė emocion, veē frikės. Tri ditė mė pas, pasi ishin hapur letrat, (emri me biografinė e Sadikut do tė vinte nė forumet e rinisė dhe partisė nė rreth), e thėrret pedagogu Sedat Kale dhe e pyet pėr atė “njollė” qė kishte nė biografi. Sadiku i tregon, por kjo e frikėsoi, sepse rrezikonte ta largonin nga shkolla. “Mė vjen keq por ka ca rregulla, qė nuk duhet tė jesh sekretar rinie”. Qė atė ditė u bė mbledhja e rinisė, ku u tha se Sadiku do tė largohet pėr disa arsye qė “i dimė ne”. Nė organizatė ra njė heshtje, por tė vėrtetėn nuk e morėn vesh.

Ideja pėr tė braktisur shkollėn

Zakonisht, nė fund tė ēdo viti, shkollat shkonin nėpėr aksione kombėtare. Sadikut i takoi tė shkonte nė hekurudhė, madje komandant i aksionistėve tė institutit. Thashethemet pėr biografinė e tij nuk po e linin rehat. Megjithatė, nuk ndihej, por vetėm shqetėsohej kur e ngarkonin me pėrgjegjėsira, sepse do tė hapeshin letrat dhe do tė humbiste shkollėn. Edhe pse e dinte tė kaluarėn e Sadikut, duke parė veprimtarinė e pėrditshme tė kėtij studenti, pedagogut Sedat Kale i vinte keq qė nuk stimulohej dhe njė ditė e thėrret mėnjanė e i thotė se kemi menduar tė propozojmė pėr dekorim. Sadiku u trishtua nė fytyrė dhe i kujtoi Sedatit rastin e zgjedhjes tri ditė sekretar rinie dhe iu lut tė mos e bėnte propozimin. Nė ato kushte mėrzie i bėn njė letėr tė vėllait, Tomorrit, tė vinte nė aksion. I shqetėsuar, Tomorri vajti urgjentisht dhe e takoi.

“Tė kėrkova se mė ėshtė mėrzitur shkolla dhe dua ta braktis sa mė parė!”. Pas shumė kėshillave tė tė vėllait, Sadiku iu rikthye studimeve.

Mėsuesja qė korrte grurė...

Njė vajzė e imėt, por shumė simpatike, nisi mėsimet tok me Sadikun nė Gjirokastėr. Takoheshin si banorė tė njė krahine, por nuk shfaqėn ndonjė ndjenjė dashurie. Mbaruan studimet, Sadiku kishte pėrfunduar mė parė dhe ishte emėruar mėsues nė fshatin Leshnjė tė Skraparit. Ndėrsa Dallėndyshe Hysi, mbaroi kur Sadiku kishte bėrė lėvizjen e parė dhe ishte afruar nė fshatin Kalanjas, pranė fshatit tė Dallėndyshes, qė pėr mungesė vendi kishte nisur nė kooperativė. Nė shkollėn e Kalanjasit u hap njė vend dhe Sadiku i tha drejtoreshės, Hėna Hatellari, tė merrnin Dallėndyshen nė punė. Dhe njė ditė ajo e la grurin dhe nisi punė nė Kalanjas. Mes tyre nisi njė afrimitet. Nė fillim ishte mirėnjohje, por pėrfundoi nė dashuri. Ishte njė dashuri e mbyllur, sepse e dinin “njollėn” e Sadikut. Atė e shpinte puna nė tė gjitha fshatrat e afėrt, sepse kishin nxėnėsit dhe interesoheshin pėr ta, por bėnin edhe veprimtari kulturore. Sa herė vinte nė fshatin e Dallėndyshes, Dhores, i ati i saj, qė kishte marrė vesh tė mirėn qė kishte bėrė, i tha se sa herė tė kalonte andej tė vinte nė shtėpinė e tij, se ndryshe i zemėrohej.

Miku qė nuk u pranua nė shtėpi

Nė shkollėn e Kalanjasit ishte edhe njė mėsues, qė mė shumė bėnte punėn e spiunit. Ishte mbushur njė vit dashurie tė fshehtė... Spiuni kishte informuar babain e Dallėndyshes, se njė djalė “njollaxhi” i vėrdallisej ēupės sė tij dhe do ta rrėmbente. Atėherė, dyert e asaj shtėpie, ku i kishin thėnė tė mos mungonte, u mbyllėn hermetikisht. Madje e shikonin me neveri edhe kur hynte nė fshat. E ndjera gjyshe u kishte thėnė: “Ai djali i Mollasit ėshtė shpirt njeriu, mos ia prishni!”. Mirėpo ajo familje politikisht e pastėr s’mund tė pranonte dhėndrin me biografi dhe u kundėrshtua me sa fuqi qė kishin. Asnjė nga pjesėtarėt e familjes nuk fliste me tė. Madje Sadiku kėmbehej ēdo ditė nė rrugė kur vinin nė punė, me tė atin e Dyshes, po nuk folėn njėherė. Vajzės i thanė prerė: “Asnjė takim e fjalė me tė!”.

Peripecitė e dashurisė

Pėr njė kohė u zgjodh njė mėnyrė heshtjeje, sa tė zbeheshin ato acarime tė tmerrshme. Nė shkollė u bė i pamundur takimi, sepse spiuni informonte ngutėsisht tė atin e Dyshes dhe sherri niste mė egėr. Mirėpo ata gjetėn njė mėnyrė komunikimi tė ēuditshėm. Sadiku shkruante nė njė pusullė tė vogėl, e fuste nė kėllėfin e stilografit, ia jepte njė nxėnėsi dhe ia shpinte Dallėndyshes nė klasė. Tė njėjtėn gjė bėnte edhe ajo. Mirėpo njė ditė Sadiku u shqetėsua, kur lexoi pusullėn e Dyshes, ku i shkruante: “Nuk kemi asnjė mundėsi bashkimi, tė ndahemi se po mė kėrcėnojnė!”. Ēuditėrisht edhe punėn po e bėnte me frikė. Ai i shkroi tė mos tėrhiqej se njė ditė do tė gjenin mundėsi tė bashkoheshin. Mirėpo spiuni i shkollės, qė sikur paguhej vetėm pėr kėtė punė, diē dikton dhe i dėrgon fjalė tė atit tė kishte kujdes, se sėrish tentohej pėr rrėmbim. Presioni u shtua. Nga kėrcėnimet e padurueshme, Dyshja i kishte dhėnė fjalėn babait se nuk do tė kontaktonte mė me Sadikun. Pėr ta bėrė mė tė besueshme kėtė premtim, ata pėrdorėn njė manovėr. Sadiku me shokėt mbaruan fizkulturėn dhe hynė nė klasė tė visheshin. Bashkė me ta ishte edhe spiuni. Nė ato ēaste hapet dera e klasės dhe hyn Dallėndyshja, pa e ditur se ishte Sadiku. Ai u ngrit tėrė inat dhe e qėllon Dyshen me njė pėllėmbė nė fytyrė. Qė atė ditė sikur u krijua njė farė qetėsie, por spiunėt bėnin punėn e tyre. Jeta e tyre po bėhej e paduruashme. Sadiku kishte menduar njė zgjidhje, qė e shkroi nė njė copė letėr dhe ia dėrgoi me njė nxėnės nė kėllėfin e stilografit. Kishte pėrfunduar semestri i parė, u bėnė statistikat dhe do tė dėrgoheshin nė seksion. Sadiku iku pėrpara me biēikletė dhe dokumentat do t’i shpinte Dallėndyshja pas tij. Nė kėtė mėnyrė mundi t’i binte prindėrit pėr tė vajtur nė Ēorovodė. Mirėpo ajo shkoi drejt e nė shtėpinė e Sadikut e nuk u kthye kurrė nė Dhores.

Propozimi pėr largim

Gjendja u acarua tej mase! Kishin nisur lėvizjet, qė nga farefisi e deri te dega e brendshme. Ēiftin mė tė goditur tė qytetit e thirri shefi i Arsimit dhe u propozoi largimin nga shkolla e Kalanjasit, sa tė qetėsoheshin gjakrat. Mirėpo Sadiku nuk pranoi dhe tė dy shkonin e vinin nga Kalanjasi ēdo ditė tė qetė. Me tė atin kėmbeheshin nė mes tė rrugės me koka mėnjanė. U mbush viti dhe ata lindėn njė djalė tė bukur. I ati i Dyshes pyeste tėrthorazi pėr tė, po nuk foli me Sadikun, derisa vdiq. Kur u sėmur, Dyshja vajti ta shikonte, po nuk e pranuan nė shtėpi! Tri ditėt e fundit ai ra nė gjendje kome dhe vajza vajti i ndenji te koka derisa mbaroi, po ai nuk e pa me sy! Ditėn e vdekjes Dyshja vajti tė merrte Sadikun e tė merrnin pjesė nė varrim, po nuk i pranuan! Mė pas ajo vinte nė shtėpi, por dhėndrin e refuzuan, derisa filluan ndryshimet nė sistemin politik. Madje edhe tani, njė pjesė e familjes nuk i flasin e as i venė nė shtėpi!

Refuzimet

Sadiku nuk ishte sentimental, qė t’u mbante kokėn mėnjanė njė pjesė tė atyre njerėzve, tė cilėt i krijuan shumė peripeci pėr atė dashuri tė pastėr. Vinte e fliste me tė gjithė ata qė pranonin. Madje nuk i tha njė fjalė as atij spiunit, qė e kishte koleg. Ēuditėrisht, shumicėn e miqve familja Hysi i kishte tė pėrbashkėt me atė tė Sadikut. Mirėpo kishte ndonjė prej tyre, qė e mbante inatin si pjesė tė turpit dhe kur bėheshin ftesa dasmash e gostish, i dėrgonte kėtė pusullė sebepēiut: “Faleminderit pėr ftesėn, ta shpėrblefshim mė gėzime, por nėse vjen Sadiku, unė nuk vij!”. Mirėpo Sadiku nuk kishte vėnė kurrė kufij tė tillė, edhe pse donin t’ia nxirrnin nga zemra atė dashuri tė sinqertė. Ndonėse ia prishėn qetėsinė shpirtėrore pėr disa vite, ai sakrifikoi nga koha e pushimeve dhe i plotėsoi synimet e tij nė punėn shkencore.

Ultimatumi

Me arratisjen e Haxhi Xhaferrit, familjes sė Sadikut i dhanė njė ultimatum: “Tė ndėrprisni rreptėsisht marrėdhėniet me tė vėllanė e tij, Myslym Xhaferri!”. Nė jetėn e tyre u krijua njė gjendje tepėr e frikshme. Po ndiheshin tė huaj nė vendin e tyre. Ishte e ēuditshme, pėrse u vinin kushte kėtyre, kur familjes sė Haxhiut nuk i vinin asnjė kufizim. Sadiku e kishte djalė xhaxhai Myslymin, si tė mos i fliste? Aq ngushtė po ndjeheshin, sa i ati i Sadikut, Abazi, njė burrė tepėr i qetė e i bindur, u tha djemve tė mos bėnin as dasmė pėr Sadikun. Dhe mirė e kishte. Kujt i bėnte zemra tė kėndonte nė atė situatė? Nė shpirtin e tyre ishin grumbulluar vetėm doza helmi, qė nuk i shfaqėn asnjėherė. Por njė natė tė gjatė, pas ndėrrimit tė sistemit, tė dy palėt u mblodhėn nė njė shtėpi dhe fillimisht derdhėn lotėt, qė i kishin ndjellė tėrė jetėn e frikshme, por fatkeqėsisht nuk ishin Abazi dhe Hasani, tė cilėt i kishin marrė nė varr lotėt, helmin dhe frikėn! Nė atė natė i qanė tė gjithė ata qė nuk kishin mundur t’u hidhnin njė dorė dhč, aty kėnduan pėr tė gjitha ato gėzime qė nuk mundėn t’u kėndonin!

SHKARKIMI

Sadik Xhaferri punoi 6 muaj nė seksionin e arsimit, anėtar i Kėshillit Kombėtar tė Historisė, pėrgjegjės i monumenteve tė kulturės pėr rrethin e Skraparit dhe sė fundi, nėndrejtor i shkollės 9-vjeēare “Zylyftar Veleshnja”, nė Ēorovodė. Kėto vitet e fundit ai u mor me krijimtari tė mirėfilltė shkencore. Botoi “Fletore pune pėr gjeografinė 8”, e cila pėrdoret ende nė tė gjitha shkollat e vendit. Sė bashku me disa shokė botoi librin “Monumentet e Skraparit”. Dhe teksa kishte nėpėr duar njė “Almak pėr metodat nė gjeografi”, vitin e kaluar shkarkohet nga detyra e drejtorit me njė arsye qesharake: “Ka rėnė numri i nxėnėsve”. Sadikut i dhanė njė klasė e mbeti si mėsues i thjeshtė, ku nuk ka asnjė mundėsi tė realizojė synimet e tij.

PASOJAT/ Pas zhdukjes sė Haxhi Xhaferrit, dėnimi bie mė krejtėsisht mbi kushėrinjtė dhe jo mbi familjen

Arratisja qė ndėshkoi gjithė fisin

Arsyet qė ēuan nė vuajtjet politike deri nė ndėrrimin e regjimit. Njerėzit qė e pėsuan mė tepėr nga ikja

TIRANĖ - Gjithēka “e zezė” fisit Xhaferri i vinte nga djali me emrin Haxhi, i cili ishte kushėriri i Sadikut. Haxhiu kishte njė shqetėsim. Nėna e tij, Fatimeja, tėrė jetėn e saj ishte shėndetligė, aq sa nuk doli njė herė nė punė. Nė Mollas, ku banonte, fillimisht kishte shumė vėshtirėsi. Nė shtėpinė e tyre ishte strehuar e banonte mėsuesja e fshatit, Semiha Myftiu nga Berati, e cila iu bė sikur tė ishte ēupa e saj. Ajo i shėrbente pėr ēdo hall qė tė kishte. Haxhiut i vinte keq qė nėna e tij nuk e ngriti njėherė kokėn nga jastėku dhe i thotė tė atit, Hasanit:”Unė do tė shkoj e tė gjej pėr ilaē nėnėn, se nuk e shikoj dot nė shtrat”. Tė gjithėve u vinte keq dhe u gėzuan qė Haxhiu do tė bėnte diēka pėr nėnėn e shumėvuajtur. Mirėpo ikėn ditė e muaj dhe Haxhiu nuk u kthye mė! Hamendjet bėnin tė ditur se ėshtė arratisur. Tė tjerė thoshin se e ka angazhuar sigurimi jashtė shtetit. Ndonjė kufizim nė familje nuk u bė dhe kjo e fundit ishte mė bindėse. Madje, vėllai tij, Myslymi ishte brigadier nė ndėrtim dhe nuk pėsoi ndonjė lėvizje. Mirėpo ndikimi kapi farefisin. I pari e pėsoi vėllai i Sadikut, Tomorri. Edhe ai e nisi me vonesė mėsimin nė Fakultetin e Agronomisė nė Institutin e Lartė Bujqėsor nė Tiranė. Jo me aq frikė sa Sadiku, por i mbaroi studimet shkėlqyeshėm dhe mbajtėn pedagog nė Institut. Tip studiues, por edhe me prirje tė mirėfillta gazetarie, vazhdonte detyrėn e pedagogut. Mirėpo njė letėr e nisur nga nga strukturat e partisė nė Skrapar bėri qė pedagogu dhe njeriu i kompletuar tė japė mėsim vetėm 15 ditė dhe e transferojnė nė Mirditė, nė profesionin e tij. Atėherė u pa nėpėr faqet e gazetės “Bashkimi” me ca shkrime problemore, por mė shumė lėvroi reportazhin. Kishte njė stil tė tijin, tepėr tė pėlqyer. Ēuditėrisht ata qė kishin njė njollė biografike nuk i lejonin tė shkruanin, por Tomorrin nuk e ngacmuan. Ai u largua nga Mirdita pas viteve ’90.

E motra

Njolla i qėndronte si hije pas edhe motrės sė Sadikut, Rrahimes, qė ishte njė vajzė fisnike dhe mėsimdashėse. Si pėr tė tjerėt, edhe asaj sikletet i nisėn me mbarimin e gjimnazit. Edhe pėr vajzėn Abazi nuk mori mundimin tė trokiste nė ndonjė zyrė arsimi, zgjodhi njė rrugė tjetėr. Vajti trokiti nė zyrėn e punės, mori njė fletė pune dhe ajo nisi punė nė ndėrrmarjen pyjore. Ishte tepėr e rėndė pėr atė vajzė me horizonte tė gjera, kur pa shoqen e saj tė ngushtė tė nisej mė studime dhe vetė gėrmonte tokėn! E mori vesh i ati i shoqes dhe vete troket vetė nė nėpėr zyrat e pushtetit, pėrse i kanė bėrė padrejtėsi asaj vajze, qė kishte merita mė shumė se vajza e tij. I lėvizi tė gjithė gurėt, kur Rrahimja e kishte fjetur mendjen, se shkollė kishte vetėm kazmėn. Madje e brente nga brenda njė ankth i tmerrshėm, qė vinte e shkrihej brenda vetes sė saj. Por njė ditė babai i shoqes, i ndjeri Bajram Radėshi, vete drejt e nė shtėpi dhe u thotė se vajza do tė niset nė shkollėn ekonomike nė Tiranė. Abazi u ngrit e pėrqafoi, por kishte kaluar kohė dhe nuk dihej a do ta pranonin nė shkollė. Por shkolla e priste dyerhapur dhe ajo e la kazmėn dhe doli ekonomiste e shkėlqyer.

INSPEKTIMI

Njė orė mėsimi me Skėnder Gjinushin

Sadik Xhaferr gjithmonė ka gėrrmuar nėpėr libra e muze, qė kur hynte nė orėn e mėsimit tė mos mbėrthehej pas atij ditari formal, por tė thoshte edhe dy fjalė mė shumė pėr lėndėn qė zhvillonte. Ai nuk dilte para klasės, nėse nuk kishte aftėsi pėr ta zotėruar atė. Klasėn e kishte kthyer nė njė kabinet model, ku edhe nxėnėsi mė i prapambetur nuk dilte pa mėsuar ndonjė gjė tė re. Nė vitin 1989, kur bėri njė inspektim ish-ministri i Arsimit, Skėnder Gjinushi, me njė ekip nėpėr shkollat e Skraparit, qėlloi tė vinte edhe nė klasėn e Sadikut, qė e shikonin me bisht tė syrit. Skėnderi e pėrshėndeti pėr atė punė tė bukur dhe iku tok me kryetarin e komitetit ekzekutiv tė rrethit pėr nė tė tjera shkolla. Nė rrugė e sipėr, Gjinushi i thotė kryetarit tė komitetit: “Sadikun e paskeni edhe djalė edhe mėsues tė mirė, por shpjereni nė kabinetin pedagogjik tė rrethit”. Po kryetari iu pėrgjigj: “Ėshtė mėsues i mirė, por e pengon njė kleēkė”. Ky muhabet u mbyll me kaq.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 04:42:

Si u persekutua nga komunistėt, familja Banka

Si u persekutua nga komunistėt, familja
tiranase Banka


Dashnor Kaloēi

Familja jonė u vu nė shėnjestrėn e komunistėve qė pas vrasjes sė
vėllait tonė, Imranit, nė 14 shtator tė vitit 1944, kur ai ishte duke
luftuar kundėr tyre nė Kalanė e Prezės. Nisur nga kjo, qė ditėn e parė
tė ēlirimit tė Tiranės, nė shtėpinė tonė nė Rrugėn "Mbretėrore"
erdhėn disa partizanė dhe kėrkuan vėllanė tjetėr, Rizvanin.

Ata kontrolluan dhe bastisėn tė gjithė shtėpinė duke dashur tė
arrestonin Rizvanin, i cili kishte marrė pjesė me armė nė dorė nė
ēetat e Ballit Kombėtar. Pasi nuk e gjetėn dot Rizvanin, i cili ishte
arratisur nga Shqipėria nė mesin e muajit nėntor tė 1944-ės, sė
bashku me Mit'hat Frashėrin dhe eksponentėt kryesorė tė Ballit
Kombėtar e Legalitetit, ata morėn me vete vėllanė tjetėr, Vildanin".
Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė
69-vjeēarja Vera Banka (Zėmbaku) e cila rrėfen gjithė historinė e
familjes sė saj qė u persekutua nga regjimi komunist, pėr tė vetmen
arsye se vėllezėrit e saj, morėn pjesė nė organizatėn e Ballit
Kombėtar. Po cila ėshtė historia e familjes sė vjetėr tiranase Banka
dhe kush ishte i pari i tyre Isuf Haxhi Banka ? Cili ishte Mustafa
Banka, pėrse tre djemtė e tij morėn pjesė nė organizatėn
nacionaliste tė ballit Kombėtar dhe si u pėrndoqėn ata nga
komunistėt pas vrasjes sė Imranit e arratisjes sė Rizvanit?

Vėllezrit Banka, me Ballin Kombėtar
I pari i familjes Banka, Haxhi Isufi, qė vdiq nė vitin 1944, pėrveē tre
vajzave: Fatimes, Havasė dhe Meremes, la dhe njė djalė tė quajtur
Mustafa, i cili pati lindur nė vitin 1900. Pas mbarimit tė shkollės
Plotore nė Tiranė, ashtu si i jati i tij Isufi, qė ishte diplomuar pėr
Financė nė Universitetin e Stambollit edhe Mustafai filloi punė si
financier nė administratėn shtetėrore tė asaj kohe. Mustafai u
martua nė vitin 1921 me njė vajzė tė quajtur Fitnete Tatari dhe nga
ajo martesė atyre u lindėn katėr djem e dy vajza: Rizvani, Vildani,
Qefserja, Imrani, Vera dhe Ihsani. Ndonėse familja Banka njihej si
kundėrshtare e Zogut, pasi Isufi dhe Mustafai kishin marrė pjesė nė
Kryengritjen e Qershorit tė 1924-ės, ata gjatė viteve tė Monarkisė jo
vetėm qė nuk u luftuan nga Zogu, por pėrkundrazi, Mustafai punoi si
financier nė administratėn e tij, deri nė prillin e vitit 1939 kur ndodhi
agresioni fashist ndaj Shqipėrisė. Pas vitit 1939 Mustafai u caktua si
finacier nė Itendencėn e Pėrgjithshme tė Ushtrisė Kombėtare
shqiptare, ndonėse nuk pranoi asnjėherė qė tė vishte kėmishėn e
zezė dhe tė aderonte nė Partinė Fashiste. Familja Banka asokohe
njihej nė tė gjithė Tiranėn, si njė familje nacionaliste dhe tre nga
djemtė e Mustafait, (Rizvani, Imrani dhe Vildani) aderuan nė
organizatėn e Ballit Kombėtar. Lidhur me kėtė, 69-vjeēarja Vera
Banka, (Zėmbaku) e bija e Mustafait dėshmon: "Njė ndikim tė madh
nė formimin e vėllezėrve tė mij me bindje nacionaliste, pati gjyshi
ynė Isufi dhe natyrisht edhe babai Mustafai. Po kėshtu pėrveē asaj
ēka morėn nga familja, ata u ndikuan edhe nga shoqėria e miqėsia
e ngushtė qė kishin me nacionalistėt e njohur, si Osman Kazazi,
Seit Demneri dhe Halil Balla. Pėrveē Ihsanit qė nė atė kohė ishte i
vogėl, tė tre vėllezėrit e tjerė bashkėpunuan ngushtė me rrethet
nacionaliste tė asaj kohe, ku krerėt kryesorė tė tyre vinin herė pas
here nė shtėpinė tonė. Imrani, ishte mė aktivi nga vėllezėrit e tjerė
dhe ai pasi ndante traktet e Ballit, nė darkė ulej dhe i recitonte nėnės
vjersha patriotike, duke i thėnė: "Kush vdes pėr atdhe, nuk ka vdekur
por ka le". Po kėshtu edhe Rizvani pėrveē aktivitetit si nacionalist qė
zhvilloi nė Tiranė, mori pjesė me armė nė dorė me ēetėn e Rinisė sė
Ballit "Besnik Ēano", e cila nė qershorin e vitit 1944 shkoi pėr tė
luftuar nė Kosovė. Mė kujtohet si tani ajo ditė kur vullnetarėt e asaj
ēete u u grumbulluan dhe rreshtuan para Komandės sė Ballit qė
ishte tek Rruga e Saraēve. Pas kėsaj ata dualėn nė rrugė ku i prisnin
makinat dhe Rizvani ishte i dyti nė kolonė pas komandantit Seit
Demneri. Rizvani mbante flamurin kombėtar i shoqėruar nga dy
shokėt e tij tė ngushtė Arif Peza dhe Xhemal Alimehmeti", kujton
69-vjeēarja Vera Banka lidhur me vėllezėrit e saj qė morėn pjesė
aktive nė organizatėn e Ballit Kombėtar.

Vrasja e Imranit dhe arratisja e Rizvanit
Aty nga viti 1944 kur ēetat dhe brigadat partizane u mbushėn me
mijra vullnetarė, si kundėrpėrgjigjie ndaj saj, edhe Balli Kombėtar e
shtoi numrin e ēetave qė kishte nė atė kohė, me tė rinj nacionalistė
qė dolėn nė male vullnetarė. Njė prej atyre ishte dhe 15-vjeēari
Imran Banka, i cili nė shtatorin e vitit 1944 shkoi nė Prezė dhe u
bashkua me ēetėn nacionalistė qė komandohej nga Xhemal Gjergji.
Lidhur me kėtė, e motra e tij Vera dėshmon: "Pak kohė pasi Imrani
ishte bashkuar me ēetėn qė vepronte nė atė zonė, mė 14 shtator tė
vitit 1944 ai mbeti i vrarė nė Kalanė e Prezės. Vrasja e Imranit erdhi
pasi komanda e ēetės sė tij ra nė grackėn qė i ngriti njė ēetė
partizane qė vepronte nė atė krahinė, e cila pasi i ftoi ata pėr
bisedime dhe aksione tė pėrbashkėta, i rrethoi dhe i goditi ata nė
befasi. Imrani u vra duke u hedhur nga njė mur i lartė dhe bashkė
me tė nė ato momente ishte dhe shoku i tij nga Shkodra, Rudi Kiēi.
Vrasja e Imranit e tronditi pa masė familjen tonė, sepse ai ishte fare
i ri e nuk i kishte mbushur ende tė pesėmbėdhjetat", kujton Vera
Banka pėr vrasjen e vėllait tė saj Imranit, i cili njihet si dėshmori mė i
ri i organizatės nacionaliste tė Ballit Kombėtar. Pas vrasjes sė tij,
duke e parė dhe rrezikun komunist qė po i kanosej Shqipėrisė, vėllai
tjetėr i Verės, Rizvani qė kishte luftuar dhe ishte plagosur nė Kosovė
kundėr forcave ēetnike, nė nėntorin e vitit 1944 u largua nga
Shqipėria sė bashku me krerėt kryesorė tė Ballit Kombėtar dhe
Legalitetit. Pasi qėndroi pėr disa kohė nė kampet e Italisė, Rizvani
emigroi pėr nė Kanada.

Burgosja e Vildanit nė 1951
Duke e parė qėndrimin e familjes Banka e cila ishte e lidhur
ngushtė me Ballin Kombėtar, komunistėt filluan hakmarjen ndaj saj
qė nė nėntorin e vitit 1944 kur akoma nuk kishte pėrfunduar lufta.
Lidhur me kėtė, Vera Banka dėshmon: "Nė fakt familja jonė u vu nė
shėnjestrėn e komunistėve qė pas vrasjes sė vėllait tonė, Imranit,
nė 14 shtator tė vitit 1944. Nisur nga kjo, qė ditėn e parė tė ēlirimit tė
Tiranės, nė shtėpinė tonė nė Rrugėn "Mbretėrore" erdhėn disa
partizanė dhe kėrkuan vėllanė tjetėr, Rizvanin. Ata kontrolluan dhe
bastisėn tė gjithė shtėpinė duke dashur tė arrestonin Rizvanin, i cili
kishte marrė pjesė me armė nė dorė nė ēetat e Ballit Kombėtar.
Pasi nuk e gjetėn dot Rizvanin, i cili ishte arratisur nga Shqipėria nė
mesin e muajit nėntor tė 1944-ės, sė bashku me Mit'hat Frashėrin
dhe eksponentėt kryesorė tė Ballit Kombėtar e Legalitetit, ata morėn
me vete vėllanė tjetėr, Vildanin. Pasi e mbajtėn pėr disa ditė tė
arrestuar, ata e liruan pasi kryeplaku i lagjes sonė u tregoi se ai nuk
ishte Rizvani, por Vildani. Edhe pas lirimit tė Vildanit, forcat partizane
vinin pothuaj ēdo natė dhe rrethonin shtėpinė duke kujtuar se aty do
tė gjenin Rizvanin. Nė vitin 1945 Vildani u punėsua nė orkestrėn e
Radio-Tiranės ku luante nė violinė dhe nė atė kohė ai mundi tė
mbaronte gjimnazin e Tiranės. Pas kėsaj ai u emėrua mėsues nė
shkollėn ushtarake "Skėnderbej", nga ku e hoqėn nė vitin 1948 pėr
shkak tė biografisė sė familjes sonė. Pas largimit nga shkolla
ushtarake, atė e ēuan nė Berat ku dhe e arrestuan nė shkurtin e vitit
1951, duke e akuzuar pėr implikim nė hedhjen e bombės nė
ambasadėn sovjetike nė Tiranė. Pas burgosjes sė Vildanit, ne na
hoqėn nga shtėpia dhe Sigurimi na survejonte rregullisht. Vildani
bėri tre vjet burg dhe kur u lirua punoi si punėtor krahu dhe mė pas
mundi tė rregullohej si orkestranėt nė disa lokale tė Tiranės dhe
Durrėsit. Nė vitin 1961 kur u zbut pak lufta e klasave, ai mundi tė
mbaronte natėn Universitetin pėr Matematikė dhe nė atė kohė e
lejuan qė tė vizitonte Shqipėrinė edhe gruan e Rizvanit qė jetonte nė
Kanada, ku Rizvani njihej si "Teqja e Shqiptarėve", pėr arsye se ai
ishte njeriu qė i bėnte strehė ēdo shqiptari qė shkonte atje. Edhe
vėllai i vogėl, Ihsani, gjithė jetėn punoi si puntor krahu dhe sa herė
qė bėheshin parakalime pėr Njė Majin, atė nuk e linin tė parakalonte
me ndėrrmarjet para tribunės", e pėrfundon rrėfimin e saj
69-vjeēarja Vera Banka (Zėmbaku) rreth persekucionit tė familjes sė
saj e cila nė vitet e luftės ishte lidhur ngushtė me Ballin Kombėtar.
Tashmė nga familja e Mustafa Bankės qė vdiq nė vitin 1971, jeton
vetėm Vera, pasi Vildani, Rizvani dhe Ihsani qė vuajtėn
persekucionin komunist, u ndanė nga kjo jetė nė 1994, 1997 dhe
1998-ėn, pasi kishin mundur tė jetonin vetėm pak kohė nė atė
regjim qė ata kishin ėndėrruar qė para gjysėm shekulli.





Haxhi Isuf Banka, Deputeti, Ministri dhe Prefekti
qė u diplomua nė Stamboll


Familja Banka, apo siē njihet ndryshe me mbiemėrin e saj tė parė
Zhelegu, ėshtė me origjinė tė vjetėr tiranase. Njė nga burrat mė tė
njohur tė kėsaj familje qė ka bėrė emėr tė madh, ka qenė Isuf
Banka, apo siē ėshtė njohur ndryshe si Haxhi Isuf Banka, pėr shkak
tė vajtjes sė tij pėr haxhillėk nė Mekė. Isuf Zhelegu u lind nė 1864 nė
qytetin e Tiranės dhe shtėpia e tyre ndodhet edhe sot diku fare pranė
qėndrės sė kryeqytetit nė lagjen qė dikur ėshtė quajtur "Abdulla
Beg", tek Rruga "Mbretnore", apo e "Barrikadave". Pas mbarimit tė
shkollės Plotore (fillore) nė Tiranė, Isuf Banka shkoi nė Turqi, ku dhe
u diplomua nė degėn e Financės pranė fakultetit Ekonomik tė
Stambollit. Pas diplomimit nė vitin 1887, Isufi nuk pranoi ofertėn pėr
tė shėrbyer nė administratėn osmane nė Turqi, por u kthye nė
Tiranė pranė familjes sė tij. Nga viti 1887 qė Isufi u kthye nė
Shqipėri, e deri aty nga vitin 1908, nuk ka tė dhėna tė sakta mbi
jetėn e tij, por thuhet se ai ka punuar si financier pranė zyrės
bankare tė Tiranės, duke qenė njė nga drejtuesit kryesor tė saj. Qė
nga ajo periudhė pėr shkak tė punės qė kryente, Isuf Zhelegu nuk u
njoh mė me mbiemrin e tij tė parė Zhelegu, por ai thėrritej Isuf
Banka. Veprimtaria politike e Isuf Bankės ka filluar aty nga viti 1908,
kur disa intelektualė e patriotė shqiptarė filluan tė organizoheshin nė
kuadrin e lėvizjes pėr shkėputjen e Shqipėrisė nga Perandoria
Osmane. Nė atė periudhė Isuf Banka u bashkua me Abdi e Refik
Toptanin, Shefik Kondin dhe Ibrahim Hafiz Dalliun, tė cilėt formuan
njė organizatė tė fshehtė qė njihet ndryshe dhe me emrin Klubi
"Bashkimi", ku Isufit ia caktua detyra e sekretarit. Pasi Klubi
"Bashkimi", ra nė sy tė Portės sė Lartė, autoritetet e Stambollit,
urdhėruan Shefqet Turgut Pashėn qė tė dėrgonte njerėz pėr
arrestimin e Isuf Bankės. Isufi mundi qė tė shpėtonte prej arrestimit
duke u fshehur tek disa miq tė tij dhe ai e vazhdoi aktivitetin e tij
politik qė kishte si synim pavarsinė e Shqipėrisė. Si rezultat i kėsaj,
mė 26 nėntor tė vitit 19132, sė bashku me Sheh Ali Pazarin, Fan
Kojėn dhe kapiten Seit Borshin, Isufi mori pjesė nė ngritjen e flamurit
nė Tiranė. Nė qeverinė e Princ Vidit, Isufi u ngarkua me detyrėn e
Ministrit tė Financave, tė cilėn e mbajti deri sa u arrestua nga rebelėt
e Haxhi Qamilit. Isufi u lirua nga burgu nė qershorin e vitit 1915 dhe
menjėherė u thirr nga Esat Pashė Toptani i cili e emėroi nė qeverinė
e tij, po me detyrėn e kreut tė Financave. Pas rėnies sė asaj qeverie
nė vitin 1916, Isuf Banka u largua sė bashku me Esat Pashėn pėr
nė Selanik, ku ushtroi pėrsėri detyrėn e tij pranė qeverisė nė mėrgim
qė kryesohej prej po prej Toptanit. Isufi u kthye nė Shqipėri nė vitin
1918-tė dhe nga ajo kohė e deri nė Kongresin e Lushnjes, ai
shėrbeu nė administratėn vendore tė qeverisė sė Durrėsit si
nėnprefekt nė Kavajė. Nė zgjedhjet e vitit 1921, Isuf Banka u zgjodh
deputet i Durrėsit, (pėr Qarkun e Tiranės) duke u zgjedhur dhe antar
i Asmblesė Kombėtare. Po nė vitin 1921 Isufi u caktua si i
plotfuqishėm pėr shtypjen e Kryengritjes sė Mirditės tė udhėhequr
prej Gjon Marka Gjonit, ku komandant i Operacionit ishte Ministri i
Brendshėm, Ahmet Zogu. Mandatin e Deputetit, Isuf Banka e fitoi
pėrsėri nė zgjedhjet e zhvilluara nė vitin 1923 dhe nė atė kohė ai u
rreshtua pėrkrah grupit opozitar tė kryesuar prej Fan Nolit. Sė
bashku me djalin e tij Mustafanė, Isufi ishte njė nga antarėt aktivė tė
Shoqėrisė "Bashkimi" tė kryesuar prej Avni Rustemit dhe pas
vrasjes sė tij, ai mori pjesė edhe nė Kryengritjen e Qershorit. Nisur
nga kjo, nė dhjetorin e vitit 1924 kur Ahmet Zogu u kthye nė pushtet,
Isufi shkoi nė Vlorė dhe u kėrkoi ndihmė disa miqve tė tij pėr t'u
larguar nga Shqipėria. Paria e bejlerėve tė Vlorės i kėrkuan Isufit tė
kthehej nė Tiranė, pasi ata biseduan me Ahmet Zogun dhe i dolėn
garant se ai nuk do prekej. Pas kėsaj Isufi u kthye nė Tiranė dhe
Zogu jo vetėm qė nuk e ngacmoi, por i bėri disa oferta qė ai tė
punonte nė administratėn e lartė tė qeverisė sė tij. Isufi nuk pranoi
atė ofertė dhe u mbyll nė shtėpi duke hequr dorė pėrfundimisht nga
politika. Ai vdiq nė vitin 1944 (nė moshėn 80-vjeēare) nė Tiranė dhe
u varros me nderime tė mėdha nga Bashkia e kryeqytetit e cila
organizoi gjithė ceremoninė mortore nė xhaminė e Sulejman
Pashės ku nėn tingujt e bandės frymore, arkivoli i tij u mbulua me
flamurin kombėtar e fjala e rastit u mbajt nga Ramazan Jarani.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 04:44:

Selenica, i diplomuari nė Touluzė qė punoi si karrocier

Dashnor Kaloēi

Referati qė mbajti babai im Fetih Selenica me intelektualėt korēarė nė vjeshtėn e vitit 1944 nė kinemanė "Majestik" tė qytetit tė Korēės, tė cilin ai e mbylli me sentėncėn "S'kam ē'e dua trimėrinė, kur s'e kam pėr Shqipėrinė", u bė dhe shkaku kryesor qė komunistėt e arrestuan atė menjėherė sapo erdhėn nė pushtet dhe e dėnuan me 15-vjet burg politik".

Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 63-vjeēarja Nimfa Selenica, e cila rrėfen gjithė historinė e dhimbėshme tė babait tė saj Fetih Selenicės qė ishte diplomuar nė fakultetin e Drejtėsisė nė Toluluzė tė Francės, i cili u arrestua nga komunistėt qė pas ardhjes sė tyre nė pushtet. Po kush ishte Fetih Selenica, cila ishte e kaluara e tij dhe ēfarė tha ai pėr komunizmin nė referatin qė mbajti me intelektualėt korēarė nė vjeshtėn e vitit 1944 nė kinemanė "Majestik" tė Korēės? Si u dėnua ai me 15-vjet burg politik dhe si mundi qė ta nxirrte nga burgu pamfletin politik tė titulluar "Mė i ftohtė se akulli". Ēfarė shkruhej nė atė pamflet dhe pėrse komunistėt pas daljes nga burgu e lanė Fetiun tė punonte si karrocier dhe nė kanalet e Myzeqesė ku ai dhe vdiq nė moshėn pesėdhjetė e pesė vjeēare nė vitin 1961?

Diplomohet nė Touluzė tė Francės
Fetih Selenica u lind mė 27 prill tė vitit 1906 nė fshatin Selenicė tė Pishės qė asokohe pėrfshihej nė nėnprefekturėn e Kolonjės. Familja e tij ishte mjaft e varfėr dhe i jati Novruz Selenica, ka qenė shumė i njohur si pjestar i ēetave tė komitėve qė asokohe luftonin kundra pushtuesve osmanė ashtu dhe mė pas me ēetėn e Themistokli Gėrmenjit. Pasi familja e tij u shpėrngul pėr nė qytetin e Korēės, Fetiu u regjistrua dhe vazhdoi Liceun francez tė atij qyteti, tė cilin e mbaroi me rezultate tė shkėlqyera nė vitin 1927. Lidhur me kėtė periudhė, e bija e tij Nimfa, dėshmon: "Pas mbarimit tė Liceut, babai u emėrua si mėsues nė disa fshatra tė Korēės ku ai punoi deri nė vitin 1932. Nė atė vit babait iu aprovua kėrkesa pėr tė ndjekur studimet e larta jashtė dhe Ministria e Arsimit e asj kohe i akordoi njė bursė shtetėrore pėr Jurisprudencė nė Universitetin e Touluzės nė Francė. Gjatė atyre tre vjetėve qė babai vazhdoi studimet pranė atij fakulteti, ai kishte miqėsi tė ngushtė me Manol Konomin dhe studentė tė tjerė shqiptarė qė studjonin asokohe nė Francė, si Epimanonda Bulka, Nedim Kokona, Rexhep Bako, Mehmet Babamusta, Namik Jusufati, Xhemal Kadiu etj. Pas diplomimit nė Universitetin e Touluzės nė vitin 1934, babai u kthye nė Shqipėri dhe u emėrua si gjyqtar nė disa rrethe tė vėndit si nė Vlorė e Kavajė dhe mė pas nė qytetin e Korēės ku ai shėrbeu si Kryetar i Gjykatės sė Faktit. Korēa ishte qyteti i parafundit ku babai e mbylli karrierėn e tij tė shkurtrė si jurist, sepse nė vitin 1943 kur italianėt njohėn Shqipėrinė Etnike, ai punoi pėr afro njjė vit si gjyqtar nė qytetin e Tetovės. Nga viti 1934 e deri nė vitin 1944 qė babai shėrbeu si antar dhe Kryetar Gjykate nė kėto qytete, ai njihej dhe konsiderohej nga tė gjithė si jurist i pėrgatitur dhe njeri i pakompromentueshėm", dėshmon 63-vjeēarja Nimfa Selenica pėr babanė e saj Fetihun i cili pas diplomimit nė Francė pėr Jurispriudencė, shėrbeu si gjyqtar nė disa rrethe tė vėndit.

Denoncon komunizmin nė "Majestik"
Fetih Selenica ishte njė njeri me bindje nacionaliste dhe njė antifashist i vendosur. Nisur nga ky fakt, gjatė periudhės sė pushtimit italian tė vėndit, ai u pėrndoq prej tyre dhe mezi shpėtoi pa u burgosur kur shėrbente nė Gjykatėn e Paqtimit nė Tiranė. Po kėshtu ndonėse Fetiu nuk u pėrzie nė asnjė forcė politike tė asaj kohe, ai ishte dhe njė antikomunist i vendosur. Lidhur me kėtė, e bija e tij Nimfa dėshmon: "Idetė dhe bindjet e tija antikomuniste babai i shprehu hapur nė njė takim qė u mbajt me intelektualėt korēarė nė fundin e vitit 1944 nė kinemanė "Majestik" tė qytetit tė Korēės. Nė atė takim ku merrnin pjesė pothuaj e gjithė ajka e intelektualėve korēarė, babai mbajti njė referat tė gjatė pėr rrezikun komunist qė i kanosej vėndit, duke e shpjeguar filozofinė e asaj doktrine qė nga krijimi i saj dhe tmerret qė kishte shkaktuar ajo sidomos nė Bashkimin Sovjetik. Nė fund tė fjalės sė tij ai tha: "S'kam ē'e dua trimėrinė, kur s'e kam pėr Shqipėrinė". Aludimi i kėsaj sentence qė pėrdori babai nė fund tė referatit tė tij, ishte mė se i qartė pėr tė gjithė tė pranishmit qė ishin nė atė sallė. Ai donte tu tregonte atyre se lufta qė po bėnin komunistėt ishte e tradhėtuar dhe se udhėheqja e Partisė Komuniste ishte e gjitha nėn urdhėrat e komunistėve jugosllavė qė luftonin pėr aneksimin e Kosovės. Nga disa miq tė ngushtė tė babait, kam mėsuar se referati qė ai mbajti nė kinemanė "Majestik" u prit mjaft mirė nga tė gjithė tė pranishmit tė cilėt e duartrokitėn gjatė atė", dėshmon 63-vjeēarja Nimfa Selenica pėr babanė e saj, Fetiun i cili nė fundin e vitit 1944 e denoncoi ashpėr rrezikun komunist qė po i kanosej Shqipėrisė.

Arrestimi dhe dėnimi 15 vjet burg
Ajo fjalė qė mbajti juristi Fetih Selenica atė pasdite vjeshte nė takimin me intelektualėt korēarė nė kinemanė "Majestik", do t'i kushtonte atij shumė shtrenjtė. Atė gjė komunistėt nuk ia harruan dhe sapo erdhėn nė pushtet e arrestuan menjėherė Fetiun, duke ia atribuar atė si akuzėn kryesore. Pas disa muajsh hetuesie, gjyqi kundėr tij u zhvillua mė 17 nėntor tė vitit 1945, po nė kinemanė "Majestik" tė qytetit tė Korēės, nga Kėshilli Gjyqsor Ushtarak i pėrbėrė nga Kryetari K. Prifti, me antėrė P. Nadedhi e M. Muēo dhe Prokuror Nevzat Haznedarin. Midis tė tjerave nė atė proces gjyqsor, ndėrmjet Fetih Selenicės dhe prokurorit Nevzat Haznedari, u zhvillua ku debat: Haznedari: "Pėrse shkove nė Tetovė?" Selenica: "Se atje nuk do tė mė ndiqnin italianėt". Haznedari: "Cilėn quani Shqipėri Etnike?" Selenica: "Atė qė zgjeruan italianėt". Haznedari: "Kush e ka ndjekur kėtė politikė?" Selenica: "Balli Kombėtar". Haznedari: "Pse ke folur pėr Shqipėri tė Madhe?" Selenica: "Jo, as e kam propaganduar?" Haznedari: "Kur ke hyrė nė Ballin Kombėtar?" Selenica: "Nuk kam ndruar parti politike. Faslli Frashėrin dhe Dhimitėr Fallon i kam njohur si miq dhe nuk kam pasur lidhje politike me ta". Haznedari: "E ke luftuar Okupatorin?" Selenica: "Po". Haznedari: "Tė mbash konferenca nė sallėn "Majestikut" me bajonetat gjermane dhe tė pretendosh kundra okupatorit, ėshtė luftė e okupatorit? Ke mbajtur konferencė nė "Majestik"?" Selenica: "Po, me temėn "S'kam ē'e dua trimėrinė, kur s'e kam pėr Shqipėrinė". Haznedari: "Kjo konferencė ishte nė interes tė popullit?" Selenica: "Po". Si pėrfundim Fetih Selenica u dėnua me 15 vjet burg politik nga ajo gjykatė ushtarake nėn akuzėn e bashkėpunimit me organizatėn e Ballit Kombėtar. Lidhur me dėnimin e Fetiut, i bija Nimfa dėshmon: "Pas arrestimit tė babait nė Korēė, na erdhėn e na sekuestruan tė gjitha plaēkat e shtėpisė tonė qė e kishim nė dalje tė qytetit atje ku fillon rruga pėr nė Boboshticė. Po kėshtu atė ditė na sekuestruan dhe tė gjitha librat e biblotekės shumė ta pasur qė kishte babai, duke marrė dhe ato qė kishim shpėrndarė nėpėr komshijtė tanė. Pas arrestimit tė babait, u arrestua dhe u dėnua me tetė vjet burg dhe i vėllai i tij Tahir Selenica. Nė atė kohė pas arrestimit tė tyre ne mbetėm nė gjėndje tė mjeruar ekonomike, pasi kishim dhe dy prindėrit e babait nė shtėpi, tė cilėt ishin nė moshė tė thyer. Pėr tė shpėtuar nga uria, (sipas porosisė sė babait) nėna na mori ne fėmijėt e vegjėl dhe erdhėm nė Tiranė tek daja jonė Kujtim Ismailati. Pak kohė pas largimit tonė, (nė vitin 1947) dy prindėrit e babait vdiqėn nė mjerim tė thellė njeri pas tjetrit, pasi nuk kishin me se tė ushqeheshin", kujton Nimfa Selenica vuajtjet e familjes sė saj, pas arrestimit tė babait nė vitin 1945

Internimi nė Myzeqe
Fetih Selenica qė ishte diplomuar pėr Jurisprudencė nė Touluzė tė Francės, e vuajti dėnimin nė kampet e tmershme tė Burrelit, Maliqit, Vloēishtit, Bedenit etj. Lidhur me kėtė periudhė, e bija Nimfa dėshmon: Gjatė atyre njėmbėdhjet vjetėve, nėna jonė e ndoqi nga pas babanė duke i ēuar ndonjė trastė me ushqime nė tė gjitha kampet e burgjet qė e dėrguan atė. Babai na tregonte se tmerrin mė tė madh e kishte kaluar nė kampin e Vloēishtit ku punonin nė ujė nė mes ushunjzave. Gjatė gjithė periudhės sė dėnimit, babai u muar me shkrime dhe ai mundi qė tė nxirrte nga burgu katėr fletore tė trasha. Aty ai kishte mbajtur shėnime tė ndryshme dhe kryesisht kishte mbledhur folklor e kishte shkruar mbi jetėn e zakonet e krahinave tė ndryshme tė Shqipėrisė, tė cilat i kishte mėsuar nga goja e tė dėnuarave qė kishte pasur nė ato kampe dhe burgje. Por ajo qė vlen pėr t'u pėrmėndeur, ėshtė pamfleti politik i titulluar "Mė i ftohtė se akulli" tė cilin babai e ka shkruar nė vitin 1947. Atė pamflet ai e nxorri nga burgu duke e futur nė hastarin e xhaketės dhe gjatė viteve tė regjimit komunist, atė e ruajti daja jonė Kujtim Ismailati. Babai u lirua nė vitin 1955 dhe pas daljes nga burgu atė e futėn nė punė si karrocier nė Uzinėn "Partizani" ku ai punoi pėr dy vjet. Pas dy vjetėsh, nė vitin 1957 ne na internuan nė fermėn "Ēlirim", tė Fierit ku babai punoi si punėtor nė bujqėsi deri nė 24 maj tė vitit 1961, kur vdiq nga njė atak nė zėmėr", e pėrfundon rrėfimin e saj tragjik 63-vjeēarja Nimfa Selenica, pėr babanė e saj Fetiun, tė diplomuar pėr Drejtėsi nė Francė, i cili vuajti njėmbėdhjet vjet nė burgjet e komunizmit, pasi e kishte denoncuar atė doktrinė qė nė vjeshtėn e vitit 1944, nė kinemanė "Majestik" tė Korēės.








Mė i ftohtė se akulli


--------------------------------------------------------------------------------

" O magnet, e fortė ėshtė fuqia jote tėrheqėse mbi metalet, por mė e fortė ėshtė fuqia tėrheqėse e komunizmit mbi mėndjet e papjekura. Ti, me fuqinė tėnde tėrheq vetėm metalet dhe kėta tė vijnė pas pa kundėrshtim sipas ligjit fizik. Komunizmi, me demagogjinė e tij tė bukur, me fanarin e tij magjik, me premtime qė kalojnė ēdo dėshirė, gjurmon nė errėsirė ambiciozėt, aventurierėt, njerzit e lindur kriminelė, pesimistėt, disa naivė tė rinj e tė reja i fut nė kullėn e tij tė ndritėshme tė hekurt, u mbyll derėn e daljes njėherė e pėrgjithmon, u rrėmben ndjenjat e mira qė mund tė kishin, u zhduk shpirtin, u forcon trupin, u mbush mėndjen me ėndrra tė bukura ambicioze, i armatos me thikė me helm dhe pastaj, tė mobilizuar i ndėrsen kundėr njerzve tė tjerė, qė duan tė mbrojnė lirinė, ndjenjat humanitare, burrėrinė, nderin, familjen, Atdheun, fenė, zakonet, punėn e tyre dhe frutin e saj. Dhe me flamurin fallco tė puntorit e tė bujkut, me parrullėn e diktaturės sė punėtorėve, mban diktaturėn e pak vetėve, zhduk ēdo gjė tė shenjtė e tė vjetėr tė njeriut, grabit pa fre ēdo gjė qė i pėlqen pėr tė majmur krerėt udhėheqės, var nė hu e nė litar ose varros tė gjallė nėpėr kanale ata qė nuk i duhen dhe tė tjerėt i lidh me prangat e urisė dhe tė ftohtit, pėr t'i pėrdorur si kafshė pune nėpėr mure kineze, nė piramida egjyptiane dhe nėpėr kanalet e hidrocentraleve ruse gjersa tė vdesin. Ata mė me fat qė i shpėtojnė rrebeshit, i pėrplas nėpėr birucat e ftohta me ēimento, pa dritė, pa zjarr, me njė racion buke tė thatė, nė pritje tė japin shpirtin ligjėrisht me proces-verbalin e drejtorit tė burgut. Por njė pjesė e kėtyre tė "privilegjuarve" nė vėnd qė tė vdesin, ēelnikosin mė shumė vullnetin e tyre, duan tė rrojnė dhe rrojnė. Duan tė rrojnė se mendojnė familjet e tyre qė vuajnė nė kapmin e torturave tė ndryshme materiale dhe morale: duan tė rrojnė si idealistė dhe mendojnė Atdheun e pėrbuzur prej vetė shqiptarėve tė skllavėruar, duan tė mbrojnė qytetėrimin njerzor mijravjeēar dhe atė qė ėshtė mė e shtrenjtė pėr ēdo njeri, lirinė, frymėn e jetės. Atyre nuk u bėn pėrshtypje tortura nga tė ftohtit, ata rrojnė me frymėn e shpresės. Jashtė burgut nė mure ēimentoje, diktatura duhet mbajtur nė burgun e madh tė popullit, diktatura duhet mbajtur se populli duhet tė punojė aq sa t'i mbetet kocka dhe lėkura, tė ushqehet aq sa mund tė qėndroijė nė kėmbė, sepse kush punon ha aq sa i caktohet. Diktatura duhet tė mbahet me ēdo kusht, duhen mishra tė reja, viktima tė reja kampe dhe burgje tė rinj. Nė komunizėm ēdo gjė ėshtė e realizushme. Nė qoftė se "qėntė reaksionarė" qė janė nėpėr burgje kanė shpresė jete dhe shpėtimi, kundėr tyre duhen tė gjėnden forma tė reja dhe novatorėt shpėrblehen. Tė dehur prej urrejtjes artificiale, tė entuziasmuar prej gradave dhe dekoratave, tė etur pėr grabitje tė tjera, sulmojnė kush e kush tė fitojė i pari. Happen procese tė tjera dhe natėn vonė fillon zhurma e motorrit pėr tė mbuluar britmat e torturave. Druri, shqelmat, kamzhiku, prangat me vidha, ndrydhja e mishrave me pincė, varja nė gozhdė, tortura e morrit nė kokė, ajo e korrentitr elektrik nuk pėrdoren mė. Duhen gjetur mėnyra tė tjera tė reja tė vazhdueshme pėr tė mos patur krizė nė realizimin e normės sė pėrditshme si nga polici ashtu dhe nga hetuesi. U ēudit burri nė ngricėrimėn e janarit lakuriq nė birucėn prej ēimentoje, se si ujėt e ngrirė nėn kėmbėt e tija tė zbathura, ai ujė qė xhelati novator ja hodhi mbi trupin lakuriq nuk u bė njė pjesė kompakte me trupin e tij, por rrodhi nga trupi dhe e pėrplasi atė nė ēimento pa ndjenja dhe vajti e u bashkua nėn kėmbėt e tij me truallin po aq tė ftohėt. Kur u pėrmėnd, u habit qė e ndjeu veten gjallė. Dridhej i tėri si purteka nė furtunė, kėrciste dhėmbėt nga tė ftohtit dhe hidhej nė ēimento pėr t'u ngrohur pak. Kujtoj disa mjekė qė kanė vizituar tė burgosurit, jo pėr tu ardhur nė nduihmė mjeksore, por pėr tė konstatura gjėndjen e tyre, qė kanė thėnė se tė burgosurit i kanė pėrmbysur ligjet e shkencės mjeksore dhe bėjnė pėrjashtim. Nė tė vėrtetė njė pjesė e tyre nuk kanė mundur tė rezistojnė, ndėrsa njė pjesė tjetėr nė kushtet qė ka jetuar, duhej tė mbaronte medoemos, por vazhdonte tė ishte ende nė kėmbė. Ēimentoja ėshtė e ftohtė, thotė mėndja e tij, duke u dridhur gjithnjė. Por jo! Akulli ėshtė mė i ftohtė se ēimentoja. Dimri nė Siberi ėshtė mė i ftohtė se akulli. Nuk duhet tė harrojmė se dielli i verės do ta shkrijė diellin e Siberisė dhe drita e sė vėrtetės dhe e Lirisė do tė ndriēojė. Magneti do tė mbetet magnet, kurse komunizmin do ta shkrijė dielli i qytetrimit njerzor. Si ndėr shumė epoka historike, drita e ka shpėrndarė errėsirėn. Liria dhe drejtėsia mposhtin skllavėrinė dhe mashtrimin. Drita e sė vėrtetės dhe e Lirisė do ta verbojė atė qė do errėsirėn dhe do t'i hapi sytė atij qė i janė verbuar nga magjia e kullės komuniste. Dhe komunizmi do tė tregohet si njė ėndėrr e llahtarshme!"

Feti Selenica, burgu i Vloēishtit 1947


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 04:46:

"Si u vra nga ēetnikėt vėllai im Hamit Troplini"

Dashnor Kaloēi
Ndėrsa kishin filluar pėrgatitjet dhe ishte caktuar edhe data e nisjes, vėllai im Hamiti qė ishte njė nga eksponentėt e Rinisė sė Ballit dhe kishte shoqėruar Mit'hat Frashėrin nė Kongresin qė ishte mbajtur nė Berat nė shkurtin e 1944-ės, nuk kishte asnjė lloj dijenie rreth dy batalioneve qė do tė niseshin pėr nė Kosovė. Atė ditė para se tė bėhej nisja e vullnetarėve nacionalistė, ndėrsa kamionėt qė kishin hipur ata bėnė njė xhiro demostrative nė disa rrėgė tė Tiranės, Hamiti sapo i pa, vrapoi dhe u bashkua me shokėt e tij, duke mė thėnė mua qė tė lajmėroja nė shtėpi".
Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 68-vjeēari Ali Troplini, i cili rrėfen gjithė historinė e vėllait tij Hamit Troplinit, njėrit prej eksponentėve tė rinisė nacionaliste tė Ballit Kombėtar qė u vra nga forcat ēetnike serbo-malazeze tė Radisav Peēit nė korrikun e vitit 1944. Po cili ishte Hamit Troplini dhe nga ē'familje rridhte ai? Si u bashkua Hamiti me forcat nacionaliste tė Rinisė sė Ballit Kombėtar dhe nė ē'rrethana ndodhi vrasja e tij? Si e mėsoi familja e Hamit Troplinit vrasjen e djalit tė saj dhe si u trajtua ajo nga regjimi komunist?
Familja e lidhur me Monarkinė
Hamit Troplini u lind mė 26 maj tė vitit 1926 aty nė lagjen "Ismail Efendi", apo siē ėshtė njohur mė pas me emrin "Vojo Kushi", e cila ndodhet diku prapa maternitetit tė vjetėr tė Tiranės. Hamiti ishte i pari nga djemtė e familjes Troplini, nga njėmbėdhjetė fėmijėt qė patėn Jonuzi me bashkėshorten e tij Nurie Krujėn. Shtėpia ku u lind Hamiti ėshtė njė shtėpi tė vjetėr tiranase e cila ndodhet edhe sot e futur diku aty midis rrugicave tė ngushta tė asaj lagje ku mbizotėrojnė banesat prej qerpiēi e tė rrethuara me mure e avlli tė ulta. Origjina e hershme e familjes Troplini ėshtė nga fshatit Romanat (ku ndahet rrethi i Tiranės me atė tė Durrėsit) ku edhe sot njė lagje e atij fshati mban mbiemrin Troplini dhe tė parėt e saj kanė zbritur e janė vendosur nė atė lagje qė pėrpara 150 vjetėsh. Babai i Hamitit, Jonuzi, pėrveēse ka qenė i njohur si zantaēi qė rregullonte opinga, ka shėrbyer edhe pėr shumė kohė si pėrgjegjės i lulishtes sė Pallatit Mbretėror tė Zogut. Atė punė, Jonuz Troplini, e bėnte mė shumė pėr kėnaqėsinė e tij shpirtėrore pėr shkak tė adhurimit qė ai kishte pėr Monarkinė dhe familjen Mbretėrore, sesa pėr pagesėn qė merrte. Po kėshtu edhe i jati i Jonuzit, Abdyli, kishte punuar pėr vite me rradhė nė administratėn e Bashkisė sė Tiranės. Pėr lidhjet e ngushta tė familjes Troplini me administratėn e Monarkisė sė Zogut, 68-vjeēari Ali Troplini dėshmon: "Babai im Jonuzi ishte njė simpatizant i flaktė i Monarkisė dhe ato bindje ai i kishte tė trashėguara nga i jati i tij Abdyli. Po kėshtu pėrveē babait dhe gjyshit qė shėrbenin nė administratėn e Mbretit Zog, edhe dy xhajet e mij, Ymeri dhe Qazimi, gjithashtu shėrbenin nė Policinė Bashkiake", kujton Ali Troplini, pėr lidhjet e familjes sė tij me administratėn shtetėrore tė Monarkisė sė Zogut.
Hamiti, me rininė e Ballit
I lindur dhe i rritur nė atė rreth familjar, Hamit Troplini, pasi mbaroi shkollėn shtatė-vjeēare tek "Hasan Prishtina", vazhdoi mėsimet nė gjimnazin klasik tė Tiranės, i cili asokohe ndodhej nė fillimin e Rrugės sė Kavajės. Lidhur me rrethin shoqėror qė kishte Hamiti nė atė kohė, i vėllai i tij, Ali Troplini dėshmon: "Qė nė moshė fare tė re, Hamiti dallohej nga tė gjithė bashkėmoshatarėt e tij pėr fizikun qė kishtej dhe gjithashtu njihej edhe si trim i madh qė s'i bėnte syri tėrr. Qė kur hyri nė vitin e parė tė gjimnazit, ai u bashkua me njė grup shokėsh qė ishin simpatizantė tė rinisė nacionaliste tė Ballit Kombėtar. Nė kėtė rreth shoqėror tė Hamitit, bėnin pjesė dhe Osman Saraēi, Xhemal Alimehmeti, Musa Murra, Rizvan Banka, Ali Plava etj. Kėtė vinin shpesh nė shtėpinė tonė dhe bisedonin gjatė me Hamitin. Pėrveē rrethit tonė familjar, njė ndikim tė madh nė bindjet nacionaliste tė Hamitit, patėn edhe eksponentėt kryesorė tė Ballit Kombėtar, Ramazan Jarani, Halim Begeja dhe Vasil Andoni, tė cilėt i kishin shtėpitė vetėm disa hapa mė larg nesh nė tė njėjtėn rrugicė. Duke e njohur Hamitin si djalė trim dhe tepėr tė zgjuar, ata ia propozuan atė Mithat Frashėrit i cili e mori si shoqėrues tė tij nė Kongresin e Ballit Kombėtar qė u mbajt nė fillimin e muajit shkurt tė vitit 1944 nė qytetin e Beratit. Bashkė me Hamitin nė atė kohė si shoqėrues i Mithat Frashėrit ka qenė dhe shoku i tij Ali Plava", kujton Ali Troplini lidhjet qė kishte asokohe me Ballin Kombėtar i vėllai i tij Hamiti.
Si u nis pėr nė Kosovė
Po si e mėsoi Hamit Troplini lajmin e nisjes sė dy batalioneve nacionaliste pėr nė Kosovė dhe nė ē'rrethana u nis ai pėr atje? Lidhur me kėtė, i vėllai i tij Aliu dėshmon: "Aty nga fundi i muajit qershor tė vitit 1944 u hap fjala se kreu i Ballit Kombėtar, Mithat Frashėri, kishte thėnė se do tė ēonte dy batalione me tė rinj nacionalistė nė Kosovė, pėr t'ju ardhur nė ndihmė kosovarėve nga raprezaljet qė po iu bėnin atyre forcat ēetnike serbo-malazeze tė Radisav Peēit. Pas thirrjes qė kishte bėrė Mithat Frashėri, Komanda e Rinisė sė Ballit qė e kishte selinė e saj tek njė barrake aty tek Rruga e Saraēve, filloi regjistrimet e vullnetarėve nacionalistė qė dėshironin tė shkonin pėr tė luftuar nė Kosovė dhe pėr pėrgatitjen e listave ishin caktuar Halim Begeja, Arif Peza dhe Xhemal Alimehmeti. Ndėrsa kishin filluar tė gjitha kėto pėrgatitje dhe ishte caktuar edhe data e nisjes, vėllai im Hamiti nuk kishte asnjė lloj dijenie rreth dy batalioneve qė do tė niseshin pėr nė Kosovė. Atė ditė para se tė bėhej nisja e vullnetarėve nacionalistė, kamionėt qė kishin hipur ata bėnė njė xhiro demostrative nė rrugėve tė Tiranės. Atė ditė unė dhe Hamiti u ndodhėm nė Rrugėn e Dibrės, ku familja jonė kishte njė furrė dhe njė dyqan tė marra me qera. Nė atė moment qė dy kamionėt me tė rinjtė nacionalistė kaluan pėrpara dyqanit tonė, Hamiti u thėrriti atyre duke i pyetur se ku po shkonin. Shokėt e tij tė cilėt qėndronin nė karroceritė e kamionėve tė zbuluar me qeleshe tė bardha nė kokė dhe me pushkėt nė duar, iu pėrgjigjėn duke i thėnė se po shkonin pėr tė luftuar nė Kosovė, pasi serbėt kishin sulmuar kosovarėt. Nė atė ēast Hamiti mė tha mua: "Ali, shko nė shtėpi dhe lajmėro tatėn, se unė ika pėr nė Kosovė me shokėt e mi". Pa mbaruar mirė ato fjalė ai u nis me vrap nė drejtim tė kamionėve dhe hypi lart i ndihmuar edhe nga shokėt qė e pritėn me brohėritje vajtjen e tij. Mbas pak aty tek dyqani ku po qėndroja unė erdhi babai tė cilit i thashė se Hamiti u nis pėr nė Kosovė. Babai nė fillim shtangu por nuk e dha veten. Ndėrkaq unė u nisa me vrap drejt makinave dhe i arrita ato tek sheshi pėrpara Bashkisė, nė afėrsi tė kafe "Kursalit". Aty ishin mbledhur shumė njerėz pėr t'u takuar me tė afėrmit e tyre qė po niseshin pėr nė Kosovė. Ndėrkaq Hamiti qėndronte nė karrocerinė e kamionit me qeleshen e bardhė dhe me njė xhaketė qė sapo ia kishte blerė Muharrem Mumjesi, tek i cili Hamiti punonte si ēirak. Nė ēastin qė u ndamė, Hamiti mė tha: "Mos qaj Ali, ti je ēun i madh i shtėpisė dhe ki kujdes nanėn e babėn", kujton Ali Troplini ndarjen me vėllanė e tij Hamitin, duke shtuar se fjalėt e tij iu dukėn si amaneti i fundit.
Lajmi i vrasjes dhe persekutimi i familjes
Po si e mėsoi familja Troplini lajmin e vrasjes sė djalit tė saj Hamitit, i cili kishte shkuar pėr tė luftuar nė Kosovė ? Lidhur me kėtė, Ali Troplini dėshmon: "Lajmin e vrasjes sė Hamitit, na e solli xhaja jonė Qazimi, (i cili nė atė kohė punonte me policinė bashkiake) aty nga data 12-13 gusht e vitit 1944. Pas kėsaj pėr tė na dhėnė lajmin e vrasjes, nė shtėpinė tonė erdhi vetė Halim Begeja, si pėrfaqėsues i Komnadės sė Pėrgjithshme tė Ballit Kombėtar, i cili nė atė kohė ishte kreu i Ballit pėr Tiranėn. Bashkė mė Halimin nė atė kohė nė familjen tonė erdhėn dhe njė pjesė e madhe e Batalionit tė Rinisė "Besnik Ēano", si Xhemal Alimehmeti, Arif Peza, Ibrahim Haznaj etj, me tė cilėt kishte luftuar Hamiti nė Kosovė. Qė tė nesėrmen e ardhjes sė tyre, nė familjen tonė erdhėn dhe shumė telegrame ngushėllimi nga Vlora, Korēa, Berati, Kavaja, Shkodra etj, tė cilat i kishin dėrguar komandat e Ballit tė atyre rretheve. Ndėr telegramet e shumta qė na erdhėn nė atė kohė, binin nė sy ato tė Mithat Frashėrit dhe Jup Kazazit, tė cilat ne i ruajtėm deri vonė nė familjen tonė", kujton Ali Troplini atė kohė kur nė familjen e tyre mbėrriti lajmi i vrasjes sė Hamitit dhe telegramet e shumta qė u erdhėn atyre nga disa rrethe tė vėndit. Po si u trajtua familja e Hamit Troplinit nga regjimi komunist e Enver Hoxhės dhe a u shpall ai dėshmor i atdheut. Lidhur me kėtė, Ali Troplini shton: "Jo vetėm qė vėllai ynė Hamiti nuk u shpall dėshmor i atdheut, por komunistėt qė nga viti 1944 kur erdhėn nė pushtet, na quajtėn ne familje ballistėsh e tradhėtarėsh. Ky etiketim ndaj familjes sonė vazhdoi gjatė gjithė periudhės sė regjimit komunist tė Enver Hoxhės, ku ne u trajtuam si reaksionarė dhe deklasuar, pavarsisht se vėllai ynė ishte vrarė duke luftuar nė mbrojtje tė vėllezėrve kosovarė, kundėr forcave ēetnike serbo-malazeze", e pėrfundon dėshminė e tij 68-vjeēari Ali Troplini, i cili pėr plot dyzet-vjet me rradhė tregohej me gisht si "vėllai i Ballistit".


Xhemal Alimehmeti: "Hamiti u vra para syve tė mi"

Njė nga ata persona qė e ka njohur nga afėr tė riun tiranas Hamit Troplini dhe ka qenė bashkė me tė nė ēastin e vrasjes, ėshtė 78-vjeēari Xhemal Alimehmeti, ish-pjestar i Batalionit tė Rinisė sė Ballit Kombėtar "Besnik Ēano". Lidhur me vajtjen e forcave tė rinisė nacionalistė nė Kosovė nė qershorin e vitit 1944 dhe vrasjen e Hamit Troplinit, Xhemali dėshmon: "Nisja e dy batalioneve tė rinisė sė Ballit Kombėtar qė mbanin emrat "Besnik Ēano" dhe "Qeramudin Sulo" nga Tirana pėr nė Kosovė, u bė mė datėn 16 qershor tė vitit 1944. Tė 200 vullnetarėt qė u mblodhėm aty tek rruga e Saraēėve, hypėm nė dy kamionė "Trentakuatro" tė cilat u financuan nga qeveria e Kryeministrit Ibrahim Biēaku dhe pas njė pėrshėndetje qė na u bė tek sheshi i Shallvareve, u nisėm drejt rrugės sė Durrėsit qė ishte mbushur plot me njerėz qė na pėrshėndesnin me dorė dhe na hidhnin lule. Si komandant i dy batalioneve ishte caktuar Seit Kazazi, qė rridhte nga familja e njohur e Kazazėve tė Shkodrės, i cili nė atė kohė punonte si prokuror nė Tiranė dhe kishte mbaruar studimet e larta pėr Drejtėsi nė Romė. Kurse zv / komandant i batalionit ishte Halim Begeja, i cili gjithashtu kishte studjuar nė Itali dhe nė atė kohė punonte si avokat nė Tiranė. Pasi fjetėm njė natė nė qytetin e Shkodrės, ku batalioni ynė u shtua me tė tjerė tė rinj nacionalistė nga ai qytet, u nisėm drejt Kukėsit dhe pasditen e 17 qershorit mbėrritėm nė qytetin e Prizrenit ku na u bė njė pritje madhėshtore. Nė mitingun e madh qė u mbajt nė atė qytet, fjalėn e rastit e mbajti Kryetari i Lidhjes sė Dytė tė Prizrenit, Bedri Pejani, i cili na uroi mirseardhjen. Nga ana e vullnetarėve nacionalistė fjalėn e pėrshėndetjes e mbajti Ibrahim Haznai, i cili nė atė kohė njihej si gazetar e shkrimtar qė shkruante me pseudonimin Cen Qytyky. Pas fjalės sė tij qė i preku tė gjithė tė pranishmit, tė shoqėruar dhe me ushtarėt e Lidhjes sė Dytė tė Prizrenit, ne u nisėm pėr nė drejtim tė qytetit tė Gjakovės. Mė pas ne vazhduam rrugėn drejt Ferizajt e Pejės dhe qė aty morėm rrugėn pėr nė Grykėn e Rugovės, pėr tė zbritur mė pas nė Qafė-Morinė ku ndodhej kufiri i vjetėr me Serbinė. Nė atė vėnd ndodhej njė urė e cila konsiderohej si tepėr strategjike dhe lidhte rrugėn kryesore qė kalonte mbi lumin Lim. Kjo urė lidhte Pejėn e Beranėn me Plavėn e Gucinė. Komandanti i Lidhjes sė Dytė tė Prizrenit, caktoi batalionin tonė qė tė merrte nėn mbrojtje atė urė qė pritej tė sulmohej nga forcat ēetnike serbo-malazeze tė Radisav Peēit. Dhe ashtu siē pritej forcat ēetnike sulmuan forcat tona balliste akoma pa zbardhur mirė dita me njė sulm me mortaja. Ne iu pėrgjigjėm gjithashtu me armėt tona dhe kjo luftė zgjati deri nė orėt e mesditės ku nga forcat serbo-malazeze pati mjaft tė vrarė. Nga forcat tona mbeti i vrarė 19-vjeēari Hamit Troplini, tė cilit i ra njė predhė mortaje nė kokė. Nė ēastin e goditjes, Hamiti kishte zėnė pozicion vetėm dy tre hapa larg meje, pasi ishim shumė shokė dhe ai mbylli sytė nė duart e mija. Tė nesėrmen e vrasjes sė tij, mė 10 qershor, u mbyllėn tė gjitha dyqanet dhe pothuaj i gjithė populli i Pejės mori pjesė nė ceremoninė e varrimit tė tij. Qė ditėn e vrasjes, Komanda e Ballit Kombėtar vendosi qė kufomėn e Hamitit ta sillte nė Tiranė pėr ta varrosur pranė familjes, por autoritetet vendore tė Pejės dhe i gjithė populli ngulėn kėmbė qė ai tė varrosej aty, duke thėnė: "Troplini dha jetėn pėr mbrojtjen e kėsaj toke dhe i takon tė prehet kėtu nė kėtė tokė, ku do t'i bėhen tė gjitha nderimet qė i takojnė". Pas ceremonisė madhėshtore tė varrimit qė iu bė Hamit Troplinit, ne morėm rrugėn e kthimit dhe nė qytetin e Prizrenit mbjatėn njė fjalim Bedri Pejani dhe Fuad Dibra. Midis tė tjerash nė fjalėn e tij Pejani u shpreh duke na thėnė: "Ju falenderoj nė emėr tė popullit tė Kosovės, qė na dhatė njė ndihmė shumė tė madhe morale, duke i dhėnė tė kuptojė Kosovės qė ajo nuk ėshtė vetėm." Pas fjalimit tė Pejanit turma tė mėdha qytetarėsh prizrenas na ndoqėn nga pas duke na hedhur lule, deri sa makinat tona morėn rrugėn nė drejtim tė Kukėsit".


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:33:

Persekutimi i Familjes Kokoshi

Faqja 12/13 - SPECIALE - DOSSIER

Historia tragjike e familjes Kokoshi tė Vlorės.

Kokoshi, si u masakrua familja e njeriut qė firmosi Pavarėsinė

Dashnor Kaloci, Fari Shaska

Kur Qazim Kokoshi u kthye nė Shqipėri nga internimi, shumė miq tė tij midis tė cilėve dhe Dr. Omer Nishani qė nė atė kohė mbante funksionin e Kryetarit tė Presidiumit tė Kuvendit Popullor, u pėrpoqėn dhe i bėnė thiirrje qė tė bashkėpunonte me komunistėt qė kishin ardhur nė pushtet. Qazimi, jo vetėm qė nuk pranoi duke refuzuar nė mėnyrė kategorike, por i quajti ata pėrgjegjės pėr masakrėn qė kishte ndodhur nė Shqipėri nga lufta vėllavrasėse tė cilėn e kishin nisur vetė komunistėt.

Si pėrgjigjie ndaj kėsaj akuze tė Qazimit, komunistėt e arrestuan atė nė prillin e vitit 1946 kur ishte nė moshėn 64-vjeēare dhe e izoluan nė hetuesinė e Vlorės ku dhe ai vdiq nga torturat nė tetorin e vitit 1947". Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 73-vjeēari Burim Kokoshi, njė nga pinjollėt e familjes tepėr tė njohur nga Vlora, i cili rrėfen mbi tragjedinė qė pėsoi fisi i tij nga regjimi komunist tė Enver Hoxhės. Po cila ėshtė historia e familjes sė njohur Kokoshi e parisė sė Vlorės? Kush ishte Qazim Kokoshi dhe cili ka qenė aktiviteti i tij politik, nga 1912-ta ku ai firmosi aktin e Pavarsisė me Ismail Qemalin, e deri nė vitin 1945 kur u kthye nė Shqipėri nga kampet e internimit tė nazifashistėve? Kush kanė qenė burrat e tjerė tė familjes Kokoshi, ēfarė veprimtarie kanė pasur ata dhe si u persekutuan nga regjimi komunist pėr afro gjysė;m shekulli me rradhė?

Kush ishte Qazim Kokoshi

Qazim Kokoshi u lind nė qytetin e Vlorės nė vitin 1882, nė njė familje tepėr tė njohur e cila ishte vendosur aty qė nga fundi i shekullit tė XVII-tė. Origjina e hershme e familjes Kokoshi, ėshtė nga fshati Frashėr i Pėrmetit dhe tė parėt e saj janė shpėrngulur qė andej aty nga fundi i shekullit tė XVI-tė pėr probleme hasmėrie e janė vendosur mė pas nė fshatin Hysoverdhė tė Vlorės. Me paratė qė ata fituan nga shitja e pronave dhe pasurisė sė tyre nė fshatin Frashėr, arritėn tė blinin toka dhe shtėpi e tė shtonin akoma e mė shumė pasurinė e tyre edhe nė Vlorė. Pjesa mė e madhe e pasurisė sė familjes Kokoshi, ka qenė pėrdorur prej tyre pėr shkollimin djemve tė saj nė universitetet e Turqisė dhe Europės, si dhe pėr problemet qė kishin lidhje me ēėshtjen Kombėtare. Pėrveē burrave tė shkolluar qė pati nxjerrė ajo familje, prej saj kanė dalė edhe burra tė pushkės, si Zenel Kokoshi, i cili ka qenė tepėr i njohur pėr trimėritė e tij deri nė Stamboll, pėr shkak tė luftrave antiosmane qė zhvilloi aty nga mesi i shekullit tė XVIII-tė.

Por njė nga pinjollėt mė tė njohur tė familjes Kokoshi, i cili ka bėrė emėr tė madh nė historinė e Shqipėrisė, ka qenė Qazim Kokoshi. Mėsimet e para ai i mori nė shkollėn turke tė qytetit tė Vlorės aty nga fillimi i dhjetėvjeēarit tė fundit tė shekullit tė XVIII-tė dhe pas saj shkoi nė Janinė ku mbaroi gjimnazin "Zosimea". Pas mbarimit tė asaj shkolle aty rreth fillimit tė viteve 1900, Qazimi u kthye nė vėndlindjen e tij dhe u angazhua nė Klubin "Labėria" ku punoi pėr pėrhapjen e gjuhės shqipe nė fshatrat e Vlorės. Lidhur me veprimtarinė e mėvonshme tė Qazim Kokoshit nė dobi tė ēėshtjes shqiptare, 73-vjeēari Burim Kokoshi dėshmon: "Nė shtatorin e vitit 1908, Qazimi u muar me organizimin e pritjes sė Ismail Qemalit nė Vlorė dhe personalisht e shoqėroi atė nė vizitat qė bėri nė Dukat, Mesaplik dhe Treblovė. Kur autoritetet e administratės osmane qė ishin nė Shqipėri, ranė nė gjurmėt e veprimtarive sė Klubit "Labėria" dhe nisėn arrestimet e antarėve tė saj, Qazim Kokoshi u largua nė ishullin e Korfuzit dhe mė pas nė Itali. Nga Italia ai u kthye nė Shqipėri nė vitin 1911-tė, pasi paria e Vlorės e kishte caktuar si pėrfaqėsues tė saj nė Kuvendin e Gėrēes, ku ai bashkėpunoi ngushtė me Ismail Qemalin dhe Luigj Gurakuqin", dėshmon Burim Kokoshi lidhur me aktivitetin patriotik tė Qazimit nė dhjetvjeēarin e parė tė shekullit tė kaluar.

1912, firmėtar i aktit tė Pavarsisė

Veprimtarinė e tij patriotike nė dobi tė ēėshtjes shqiptare, Qazim Kokoshi e vazhdoi edhe pas Kuvendit tė Gėrēes dhe nė vitin 1912-tė, ai ishte njė nga njerzit kryesorė qė mbėshteti ardhjen e Ismail Qemalit pėr ngritjen e flamurit nė Vlorė. Lidhur me kėtė. Burim Kokosho dėshmon: "Aty nga vjeshta e vitit 1912-tė, kur paria e Vlorės filloi pėrgatitjet pėr pritjen e Ismail Qemalit, Qazimi u caktua nė komisjonin qė do tė merrej me Shpalljen e Pavarsisė. Nė dokumentet arkivore tė Shpalljes Pavarsisė, gjendet edhe telegrami i Ismail Qemalit qė mė 21 nėntor ia dėrgoi nga Durrėsi, Qazim Kokoshit, Et'hem Beut dhe Bektash Cakranit, ku midis tė tjerash shkruhet: "Bėni tė gjitha pėrgatitjet e nevojshme". Kur Ismail Qemali mbėrriti nė Vlorė, Qazim Kokoshi ishte njė nga firmėtarėt e aktit tė Pavarsisė qė u nėnshkrua prej tė gjithė delegatėve qė u pėrfaqėsuan nė atė mbledhje. Pas kėsaj, nė gushtin e 1913-ės, Qeveria e pėrkohshme e Vlorės e caktoi Qazimin me detyrėn e nėnprefektit tė Lushnjes, ku ai shkoi sė bashku me Ahmet Lepenicėn. Pasi punoi afro gjashtė- shtatė muaj nė atė detyrė, nė shkurtin e vitit 1914-tė, ai u emėrua me detyrėn e kryesekretarit tė Prefekturės sė Vlorės, e cila nė atė kohė ishte kthyer nė qėndrėn kryesore ku luhej politika e Shqipėrisė. Pas rėnies sė Qeverisė sė Vlorės, Qazimi u caktua si antar i delegacionit qė do tė shkonte nė Durrės pėr tė zhvilluar takimin me Princ Vidin", dėshmon Burim Kokoshi lidhur me kushėririn e tij Qazimin, i cili ishte njė nga njerzit kryesorė ku u mbėshtet Ismail Qemali nė Vlorė kur shpalli Pavarsinė e Shqipėrisė

Nė Kongresin e Lushnjes dhe Luftėn e Vlorės

Duke njohur tė kaluarėn e papėrlyer dhe patriotike tė Qazim Kokoshit, nė janarin e vitit 1920-tė, paria e Vlorės e zgjodhi atė delegat nė Kongresin e Lushnjes ku ai u zgjodh Senator. Nė verėn e vitit 1920-tė ai gjithashtu u caktua nė pėrbėrjen e komisjonit perj 12-vetash qė u morėn me drejtimin e Luftės sė Vlorės. Pas fitoreve tė para qė u arritėn nga forcat ushtarake dhe vullnetarėe shqiptare kundėr italianėve nė Luftėn e Vlorės, Qazimi u emėrua me detyrėn e nėnprefektit nė qėndrėn administrative tė Drashovicės. Gjatė asaj periudhe qė zhvilloheshin luftimet, duke e konsideruar si njė nga eksponentėt kryesorė tė parisė sė Vlorės, forcat italiane e dėnuan Qazimin me vdekje dhe ia dogjėn shtėpitė. Pas pėrfundimit tė Luftės sė Vlorės, pėr kontributin qė ai dha, paria e Vlorės e propozoi atė si kandidat nė zgjedhjet qė do zhvilloheshin pėr funksionin e Kryetarit tė Bashkisė sė Vlorės, ku ai fitoi. Pasi shėrbeu pėr disa kohė nė atė detyrė, Qazimi konkuroi nė zgjedhjet parlamentare qė u zhvilluan nė vitin 1921 ku dhe u zgjodh deputet i Parlamentit tė parė shqiptar. Pas tre vjetėsh, nė Lėvizjen e Qershorit tė vitit 1924, Qazim Kokoshi u bashkua me grupin opozitar qė udhėhiqej nga Fan Noli e Luigj Gurakuqi, tė cilėt organizuan rrėzimin me dhunė tė Qeverisė sė Shefqet Vėrlacit. Pas dėshtimit tė kėsaj lėvizje, Qazimi emigroi nga Shqipėria dhe u vendos nė Itali e mė pas nė Austri.

Duke pėrfituar nga amnistia qė Mbreti Zog dha pėr tė gjitha ata qė morėn pjesė nė Kryengritjen e Qershorit tė 1924-ės, Qazim Kokoshi u kthye nė Shqipėri nė vitin 1928-tė dhe u vendos nė qytetin e Vlorės, nė lagjen Skelė ku i kishin shtėpitė familja Kokoshi. Edhe pse Qazimi pėrfitoi nga amnistia e Mbretit Zog, ai nuk e pushoi aktivitetin e tij antizogist edhe pas kthimit nė Shqipėri, duke qenė njė nga pjestarėt kryesorė tė Lėvizjes sė fshehtė tė Vlorės nė vitin 1932, tė cilėt donin tė rrėzonin Mbretin Zog. Pas zbulimit tė kėsaj lėvizje, ai u arrestua si njė nga eksponentėt kryesorė tė saj dhe u dėnua me vdekje nga Gjykata Speciale nė Tiranė. Por mė pas vetė Mbreti Zog ia hoqi dėnimin kapital dhe ai vuajti nė burg deri sa u lirua nė vitin 1936.

Persekucioni nga italianėt e gjermanėt

Pas lirimit nga burgu Qazim Kokoshi u pajtua me Mbretin Zog dhe me politikėn qė ndiqte ai. Lidhur me kėtė, Burim Kokoshi dėshmon: "Nė prillin e vitit 1939 kur Konti italian Salvone shpėrndau disa zarfe me para pėr tė paralizuar rezistencėn antiitaliane tė parisė sė Vlorės, njė nga kėtė zarfe iu dorzua dhe Qazimit. Ai jo vetėm qė refuzoi nė mėnyrė kategorike pėr t'i marrė ato para, por tė nesėrmen e asaj dite shkoi vetė nė Tiranė ku u takua me Mbretin Zog, duke i dorzuar atij zarfin me para dhe duke i treguar tė gjitha ato qė po pėrgatiteshin nga italianėt. Pas agresionit fashist, Qazimi u largua familjarisht nga Shqipėria dhe u vendos nė Jugosllavi si emigrant politik.

Duke e parė qėndrimin antiitalian tė familjes Kokoshi nė Vlorė, menjėherė pas fillimit tė luftės italo-greke, autoritetet fashiste nisėn arrestimet dhe internimet ndaj pinjollve tė saj. Nė fillimin e vitit 1940-tė, u arrestuan juristi Kudret Kokoshi dhe kushėriri i tij Muharrem Kokoshi, tė cilėt u internuan nė Itali. Pas kėsaj mė 17 janar tė 1943- it, me urdhėr tė Gjeneral Xaninit, u muar nga burgu (bashkė me Mitaq Sallatėn) dhe u pushkatua Astrit Kokoshi.

Nė kėtė kohė nga Jugosllavia erdhi nė Shqipėri, bashkėshorti i vajzės sė Qazmit, Reshit Ēollaku (Hero i Popullit) i cili u vra nga italianėt. Kur trupat gjermane hynė nė Jugosllavi, Gestapoja e arrestoi Qazim Kokoshin dhe ua dorzoi italianėve tė cilėt e internuan nė Bergamo tė Italisė sė Veriut. Po nė vitin 1944 Gestapo gjermane arrestoi dhe Kudret Kokoshin qė punonte si prokuror nė Prizren dhe e internoi atė nė kampet e shfarosjes qė kishte hapur nė disa shtete tė Europės", kujton Burim Kokoshi lidhur me persekucionin e fisit Kokoshi nga italianėt dhe gjermanėt

Persekucioni nga komunistėt

Sikur tė mos kishin mjaftuar internimet, burgosjet dhe pushkatimet qė familja Kokoshi kishte pėsuar prej italianėve dhe gjermanėve, menjėherė pas mbarimit tė luftės ajo u gjet nėn persekucionin e egėr tė komunistėve qė erdhėn nė pushtet. Lidhur me kėtė Burim Kokoshoi dėshmon: "Qė nė majin e vitit 1945 u arrestua Meto Hasan Kokoshi dhe pas dėnimit me vdekje nga Gjykata e Vlorės, me akuzėn "Ka marrė pjesė nė luftė me Ballin Kombėtar", ai u pushkatua nė nėntorin e 1945-ės.

Dy muaj mė vonė nė korrikun e 1945-ės, u arrestua dhe Dinush Hasim Kokoshi qė kishte mbaruar Ekonomikun jashtė dhe u dėnua me tre vjet burg. Pas pushkatimit tė Metos, u dėnua me vdekje edhe i vėllai tij, juristi Kudret Kokoshi, i cili kishte qenė i internuar nė kampet naziste tė shfarosjes. Por Gjykata e Lartė ia zbriti nė 25 vjet burg , nga tė cilat ai vuajti 20-vjet nė Burrel.

Nė prillin e vitit 1946, i akuzuar si pjestar i Ballit dhe i Grupit tė Deputetėve, u arrestua dhe juristi Avdul Hasim Kokoshi qė ishte diplomuar nė Romė. Nė fillim ai u dėnua vetėm dy vjet, mė pas e rikthyen nė hetuesi dhe dėnuan me vdekje duke u pushkatuar nė tetorin e 1947-ės.

Po nė prillin e 1946-ės u arrestua dhe Qazim Kokoshi, i cili ishte kthyer nė Shqipėri nga internimi nazist, nė vitin 1945. Nė atė kohė shumė miq tė tij midis tė cilėve dhe Dr. Omer Nishani, u pėrpoqėn dhe i bėnė thiirrje qė tė bashkėpunonte me komunistėt qė kishin ardhur nė pushtet. Por Qazimi, jo vetėm qė nuk pranoi, por ai i akuzoi hapur ata duke i quajtur pėrgjegjės pėr masakrėn qė kishte ndodhur nė Shqipėri nga lufta vėllavrasėse tė cilėn e kishin nisur vetė komunistėt. Si pėrgjigjie ndaj kėsaj akuze tė Qazimit, komunistėt e izoluan nė hetuesinė e Vlorės ku dhe ai vdiq nga torturat nė tetorin e vitit 1947.

Nė gushtin e 1946-ės, u arrestua dhe Engjėll Kokoshi i cili nė fillim u dėnua me vdekje, e mė pas me 25-vjet burg. Engjėlli vuajti plot 17-vjet burg, kryesisht nė Burrel.

Rradha e arrestimeve pėr pjestarėt e fisit Kokoshi, vazhdoi nė qershorin e vitit 1946-tė, me arrestimin e Fatosit, djalit tė Qazimit, i cili kishte mbaruar studimet e larta pėr inxhinieri nė Francė. Pasi kishte kryer dhjetė vjet burg, ai vdiq nga qė nuk i rezistonte dot punės sė krahut", e pėrfundon dėshminė tragjike mbi persekucionin e familjes sė tij, 73-vjeēari Burim Kokoshi, i cili dhe vetė u arrestua qė nė gushtin e vitit 1946 dhe vuajti pėr 13-vjet nė burgjet e regjimit komunist, pėr tė vetmin fakt se rridhte nga familja e njohur Kokoshi, tė cilėn komunistėt e kishin shpallur "Familje reaksionare".


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:35:

Nuredin Pustina, komandanti i Mujo Ulqinakut

Nuredin Pustina, komandanti i Mujo Ulqinakut
qė punoi nė Komunale


Dashnor Kaloēi

Nė pjesėn e parė tė kėtij shkrimi tė botuar nė numrin e djeshėm, u
njohėm me njė histori tė familje sė njohur Pustina tė parisė sė
Dibrės sė Madhe. Ndėr tė parėt e kėsaj familje ka qenė i njohur
Nuredin Pustina, i cili ka qenė njė nga udhėheqėsit kryesorė tė
vullnetarėve dibranė nė kryengritjet antiosmane tė ndodhura nė
dhjetėvjeēarėt e fundit tė shekullit tė XVIII-tė. Pas vdekjes sė Nuredin
Pustinės nė vitin 1903, rrugėn e tij e ndoqi i biri Aliu, i cili qė nė
moshėn 18-vjeēare kishte qenė gjithmonė pėrkrah tė jatit. Nė vitet
1908-1910-tė, Ali Pustina u bė shumė i njohur si udhėheqės i
kryengritėseve dibranė nė luftrat kundėr forcave tė ushtrisė turke tė
udhėhequra nga Turgut Pasha. Pasi mori pjesė nė mbrojtjen e
Kongresit tė Dibrės nė vitin 1909, Ali Pustina u vra nė pabesi nga
forcat serbo-malazeze nė 1915-ėn.

(vijon nga numri i kaluar)

Tre vėllezėrit Pustina, oficerė tė Monarkisė
Pas vrasjes sė Ali Pustinės, pėr t'i shpėtuar pėrndjekjeve tė ushtrisė
serbe, familja e tij u shpėrngul nga Dibra e Madhe dhe u vendos nė
Tiranė. Familja e Ali Pustinės kishte njė miqėsi tė ngushtė me
familjen Zogolli nė Burgajet tė Matit, miqėsi e cila ishte lidhur qė nė
fillimin e viteve 1900 kur tė parėt e asaj shtėpi gjatė rrugės pėr nė
Stamboll, pushonin tek Pustinat nė Dibėr tė Madhe. Pas largimit nga
Dibra e Madhe aty nga viti 1916-1917-tė, familja e Ali Pustinės,
bashkėshortja me tre djemtė: Bajramin, Edipin, Nuredinin dhe
vajzėn Menduhien, erdhėn dhe u vėndosėn nė Tiranė. Lidhur me
kėtė, nipi i Aliut dhe djali i Nuredinit, Luan Pustina, dėshmon: "Kur
erdhėn nė Tiranė ata blenė njė tokė tek familja tiranase Reēi dhe
ndėrtuan tre shtėpi aty ku sot ndodhet Rruga "Qemal Stafa".

Tė tre djemtė u shkolluan nė shkollat ushtarake tė perfeksionimit tė
oficerėve nė Tiranė, pėr tė pėrmbushur njė dėshirė qė ju kishte lėnė
i jati Aliu qė kur ishte gjallė. Pas mbarimit tė shkollave ushtarake,
Bajrami u caktua nė armėn e xhandarmėrisė, Edipi i cili arriti deri nė
gradėn e kapitenit shėrbeu si financier nė prapavijat e ushtrisė
shqiptare, ndėrsa Nuredini shėrbeu nė autorepartet e ushtrisė.
Gjatė gjithė periudhės sė Monarkisė sė Zogut, tre vėllezėrit Pustina
shėrbyen me besnikėri nė tė gjitha detyrat qė iu ngarkuan. Bajrami
shėrbeu kryesisht nė Tiranė, Edipi nė Tiranė dhe nė Burrel, ndėrsa
Nuredini nė Durrės dhe nė Shkodėr. Tė tre vėllezėrit Pustina e
ruajtėn miqėsinė me familjen e Mbretit Zog, i cili i ftonte ata sa herė
qė Oborri Mbretėror jepte pritje tė ndryshme nė raste festash apo
ceremonish", kujton Luan Pustina pėr babain e tij Nuredinin dhe dy
xhaxhallarėt Edipin e Bajramin, tė cilėt gjatė periudhės sė Monarkisė
shėrbyen si ushtarakė tė Mbretit Zog.

Nuredin Pustina me Mujo Ulqinakun
Nė ditėt e para tė prillit tė vitit 1939 kur Italia kreu agresionin fashist
ndaj Shqipėrisė, i treti i vėllezėrve Pustina, Bajrami, u ndodh nė
kursin e perfeksionimit tė oficerėve nė Tiranė. Mė gjashtė prill ai u
dėrgua nė frontin e luftės nė qytetin e Durrėsit dhe u caktua nė
Shtabin e Komandės Operative e cila drejtoi rezistencėn nėn
komandėn e major Abaz Kupit. Nė kujtimet e Nuredin Pustinės qė
ruhen edhe sot nga familja e tij, lidhur me atė ngjarje ai ka shkruar:
"Mė 5 prill 1939 nga shkolla u muarėn shumė oficerė tė gradave tė
ndryshme tė cilėt pasi i caktuan nė reparte i nisėn me destinacion
pėr nė front. Unė shkova nė Durrės dhe menjėherė nisa familjen pėr
nė Korēė pėr tė qenė mė i lirė. Ato dy ditė e dy net, bėra pjesė nė
Shtabin e Komandės Operative nė Durrės. Mė gjashtė prill dhe
natėn e shtatė prillit, bėnim dislokimin e forcave qė vinin nė Durrės,
si artilerinė e rėndė qė e ēuam te Kisha nga rruga e Vilės, tė
komanduara kėto nga togeri i artilerisė Nazmi Baraka e Gaqo
Mosko. Mė datėn shtatė prill kėta ishin tė parėt qė shtinė kundėr
flotės armike qė kishte pėrqėndruar pjesėn mė tė madhe tė anijeve
tė luftės karshi molit tė Durrėsit. Nga predhat e kėtyre topave ranė
dhe nė vaporrin qė ishte koloneli italian Petinasi, i cili, mė parė
kishte qenė komandant i artilerisė shqiptare dhe kur ky erdhi mė
pas nė Tiranė, tha: "Unė ju kam mėsuar tė qėlloni mirė me topa, por
jo kundėr meje". Natėn mė gjashtė prill nė mbrėmje, dėrguam
dinamit nė Shijak dhe prishėm urėn e Shijakut, ku vendosėm
repartet e kėmbsorisė qė vinin nga Elbasani, Tirana e rrethe tė tjera.
Mbas orės dy tė natės, u nda nga mua kapterri Mujo Ulqinaku dhe
nga mėngjezi ai shkoi nė Marinė, te Kalaja, afėr Portit. Kur u ndamė
mė tha se do tė shkonte tė linte unazėn qė kishte nė dorė dhe nuk u
pamė mė. Para nisjes unė i dhashė armatim nga depoja. Disa ditė
mė parė kur unė vija nga Tirana pranė familjes nė Durrės, Mujo mė
raportoi se italianėt qė shėrbenin nė Marinėn tonė u hiqnin gjilpėrat
topave tė mėdhenj qė ndodheshin nė fortifikatat afėr Vilės dhe gjatė
rrugės pėr te Kisha. Kėtė gjė unė ja raportova shefit tė Transportit nė
Komandėn e Mbrojtjes, Kapiten Ibrahim Ishmit, ky njoftoi gjeneralin,
Komandantin e Mbrojtjes dhe prej tij, njoftimi iu dha Komandantit tė
Marinės nė Durrės, duke i tėrhequr vrejtjen italianėve tė Komandės
sė Mbrojtjes. Italianėt morėn vesh informatat e Mujos dhe kėtė duket
se nuk ia harruan deri sa e vranė. Unė, me oficerėt e depos, nuk
kishim asnjė ushtar nėn komandė, por ne vajtėm vetė nė vijėn e
parė. Unė u bashkova me Rojet e Kufirit, nėn komandėn e
Komandantit tė Kufirit, Kapiten Kadri Rustemit (nga Dibra). Ky mori
nė telefon kapiten Akil Sakiqin, i cili ishte komandant Batalioni dhe i
thotė: "Italianėt zbritėn nė tokė (nė mol) dhe filluan tė ecin drejt nesh.
Kompania kishte zėnė pozicion karshi Bankės, afėr molos. Lidhja
me Tiranėn ishte prerė, atėhere Kadriu nxorri revolen dhe shtiu i
pari. Kjo ishte shenja, urdhėri i zjarrit. Atėhere filloi zjarri i gjithė
kompanisė. Gjithė repartet ngado qė ishin filluan zajarrin. Italianėt u
kapėn nė befasi, mbasi ata nuk e pritnin qė do tė bėhej rezistencė.
Atėhere italianėt u tėrhoqėn, u futėn nė vaporė, por u goditėn shumė
prej tyre. Pati tė vrarė dhe tė plagosur rėndė. Kėta u dėrguan
menjėherė pėr nė Itali, por pas disa ditėsh pamė ish-komandantin e
Marinės, majorin Tedei dhe marshallė tė tjerė me krah tė lidhur e tė
plagosur. Italianėt pasi u futėn nė vaporėt qė qėndronin nė mol,
nxorrėn armatimet e tjera dhe tanket, e filluan ofensivėn me armė tė
rėnda nė tė gjithė drejtimet, pra drejt nesh qė ishim pranė Bankės,
nga Hoteli te kalaja, nė Currilat, te AGIPI, nė Plazh, karshi Urės sė
Dajlanit etj. Marina armike filloi tė qėllonte nga deti dhe disa predha i
ranė edhe Fabrikės sė Miellit. Mbas pak erdhėn nė vijėn e frontit
edhe tė burgosurit, tė cilėt mbasi u armatosėn u rrjeshtuan pėr
luftim. Disa prej tyre i takuam mė vonė nė Shijak, i mora nė makinė
pėr nė Tiranė, ishin tė plagosur. Me urdhėr nga Tirana u dėrgova
menjėherė nė Autorepartin e kamjonėve nė Xhafzotaj-Durrės (ku unė
shėrbeja si oficer) pėr tė pėrgatitė automjete tė tjera nga tė
mobilizimit. Nėn rrebeshin e plumbave shkova nė Durrės me njė
kamjon dhe aty pėrgatita pesėmbėdhjetė kamjonė dhe u nisa pėr nė
Durrės. Kur mbėrrita nė Rrashbull sapo kishte qėlluar armiku me
artileri tė rėndė, kėshtu qė ishte i pamundur kalimi dhe u strehuam
nė njė hendek. Aeroplanėt armiq na fluturonin mbi kokė. Mbas pak
filluan tė vijnė shokėt qė kishim lėnė nė Durrės, tė cilėt po
tėrhiqeshin me urdhėr. Atėhere u bashkuam dhe u drejtuam pėr nė
Tiranė. Kur mbėrritėm te Hani i Hamit Beut, para Vorės, gjetėm njė
batalion qė kishte zėnė pozicione lufte. Na ftuan edhe neve qė tė
zinim pozicionet. Ne pranuam dhe u ndalėm. Mbas pak edhe kėtė
repart e nisin pėr nė Tiranė. Mė tetė prill Tirana ishte pushtuar nga
ushtritė armike dhe Mbreti e qeveria ishin larguar pėr nė Greqi. Mė
datėn 12 prill kthehem nė Durrės. Tė parėn punė qė bėra kėrkova
familjen e Mujos, sepse e dija qė ishte keq ekonomikisht. U lidha
me ta nėpėrmjet Sul Kapedanit e mė kėrkuan ndihmė financjare.
Atėhere mblodha 12 napolona flori dhe ja dhashė. Ata shkuan nė
Seman, tek dajat e tyre", pėrfundon rrėfimi i Nuredin Pustinės lidhur
me ngjarjen e 7 prillit tė vitit 1939, ku ai furnizoi me armatim Mujo
Ulqinakun. Gjatė viteve tė pushtimit fashist tė Shqipėrisė, ashtu si
shumė ushtarakė shqiptarė edhe Nuredin Pustina iu pėrgjigj thirrjes
pėr tė shėrbyer nė Ushtrinė Kombėtare. Gjatė viteve 1940-42 ai
shėrbeu nė Zyrėn e Rekrutimit nė qytetin e Shkodrės ku dha njė
ndihmesė tė madhe pėr lėvizjen antifashiste duke liruar nga burgu i
shumė komunistėve shkodranė, midis tė cilėve dhe vėllanė e
Jordan Misjes. Nė vitin 1943 Nuredini u caktua si komandant i
Garnizonit tė Lezhės, ku sė bashku me Siri e Shaban Strazimirin,
organizoi arratisjen e forcave tė atij garnizoni, i cili u shpėrnda i gjithi.
Pas kėsaj Nuredini shkoi nė krahinėn e Dibrės ku u takua me
shokun e tij tė vjetėr Dali Ndreun. Ndonėse Nuredini dha njė ndihmė
tė madhe pėr lėvizjen antifashiste, ai nuk pranoi tė bashkohej me
forcat partizane.

Kapiten Mefail Pustina, luftoi nė Afrikė
Pėrveē tre vėllezėrve Pustina, nė ushtrinė e Mbretit Zog shėrbeu
edhe kushėriri i tyre i parė, Mefail Pustina (i lindur mė 1914-tė) i cili u
diplomua nė Akademinė Ushtarake tė Torinos. Pas mbarimit tė
Akademisė nė fundin e viteve 30-tė dhe fillimin e viteve 40-tė, duke
qenė se ishte oficer i ushtrisė italiane, Kapiten Mefail Pustina u
dėrgua nė frontin e luftės nė Afrikėn e Veriut. Lidhur me kėtė, Luan
Pustina dėshmon: "Njė nga ish-kolegėt e shokėt mė tė ngushtė tė
Mefailit, Gjeneral Cotta, mė ka treguar se aty nga viti 1943 kur ushtria
italiane po tėrhiqej nga Tunizia, anija me tė cilėn ata po lundronin u
godit nga njė predhė avioni. Nė ato ēaste tė gjithė ushtarėt u hodhėn
nė det dhe ndėrkohė qė ata ishin pa asnjė shpresė shpėtimi, Mefaili
mundi qė tė shkėpuste njė varkė nga anija qė po mbytej, ku hipėn tė
gjithė ushtarėt. Atė guxim qė tregoi Mefaili pėr tė shpėtuar tė gjithė
shokėt e tij nga vdekja e sigurtė nė fundin e detit, ata nuk ia harruan
kurrė. Kėshtu pas viteve 1945-sė kur Mefaili ishte kthyer nė Shqipėri,
ata sa herė mblidheshin nė ceremoni tė ndryshme, linin njė karrike
bosh me emrin e ish-kolegut tė tyre shqiptar Mefail Pustina dhe
dollinė e parė e ngrinin pėr tė", tregon Luan Pustina dėshminė e
Gjeneralit italian Cotta pėr kushėririn e tij Mefailin, i cili pasi u kthye
nė Shqipėri u bashkua dhe luftoi me partizanėt. Pas mbarimit tė
Luftės, Mefaili shėrbeu nė armėn e xhenjos dhe drejtoi punimet pėr
hapjen e Rrugės Kukės-Peshkopi, Gramsh-Lozhan etj. Ndonėse ai
dha njė kontribut tė madh nė ndėrtimin e veprave xhenjere, nuk
mundi qė t'i shpėtonte dot valės sė goditjes qė ishte destinuar nga
regjimi komunist pėr tė gjithė ushtarakėt qė ishin diplomuar nė
Perėndim.

Vėllezėrit Pustina, burg e internim
Menjėherė pas mbarimit tė luftės kur komunistėt erdhėn nė pushtet,
familja Pustina ishte njė nga ato familje e cila u gjend e para nėn
goditjen e tyre. Pasi iu konfiskuan shtėpitė qė kishin nė Tiranė,
komunistėt mė pas filluan dhe arrestimet ndaj tyre. Lidhur me kėtė,
Luan Pustina dėshmon: "Qė nė fillimin e vitit 1945 u arrestua
xhaxhai, Bajram Pustina, i akuzuar se kishte marrė pjesė me grupin
e oficerėve qė kishin ruajtur Kurorėn e skėnderbeut qė u ēua nė
Romė. Po kėshtu njė nga akuzat e tjera qė iu bė atij, ishte
pjesmarrja nė Gjykatėn Ushtarake nė Tiranė nė kohėn e
gjermanėve. Bajrami u nxuarr nė Gjyqin Special dhe nė fillim u
dėnua me vdekje e mė pas me burgim tė pėrjetshėm. Pasi vuajti pėr
15-vjet nė burgun e Burrelit, ai vdiq nga njė sėmundje e rėndė nė
vitin 1962. Po kėshtu nė vitin 1947 u arrestua dhe babai im Nuredini,
i cili nė ato kohė qėndronte i fshehur nė Tiranė pėr t'i shpėtuar
hakmarrjes sė komunistėve. Pasi u mbajt pėr gjashtė muaj nė
hetuesi, Nuredini u dėnua me tre vjet burg, tė cilat i vuajti nė tharjen
e kėnetės sė Maliqit. Pas daljes nga burgu, Nuredini punoi si puntor
nė komunale dhe nė ndėrrmarjen e ndėrtimit tė rrugėve. Po kėshtu
pas arrestimit tė Bajramit dhe Nuredinit, hakmarrja e komunistėve ra
edhe mbi familjen e xhaxhait tjetėr, Edipit, i cili u internua familjarisht
nė Elbasan ku jetoi deri nė vitin 1970-tė. Kur u kthyen nė Tiranė ata
jetuan nė njė barakė tė keqe sepse shtėpia e tyre ishte shtetėzuar.
Gjatė gjithė periudhės sė regjimit komunist tė tre familjet e
vėllezėrve Pustina u shpallėn familje reaksionare dhe fėmijėt e tyre
punuan nė punėt mė tė rėnda. Nga i gjithė fisi vetėm unė munda ta
mbaroja shkollėn e lartė natėn", e pėrfundon rrėfimin e tij Luan
Pustina, njė nga pinjollėt e asaj familje ndėr mė tė njohurat e parisė
sė Dibrės sė Madhe, e cila nxorri burra tė famshėm qė me luftrat e
tyre kanė lėnė emėr tė madh nė historinė e Shqipėrisė.


Mustafa Qemal Ataturku shpėrbleu Hajredin
Pustinėn

Pėrveē familjes sė Ali Nuredin Pustinės, prijėsit tė vullnetarėve
dibranė qė luftoi pėr vite me rradhė kundėr forcave osmane dhe
serbo-malazeze, nga ai trung i fisit tė njohur tė Parisė sė Dibrės sė
Madhe, kanė dalė edhe shumė burra tė tjerė qė kanė bėrė emėr tė
madh, siē ishte Sefedin Pustina i cili nė vitin 1912-tė, ishte Kryetar i
Qeverisjes sė Dibrės sė Madhe. Njė tjetėr burrė i dėgjuar i kėsaj
familje, ka qenė dhe Hajredin Pustina i cili nė vitet e para tė shekullit
tė kaluar ka shėrbyer si kajmekam nė vilajetet turke qė ndodheshin
nė pjesėn Europiane tė Perandorisė Turke. Nė vitet e fundit tė
shpėrbėrjes sė Perandorisė Osmane, ai shėrbeu si kajmekam nė
qytetin e Selanikut. Nė vitin 1916-tė, ai u shpėtoi jetėn disa oficerėve
turq, ku midis tė tjerėve ishte dhe Mustafa Qemali (Ataturku) Pas
ardhjes sė Qemal Ataturkut nė pushtet, nė shenjė mirėnjohje ai i
dhuroi Hajredin Pustinės njė pallat nė qėndėr tė Stambollit, tė cilin
edhe sot e kanė nė pronėsi pasardhėsit e familjes Pustina. Po
kėshtu njė nga pinjollėt e tjerė tė fisit Pustina, ka qenė dhe Doktor
Masar Pustina, i cili pas mbarimit tė luftės u arratis nga Shqipėria
pėr nė SHBA, ku u zgjodh Kryetar i Kėshillit Kombėtar tė Lėvizjes sė
Legalitetit. Nga trungu i familjes sė njohur Pustina, kanė qenė dhe
katėr vėllezėrit intelektualė, Nazim, Irfan, Sefedin dhe Skėnder
Pustina. Irfani ka qenė Doktori i Shkencave Mjeksore dhe Drejtor i
Spitalit Civil tė Tiranės. Edhe Sefedini kiushte mbaruar pėr Mjeksi,
ndėrsa Nazimi ishte diplomuar nė Akademinė Ushtarake nė
Modena tė Italisė. Nė vitin 1944 Irfani u arrestua nga gjermanėt se
mjekonte partizanėt e Pezės. Goditja ndaj katėr vėllezėrve Pustina,
filloi qė nė vitin 1946 kur u arrestuan Irfani dhe Nazimi qė kishte
qenė Komandant i Qarkut tė Dibrės, kėshilltar ushtarak nė
Kryeministri dhe Pedagog nė Shkollėn e Oficerėve nė Tiranė. Nazimi
u dėnua me 20-vjet burg, ndėrsa Irfani nė fillim u dėnua me vdekje,
por mė pas iu fal jeta duke i vėnė kusht qė tė punonte si mjek pa
pagesė nė qytetin e Vlorės. Pas dėnimit tė Nazimit e Irfanit familjet iu
internuan nė Krujė dhe persekucioni ndaj tyre vazhdoi deri nė
rrėzimin e regjimit komunist.


Postuar nga Sykaltra_Shqiptare datė 05 Shtator 2005 - 05:36:

Pershendetje Amoxil, me dolen lote ...nga leximi i historise se te perndjekurve politike!
Ndjese pacin te gjithe Viktimat e errorit te kuq,
dhe Me jete qofshin nipat dhe mbesat e tyne kudo anembane botes!


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:40:

Si vuajti 24-vjet burg, gazetari ushtarak Bajram Hyseni

Dashnor Kaloēi
Shaqir SKARA

Pas diskutimeve kur u erdhi rradha pyetjeve, u ngrita dhe unė e i thashė Enver Hoxhės: "A ėshtė e drejtė qė tė akuzohet familja e Murat Kaloshit pėr vėnie nė shėrbim tė Ballit Kombėtar dhe qė i paska sjellė dėme tė mėdha luftės nė Dibėr? Si shpjegohet qė tė akuzohet pėr kėtė gjė Murat Kaloshi, kur ai nė atė kohė nuk ka qenė fare nė Shqipėri pasi ka qenė larguar qė nė 1939-ėn sė bashku me Mbretin Zog, e nuk ėshtė kthyer mė kurrė?"

Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 73-vjeēari Bajram Hyseni, ish-partizan, shkrimtar e gazetar i organeve tė shtypit ushtarak me gradėn e majorit, i cili rrėfen tė gjithė tragjedinė e tij familjare se si sė bashku me vėllanė e djalin e tij vuajtėn 54-vjet nė burgjet e regjimit komunist tė Enver Hoxhės.

14-vjeē, partizan nė Luftėn e Tiranės
Bajram Hyseni u lind mė 29 janar 1929 nė fshatin Laēej tė komunės sė Fushė-Ēidhnės tė rrethit tė Dibrės. Origjina e hershme e familjes Kovaēi ėshtė nga fshati Sinė dhe mendohet se tė parėt e saj janė vendosur nė fshatin Laēej qė nga viti 1200. Nga burrat mė nė zė tė trungut tė asaj familje, ka qenė i njohur Ymer Kovaēi (ka lindur 1815-ėn) tė cilit turqit ia prenė kokėn sė bashku me Cen Dikėn dhe ia ēuan Sulltanit nė Stamboll. Po kėshtu nga ajo familje turqit patėn vrarė dhe Bajram Kovaēin, vėllanė e gjyshit tė Bajram Hysenit. Duke qenė njė nga familjet mė tė njohura tė asaj zone, babanė e Bajramit, Hysenin, pėr 14-vjet me rradhė fshati e kishte zgjedhur si kryeplak. Nė vitin 1941 Bajram Hyseni pėrfundoi shkollėn fillore nė Internatin "Kastrioti" nė qytetin e Peshkopisė ku kishte si mėsues shkrimtarin e njohur Qamil Guranjaku i cili vazhdimisht e mbante afėr dhe kujdesej pėr Bajramin, nga qė ai merrej me poezi. Lidhur me aktivitetin e tij gjatė Luftės, Bajrami kujton: "Me lėvizjen antifashiste mua mė afroi mėsuesi im Qamil Guranjaku dhe aty nga viti 1943 sė bashku me Zenel Zhukėn e Elmaz pėrgjegjėn ne formuam organizatėn e Rinisė Antifashiste tė rrethit tė Dibrės. Mė pas u inkuadrova nė Batalionin partizan Dibėr-Martanesh qė komandohej nga Qemal Beluli, me tė cilin mora pjes nė luftimet pėr ēlirimin e Tiranės. Mė 2 shkurtin e vitit 1945 u pranova si antar i Partisė Komuniste dhe u caktova si oficer nė repartin e Ndėrlidhjes ku kryeja detyrėn e Pėrgjegjėsit tė Rinisė", kujton 73 vjeēari Bajram Hyseni periudhėn e viteve tė luftės ku ai doli partizan nė moshėn 14-vjeēare.

Gazetar nė Provokacionet e Gushtit 1949
Pasi punoi pėr disa kohė nė repartin e ndėrlidhjes, Bajram Hysenin e transferuan pėr nė Divizionin e Korēės duke e caktuar si radist personal tė Beqir Ballukut, Komandantit tė atij Divizioni. Pėr kėtė, Bajrami kujton: "Duke qenė se kisha njė pasion tė madh pėr tė shkruar tregime dhe poezi, gjatė asaj kohe qė shėrbeja si radist i Beqir Ballukut i cili mė donte jashtė mase, fillova tė shkruaja shkrime tė ndryshme tė cilat i botoja nė gazetėn "Luftėtari", ku kryeredaktor ishte ish-mėsuesi im Qamil Guranjaku. Shkrimet e mia u pritėn mirė dhe qė nga ajo kohė unė u bėra korrespodent i rregullt i asaj gazete. Aty nga vera e vitit 1949 kur filluan Provokacionet e Gushtit nė kufirin me Greqinė, unė u dėrgova nė frontin e luftės ku pėrveē shėrbimit qė bėja si radist, mbaja shėnime nė bllok pėr ata ēka ndodhte aty. Ato shėnime me anė tė korrierit i dėrgoja nė Tiranė dhe ato botoheshin jo vetėm nga gazeta "Luftėtari", por edhe nga "Zėri i Popullit", "Bashkimi" etj. Kėshtu unė u bėra gazetari i vetėm qė pėrcolla nė shtyp tė gjitha ngjarjet e betejat qė u zhvilluan ndėrmjet forcave tė ushtrisė sonė dhe atyre greke. Nė vitin 1952 mė transferuan nė Tiranė dhe mė caktuan nė redaksinė e "Luftėtarit" ku punova deri nė vitin 1956, kur ndodhėn ngjarjet e Konferencės sė Partisė sė Tiranės, ku unė mora pjesė si gazetar", kujton Bajrami fillimet e karrierės sė tij si gazetar ushtarak.

I kėrkon Enverit pafajsinė e Kaloshėve
Pasi mori pjesė si gazetar nė Konferencėn e Partisė sė Tiranės nė vitin 1956, Bajram Hyseni u dėrgua pėrsėri pėr tė ndjekur njė mbledhje nė Shkollėn e Lartė tė Partisė nė Tiranė, ku merrte pjesė edhe Enver Hoxha me Rita Markon. Lidhur me kėtė: "Bajrami, dėshmon: "Ajo mbledhje organizohej nga udhėheqja e lartė e Partisė me qėllim qė tė sqaroheshin studentėt e asaj shkolle lidhur me Konferencėn e Tiranės. Kur u erdhi rradha e pyetjeve, u ngrita dhe unė e i thashė Envrit: "A ėshtė e drejtė tė akuzohet familja e Murat Kaloshit, pėr vėnie nė shėrbim tė Ballit Kombėtar dhe qė i paska sjellė dėme tė mėdha Luftės nė Dibėr. Si ėshtė e mundur tė akuzohet pėr kėtė gjė Murat Kaloshi, kur ai nė atė kohė nuk ka qenė fare nė Shqipėri pasi ka qenė larguar qė nė 1939-ėn sė bashku me Zogun e nuk ėshtė kthyer mė kurrė? Si shpjegohet qė pėr shkak tė luftės me forcat e Halil Alisė u dogjėn katėrqind shtėpi nė Ēidhėn dhe u pushkatuan me gjyq e pa gjyq reth 100 persona dhe familjet e tyure edhe sot konsiderohen si armike?" Nė ato momente kur unė akoma nuk e kisha mbaruar fjalėn, Nasi Zogo, Komandanti i Gardės qė ishte ngjitur me mua mė tha me zė tė ulėt: "Mos se na more nė qafė veten dhe mua. Qė sot e tutje nuk jemi mė shok bashkė". Pas pyetjeve tė mia, Enver Hoxha u pėrgjigj: "Pėr Kaloshėt m'i kanė dhėnė faktet gabim, prandaj tė korigjohet. Pėrsa i pėrket shtėpive tė djegura e tė vrarėve nė Ēidhėn do tė pyes Haxhi Lleshin se sa ėshtė shifra e vėrtetė, por sido qė tė jetė kemi urdhėruar qė fshtatarėve tė mos u regjistrohet armiqėsi nė biografinė e tyre", kujton Bajram Hyseni lidhur me pyetjet qė ai i bėri Enver Hoxhės.

Lirimi nga ushtria e arrestimi nė 1962
Ato pyetje qė Bajram Hyseni i bėri Enver Hoxhės nė Shkollėn e Lartė tė Partisė nė vitin 1956, ishin mbajtur shėnim nga Rita Marko dhe qė nga ajo kohė Bajrami u fut nė rreth si kontigjent i mundshėm pėr armik dhe element antiparti. Pasi punoi disa kohė nė Gjirokastėr, Bajramin e transferuan pėrsėri pėr nė Tiranė dhe i dhanė njė apartament ngjitur me Bllokun e udhėheqjes. Nė atė kohė ai filloi tė botonte shumė artikuj, tregime dhe poezi nė tė gjithė organet e shtypit duke u bėrė njė emėr mjaft i njohur. Nė atė kohė Bajrami mbaroi edhe fakultetin Histori-Filologji e botoi dhe dy libra tė titulluar "Flakėt" e "Kodra e kuqe". Por ajo karrierė e shkėlqyer qė kishte nisur, nuk ishte thėnė tė vazhdonte gjatė, sepse nė vitin 1962 kur ai nuk ishte mė shumė se 33-vjeē, u nxuarr nė lirim. Lidhur me kėtė Bajrami dėshmon: "Aty nga viti 1962 u bė njė mbledhje nė Kovaleshencėn e Ushtrisė nė Durrės, tė cilėn e drejtonin Rita Marko me Kadri Hazbiun. Aty mora pjesė dhe unė si gazetar i "Luftėtarit", e teksa isha afruar pranė presidiumit me aparat nė dorė duke bėrė fotografi, vura re se Rita Marko i tha Kadri Hazbiut: "Pse e mbani Bajram Hysenin akoma nė shtyp, a nuk e dini se ky i ka bėrė pyetje tė rrezikshme shokut Enver?" Kadriu ndėrkaq iu pėrgjigj: "Jo, Bajramin e kemi punėtor tė mirė". Aty kuptova se Rita Marko nuk i kishte harruar ato ēka i kisha thėnė unė Enver Hoxhės dhe hija e atyre pyetjeve tė bėra pėr Kaloshėt dhe tė pushkatuarit e fshatit tė Halil Alisė, dukej se nuk po mė shqitej e mė ndiqte nga pas si ogur i zi. Mbas dy vjetėsh kur punoja si Sekretar Kolegjumi nė revistėn "Nė shėrbim tė popullit", natėn e vitit tė ri 1963, shefi i kuadrit i Ministrisė, Gjeneral Hasan Pulo, mė njoftoi se kisha dalė nė lirim pa mė thėnė asnjė lloj motivacioni. Pas kėsaj mė ēuan si pėrgjegjės tek konviktet e Institutit tė Arteve ku nuk punova mė shumė se gjashtė muaj. Mė 22 gusht tė vitit 1964 ndėrsa isha duke kaluar afėr Korpusit Qėndror tė Universitetit, tek kėmbėt mė ndaloi njė "Gaz" i Policisė dhe personat qė ishin brenda mė thanė se nė emėr tė popullit isha i arrestuar. Pas 11 muaj hetuesie ku mė akuzonin se kisha shkruar poezi kundėr realizmit socialist, mė dėnuan me 5-vjet burg sė bashku me dy poetėt e njohur Jorgo Bllaci e Pano Taēi", kujton Bajram Hyseni dėnimin e tij tė parė me dy poetėt e njohur.

Dėnimi i dytė me 25 vjet
Pasi u lirua nga burgu mė 17 nėntor tė vitit 1968, Bajram Hysenin e sistemuan nė punė si pėrgjegjės tė puntorėve tė Parkut Kombėtar tė Tiranės. Ndėrsa nuk kishin kaluar mė shumė se tre vjet nga dita e lirimit, mė 10 qershor 1971 Bajrami u arrestua pėrsėri. Lidhur me arrestimin e dytė ai kujton: "Atė ditė mė thirrėn nė Prokurorinė e Pėrgjithshme dhe sapo u futa aty mu hodhėn pėrsipėr disa veta e mė vunė njė batanie nė kokė. Njė ditė mė parė unė sapo kisha mbaruar sė shkruari romanin "Notarėt e lumejve tė nėndheshėm" dhe arrestimi im dukej se ishte i planifikuar qė tė bėhej sa tė mbaroja atė libėr. Pak kohė para meje Sigurimi kishte arrestuar dhe vėllanė tim Isufin, qė kishte qenė kapiten i parė i aviacionit. Po kėshtu ishin dėnuar edhe xhaxhai Osman Kovaēi, me djalin e xhaxhait tjetėr, Mahmut Staf Kovaēin qė vuajtėn tė dy 20 vjet burg politik. Pas arrestimit Sigurimi mė bastisi tė gjithė shtėpinė duke mė sekuestruar tė gjithė bibliotekėn mjaft tė pasur qė kisha. Ndėrkaq ruan me tre fėmijėt, mi internuan nė fshatin Vrap tė Malėsisė sė Tiranės. Gjatė hetuesisė mė kėrkonin tė pranoja se nėpėrmjet njė nėndetėseje qė kishte ardhur nė Vaun e Dejės, unė kisha marrė udhėzime sekrete nga agjenturat e huaja, pėr t'ia dhėnė Gjeneral Dali Ndreut. Unė i thashė hetuesit se ajo akuzė ishte krejt qesharake, pasi nėndetėsja nuk futej dot nėpėr Drin dhe se Dali Ndreu ishte pushkatuar qė nė 1957-ėn. Ai mė tha se ajo gjė nuk ishte fort problem, se datat rregulloheshin, por kryesorja ishte qė tė pranoja akuzat qė mė bėheshin, pėr tė ndihmuar partinė. Ngaqė nuk i duroja dot torturat, mė 10 korrik 1971 tentova tė bėja vetėvrasje duke i rėnė njė hekuri me kokė, por njeriu qėnka i fortė. Gjyqi im u bė nė qytetin e Peshkopisė dhe zgjati pesė ditė me rradhė. Nga Tirana pėr mua sollėn Mustafa Lleshin, qė kishte qenė shef i UDB-sė pėr Maqedoninė dhe e pyetėn nėse mė kishte parė mua nė Maqedoni. Ai mė mbrojti duke thėnė se nuk mė kishte parė kurrė atje. Ndoshta pėr qėndrimin e tij kishte ndikuar dhe Haxhi Lleshi (djali i xhaxhait) i cili nuk kishte dėshirė qė fisi i tij tė implikohej nė dėnimin tim. Edhe pse unė nuk pranova asnjė akuzė, u dėnova me 25-vjet burg, ndėrsa vėllai im Isufi u dėnua me 18. Njė oficer tjetėr i "grupit" tonė, Hakik Kuta, u dėnua me 20 vjet burg. Zanafilla e dėnimit tonė ishte njė person qė kishte dhėnė informata tė rreme dhe qė u dėnua bashkė me ne", kujton Bajrami dėnimin e dytė me 25-vjet burg, i akuzuar pėr lidhje me agjenturat e huaja.

Dėnimi i djalit me 20-vjet
Ndėrsa Bajrami me gjithė tė vėllanė Isufin, vuanin dėnimin nė burgjet e regjimit komunist, bashkėshortja e tij Ifete Krasniqi, me tre fėmijėt Dashamirin, Arbenin e Teutėn, punonin nė punėt mė tė rėnda nė koperativėn bujqėsore tė fshatit Vrap tė Tiranės, nėn survejimin e vazhdueshėm tė Sigurimit. Katėr vjet pas dėnimit tė Bajramit, Sigurimi arrestoi edhe djalin e tij tė madh Dashamirin. Lidhur me kėtė, bashkėshortja e bajramit, Ifetja dėshmon: "Nė vitin 1975 Sigurimi na arrestoi djalin e madh, Dashamirin, i cili ishte duke mėsuar pėr pyetjet e provimeve, pasi nė atė kohė ai punonte ditėn dhe natėn vazhdonte vitin e katėrt tė Liceut Artistik pėr pikturė. Gjatė hetuesisė atė e torturuan barbarisht dhe i kėrkonin tė pranonte se kishte dashur tė hidhte nė erė Komitetin Qėndror, nė shenjė hakmarrje pėr dėnimin e babait. Si fillim u tha se ai do dėnohej me vdekje, por mė pas vendimi i Gjykatės iu dha me 20 vjet burg. Ndėrsa Dashi vuante dėnimin nė burgun e Spaēit, ai u ridėnua edhe me 10 vjet tė tjera, sepse i gjetėn disa poezi dhe karikatura qė i kishte bėrė kundėr Enver Hoxhės", kujton bashkėshortja e Bajramit, Ifetja pėr dėnimin e djalit tė saj. Bajrami me vėllanė e tij Isufin dhe djalin Dashamirin, qėndruan nė burgjet e Burrelit, Spaēit, Shėn-Vasisė etj deri nė prillin e vitit 1991 kur u liruan me kontigjentin e fundit tė dėnuarėve politikė. Kur Bajrami vuante ditėt e fundit tė dėnimit nė burgun e Shėn-Vasisė, i shkuan pėr herė tė parė fėmijėt pėr ta takur. Djali i madh Dashamiri sapo ishte liruar nga burgu e Bajrami nuk i njohu. Ai iu kthye komandantit tė burgut duke i thėnė: "Kėta nuk janė fėmijėt e mi". Nė shenjė ndermi pėr tė kaluarėn e Bajram Hysenit, Komuna Ēidhėn e ka pagėzuar shkollėn 8-vjeēare tė fshatit me emrin e tij, edhe pasi ai ėshtė gjallė.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:43:

Gjyqi i Dostojevskit

I mbetur jetim nga tė dy prindėrit qysh nė fėmijėrinė time tė hershme, asnjėherė gjatė jetės nuk dita si t'i ndėrtoj tamam marrėdhėniet e mia me tė tjerėt. Mbeta, si tė thuash, njė lloj lypsari i dashurisė njerėzore, sepse jetimi, pa e kuptuar, do tė kėrkojė tėrė kohėn tė mbushė nė shpirt atė mungesė, qė i ka krijuar humbja e prindit. Dhe sa mė shumė rritesha, aq mė tepėr e ndieja veten si njė barkė nė njė det me tallaz.

Nuk e di se si mė ra nė dorė njė libėr i F.M. Dostojevskit dhe qė nga ajo ditė unė jo vetėm mbeta rob i tij, por mė dukej sikur nuk kisha me atė etjen e parė pėr tė rrėmbyer ndonjė kėshilli nga tė tjerėt. Madje sikur njė zė i fshehtė mė thosh qė tė tjerėt duhej tė kėshilloheshin me mua. E ku mund ta merrja dot unė me mend se sa shtrenjtė do ta paguaja ndikimin e tij, sidomos duke e lexuar atė kolos nė njė moshė, ku pėrvoja tė pengon tė ndash ėndrrėn nga realiteti. Se gjenitė janė tė dobishėm, aq sa jemi ne tė aftė tė ushqejmė shpirtrat tanė me nektarin e tyre.

Megjithatė unė s'jam i penduar qė e lexova me pasion kėtė autor, kur mendoj se pa tė, kushedi ku do tė kishte pėrfunduar anija ime, nė kushtet e njė diktature qė shkatėrronte edhe bijtė e saj. A nuk i dėmtojnė ndonjėherė edhe vetė prindėrit fėmijėt e tyre, duke u plotėsuar ēdo tekė e duke i bindur se si ata nuk ka tė tjerė nė botė? E ē'faj t'i vė unė Dostojevski pse s'pata njeri tė mė mėsonte qė s'dihej ta lexoja nė atė moshė dhe nė kushtet e njė sistemi shoqėror, qė dėnonte edhe po t'i doje e po tė tė donin njerėzit pa lejen e partisė?

Nė fillim po ēuditesha edhe me veten time. Si ėshtė e mundur qė nuk u zemėrohesha atyre qė mė ironizonin, apo atyre qė mė shihnin me mospėrfillje, ngaqė u dukej se qėndroja mė poshtė se ata? Si mė vinte keq edhe pėr ata qė i pėrbuzte gjithė njerėzia, madje kur pėr kėtė keaqrdhje pėsoja fyerje nga ca njerėz krenarė? Tė gjithė mė dukeshin tė mirė, aq saedhe tė liq. Rrija natėn pa gjumė pėr tė gjetur se cili ishte mė shumė i mirė se sa i lig. Dhe, duke i parė tė tjerėt me kėtė sy, u bėra i mirė pėr tė gjithė, ndonėse e ndieja se asnjeri nuk mė donte e ēmonte, siē mendoja unė. Me njė fjalė, Dostojevski mė kishte futur nė njė hall tė madh, tė cilin asnjė s'e ka zgjidhur dot deri mė sot nė botė; si t'ia bėsh qė tė tė duan tė gjithė? Po a ka mundėsi tė tė duan tė gjithė? E pse u dashka qė tė tė duan tė gjithė, nėse ke forca qė t'i duash ata?

Mė ishte fiksuar ideja qė nė botė mund tė arrihet gjithēka me anė tė forcės sė dashurisė. Bile, me anė tė saj mund tė detyrosh edhe ata qė tė kanė bėrė keq tė pendohen dhe tė tė adhurojnė qė i shpėtove nga kthetrat e urrejtjes.

Por, kur pėrfytyroja tim atė tė pushkatuar pa faj prej komunistėve dhe nėnėn e gjorė qė vari veten me shallin e nusėrisė sė saj kur ia vdiqėn nė tortura tė vėllanė dhe nipin, me shėmbej e gjithė kalaja e ngritur dhe jetoja me javė tė tėra i jeshtur, duke parė ēdo njeri si bartės tė sė keqes e tė ligėsisė, aq sa dhe DOstojevski mė dukej si njė sabotator i madh, qė synon tė justifikojė djallin pėr tė akuzuar engjėjt. Dhe pėrpiqesha pa mundur dot tė hyja nė universin e veprės sė tij, nė atė botė tė pafund yjesh, qė ka ligjet e gravitacionit tė saj, fillimin dhe mbarimin e saj, moralin e saj, kriteret e sė mirės dhe tė sė keqes sė saj. DHe nė atė errėsirė bėhesha i zakonshėm, shkėputesha prej tiranisė sė Dostojevski dhe nisja t'i doja dhe t'i urreja njerėzit siē bėnin tė gjithė. Por me kalimin e kohės e ndieja se mė duhej tė sillesha mė tė tjerėt si hipokrit. Sepse nė diktaturė as mund tė duash as mund tė urresh kėnd siē dėshiron nėse kjo bie nė kundėrshtim me peshoren qė ka vėnė shteti pėr t'i dashur, a pėr t'i urryer njerėzit. Ndaj m'u desh tė largohem prej njerėzve, me qėllim qė t'i doja apo ti justifikoja, duke i soditur.Mirėpo pėrsėri smė linte tė qetė njė pyetje: po ata qė meritojnė tė urrehen? DUke u pėrpjekur tė zgjidh kėtė ēėshtje mė ndihmoi Dostojevski, duke mė kėshilluar tė mos merresha me ta, pėr sa kohė nuk kisha mundėsi t'i ndreqja. Kėshtu tė paktėn nuk u armiqėsova me ata qė nuk mė kishin faj pėr mjerimin tim, ndonėse silleshin me mua siē donte shteti.

Dikur pata edhe njė lloj iluzioni sidomos kur komunistėt e zbusnin egėrsinė e tyre por me kalimin e kohsė u binda se kjo ishte vetėm njė taktikė e tyre, mbasi kėtė zbutje atae bėnin jo nga zemėrgjerėsia, por nga frika qė kanė tė gjithė tiranėt kur u vete skllevėrve thika nė kockė, sa tė thonė pėr atė qė vdes:"Shpėtoi!" nga kjo klimė pėrfitonin edhe ata qė ishin caktuar si "kurbanė" tė cilėt e pranonin kėtė lloj amnistie tė pėrkohshme, ndonėse e dinin qė do tė "thėrreshin" mė vonė. Por ėshtė pėr t'u ēuditur me njerinė, i cili edhe kur e di ē'e pret nuk e pranon tė keqen pėr vete! Kėshtu hodhėm vallen nė gojė tėujkut, astu siē thoshte komunizmi edhe pėr veten e tij. Tė gjithė kurbanė qė shpresonin se nuk do tė na vinte kurrė rradha pėr t'u sakrifikuar.

Kėshtu ndodhi qė nė njė nga kėto periudha tė zbutjes hileqare, tė caktohesha mėsues nė njė fshat tė largėt, meqė sapo kisha mbaruar shkollėn pedagogjike, tė vetmen shkollė tė mesme qė kishte nė atė kohė qyteti ynė. Ishte vėrtet njė lumturi tė kishe ku tė ndėrtojė atė botė me bukuri mahnitėse qė tė frymėzonin konstruktorėt e mėdhenj tė shpirtrave njerėzorė, sic ishte nė rastin tim F.M. Dostojevski. Tani unė i eturi pėr njė grimė dashuri prindėrore do tė bėhesha prindi dytė pėr krijesa tė pafajshme qė vegjetonin nė njė shkėmb tė ashpėr sic ishte diktatura komuniste. Tani askush nuk mund tė mė ndalonte qė brenda atij programi sakatues tė ngrija kosherene dashurisė njerėzore ku fėmijėt tė ndienin se sa e madhe ėshtė bota e mirėsisė. Poa stu kėtu midis meje dhe nxėnėsve tė mi, midis meje dhe prindėrve tė tyre ishte pėrsėri "mėkatari" i madh qė predikonte keqardhjen pėr tė gjithė ata qė mėkatonin dmth qė nuk lejonte ta shihje njeriun vetėm si engjėll, pėr ta dėnuar pastaj si fajtor. Jo! Ai nuk tė lejon t'i duash tė tjerėt pėr tė realizuar ambicjet e tua nė rastin tim sedrėn profesionale, as t'i pėrbuzėsh a t'i ndėshkosh pa shpresuar qė ata mund tė bėhen mė tė mirė edhe se ti.

Dhe ēudi! Sa shumė e ndien shpirti njerėzor sinqeritetin dhe fisnikėrinė! Por komunizmi, i cili ngrihet mbi urrejtjen nuk mund tė durojė qė njerėzit ta duan njėri tjetrin. Sepse dashuria njerėzore ngrihet mbi lirinė, prandaj komunizmin e tmerron dhembshuria, keqardhja vėllazėrimi, prandaj ai dėnonte ēdo predikator tė mirėsisė dhe bujqrisė.

Pikėrisht kur kisha arritur apogjeun e mendimit tė mirė tė tė tjerėve ndaj meje, madje dhe tė atyre qė nuk e kuptonin pse duhej tė tė shihnin me sy tė keq, vjen befas njė urdhėr i prerė qė tė mė vihen"Hekurat" nė duar.

Duke mos dashur ta lodhim lexuesin me historitė e frikshme tė rrėmbimit qė mė bėri Sigurimi i shtetit si u pėrpoq ai tė mė detyronte tė pranojė fajėsi, qė as i kisha imagjinuar nuk mund tė rri pa treguar shkurt njė nga episodet e hetuesisė sime tragjike, por qė edhe mua sot se si mė bėn gati pėr tė qeshur.

Ishte njė natė e errėt kur mė thirrėn si zakonisht pėr tė mė pyetur pėr fajėsitė e mia tė pakryera ndonjėhere. Vec kryetarit tė Degės, ndodheshin nė shumė dhomė dhe disa oficerė tė Sigurimit. Dukeshin sikur kishin njė etje tė vecantė pėr tė shqyer dikė ndaj e kuptova qė do ta kishja tė vėshtirė ti pėrbuzja duke heshtur.

-Fol! - klithi kryetari qė kish hipur majė tavolinės pėr tė mė ngritur peshė nga flokėt.

-Pėrse mė keni marrė? Unė s'kam bėrė gjė !- belbėzova.

-Si?!-ulėriti si bishė- S'ke bėrė gjė? Pse kur tė bėsh do tė tė arrestojmė ne?!...

-Po si, pa bėrė gjė?!-desha tė ngul kėmbė unė.

-Ta pret mendja! Pse quhemi Sigurimi i Shtetit qė tė presim sa tė bėsh ti ndonjė proēke, pastaj tė tė vemė hekurat .Dhe iu kthye shokėve. Ne na kanė thėnė qė ėshtė burrė i zgjuar, ky po na del kėrric gomari!...

-Kur s'kam bėrė faj, pėr ē'ju hyn nė punė arrestimi im?-pyetja jo me zemėrim.

-Po si thua zotrote tė arrestojmė djemtė tanė qė kėndojnė kanconeta italiane nėpėr pikniqe?!... He more si thua? Ata tė marrim?!... Dhe mė kapi pėr mjekre. Pa shikomė pak nė sy? Dhe pėrgjigjmu shkurt: Na do ti ne?!...-Si?- mė doli nga gryka papritur.

Kryetari u ngrit dhe nisi tė lėvizė nėpėr dhomė.

-Tė pyeta:Ti. na do ne?!..

-Po ju... mė doni ... mua?-belbėzova.

-Si?!.. Ne tė tė duam ty?!... ulėriti, pastaj lėshoi njė grusht mbi mua i cili pasi mė rrėzoi pėr tokė u pėrsėrit dhe atje disa herė. Ndieva dorėn tė lagur. Duket hekurat gjermane mė kishin carė ndonjė venė.

Me ngritėn dhe mė vunė nė karrige si ndonjė lodėr fėmijėsh dhe ndėrsa njėri prej tyre mė ndali gjakun me dicka ngjitėse kryetari vijoi i qetė:

-Mos na kujton se jemi ai princi Mishkin i Dostojevskit tėnd?!

-E di qė s'mund tė jeni ai zotėri!

-Po si guxon tė na thuash nėse tė duam?!

-Desha tė them qė meqenė se nuk jam marrė fare me ju!- thashė si me vete.

-Si?Si?- S'je marrė fare me ne?-klithi pėrsėri. Cdo tė thuash? Qė ke pasur tė drejtė tė merreshe, por s'ke dashur?! Pse s'je marrė dhe pse s'ke dashur tė merresh me ne?

-E dija se c'me gjente! Por arsye kam pasur...

-Si? Si? Ke pasur arsye pėr tė na urryer?!

Dhe, kur unė i binda se sa tė drejtė do tė kisha pasur tė merresha me ta kryetari thirri:

-Dėgjo kėtu! Bėj shyqyr qė ke nė krye tė shtetit ca largpamės se pėr ideal tė partisė unė ta hap kafkėn me bisturi dhe t'i ha trutė me lugėn e kafesė! Dhe iu drejtua shokėve tė tij:"Kurse ju mė thoni mua ta dėnojmė kėtė vetėm dhjetė vjet burg? Ky po na mbush mendjen neve se qenkemi burra tė poshtėr! Dhe klithi:"Hiqmani sysh!"

Pas dy muajsh mė nxorrėn nė gjyq. Kur tė gjithė prisnin tė dėgjonin se c'krime kisha bėrė u dėgjua zėri i prokurorit;

-E ke lexuar Dostojevskin?!

-Po! gjegja shkurt.

-Pse e ke lexuar?-vijoi i parapėrgatitur njeriu i drejtėsisė.

-Si mėsuese letėrsie, duhet tė dija dicka pėr tė! - thashė

-Qe tė ruajė nxėnėsit nga ndikimi i tij? pyeti me ironi prokurori.

-Ndoshta!Po!- thashė Dhe pėr kėtė! Fėmijėt duhet tė dinė!...

-Po ti vetė c'ndikim ke pasur prej tij?! C'ke kuptuar nė veten tėnde?

-Kėtė po pres tė ma thoni ju! - thashė jo pa ironi

-Kurse ne e presim prej teje. C'ndikim ke pasur prej atij maskarai?

Dikush qeshi nėn zė nė sallė.Unė ndėrhyra menjėherė:

-Kam kuptuar qė nėn ndikimin e tij i dua njerėzit thjesht vetėm si njerėz!

-Po ne si i duam ? ia pati prokurori-Mos vallė i duam si kafshė?!

-Jo zotėri nuk thashė ashtu! Ju i doni njerėzit, por jo njėlloj. Ju s'mund tė doni komunistin njėlloj me kulakun apo armikun e klasės! Dhe mė erdhi ndėr mend njė sentencė e Dostojevskit:"O Zot! Na shpėto nga vetja jonė!"

Dėnimi pėr "dhjetė vjet burg"m'u dha mbasdite

Luan MYFTIU .


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:49:

Ekzekutimi i Kryetarit te Grupit Monarkist

Historia tragjike e djalit tė Abdurrahman Dibrės, Qenanit, i cili ishte diplomuar pėr Jurisprudencė nė Paris dhe u ekzekutua nė korrikun e 1946-ės si Kryetar i Grupit Monarkist
Dashnor Kaloēi

Nė pjesėn e parė tė kėtij shkrimi tė botuar nė numrin e djeshėm, u njohėm me njė histori tė shkurtėr tė Abdurrahman Dibrės, i cili u lind nė vitin 1885 nė Dibėr tė Madhe ku tre tė katėrtat e atij qyteti ishin pronė e babait tė tij Elmazit qė asokohe punonte si arkėtar i Bashkisė. Abdurrahmani u diplomua nė Shkencat Politike nė Stamboll ku dhe shėrbeu pėr disa vjet nė funksionin e nėnprefketit tė kryeqytetit turk. Nė vitin 1921 ai u kthye nė Shqipėri dhe u zgjodh deputet i Parlamentit tė Parė shqiptar nė zgjedhjet qė u zhvilluan nė 21 prill tė atij viti. Qė nga ajo kohė dhe deri nė shtatė prillin e vitit 1939, Abdurrahman Dibra shėrbeu si deputet dhe tre herė Ministėr nė qeveritė e Monarkisė sė Zogut. Mė pas ai u internua nga italianėt nė Itali, pasi nuk pranoi tė merrte pjesė nė Qeverinė Shqiptare qė u krijua nė mesin e muajit prill 1939 dhe pas refuzimit qė kishte bėrė pėr tė shkuar nė Itali me delegacionin shqiptar qė i dėrgoi Kurorėn e Skėnderbeut, Mbretit Viktor Emanueli.

Po cila ishte e kaluara e Qenan Dibrės, ku kishte studjuar ai dhe ēfarė qėndrimi kishte mbajtur gjatė periudhės sė pushtimit fashist tė vėndit? Lidhur me kėtė, i vėllai i tij Urhani, dėshmon: "Qenani ishte vėllai ynė i madh dhe ai kishte lindur nė vitin 1912-tė nė Stamboll. Qenanin ne e kishim vėlla nga babai dhe nėna e tij qė ishte gruaja e parė e babait tonė Abdurrahmanit, kishte vdekur nė Stamboll. Po nėna jonė Naile Kulla e konsideronte Qenanin tamam si djalin e saj dhe nuk e ndante pėr asgjė nga ne shtatė fėmijėt e tjerė: Adnani, Irfani, Emineja, Melihaja, Ferihaja, Sabihaja dhe unė. Gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut, Qenani u diplomua nė Liceun Francez tė qytetit tė Korēės. Pas diplomimit nė atė Lice nė vitin 1934, ai fitoi njė tė drejtė studimi dhe shkoi nė Francė ku u diplomua me rezultate tė shkėlqyera nė Fakultetin e Drejtėsisė tė Universitetit tė Parisit. Pas diplomimit nė vitin 1938, Qenani u kthye nė Shqipėri dhe deri nė prillin e vitit 1939 kur u krye agresioni fashist ndaj vėndit tonė, ai punoi nė Ministrinė e Punėve tė Jashtėme nė Tiranė. Pas internimit tė babait nė Itali, Qenani shkoi nė Romė dhe ndoqi studimet e u diplomua nė Akademinė Ushtarake tė atij qyteti. Nė vitin 1942 ai u kthye nė Tiranė dhe hapi njė zyrė avokatore tek "Rruga Mbretnore", ku mbante si asistent Reis Hashon nga Gjirokastra. Aty nga fillimi i vitit 1943, vėllai ynė Qenani u fejua me njė vajzė shumė tė mirė nga qyteti i Elbasanit, e cila quhej Muhazez Skikuli. (Narazani). Gjatė periudhės sė Luftės Qenani nuk u pėrzie fare me punėt e politikės nga qė nuk donte t'ia prishte babait Abdurrahamanit, i cili i thoshte shpesh qė tė mos ngatėrrohej nė atė punė. Aty nga vjeshta e vitit 1944 pak kohė para mbarimit tė Luftės, Qenani donte tė largohej nga Shqipėria edhe pse nuk ishte pėrzier fare me politikė. Por ai nuk iku pasi e ndaloi babai duke i thėnė se ata tė dy e ndjenin veten krejt tė pastėr dhe se komunistėt nuk kishin asnjė arsye qė t'i trazonin", kujton Urhan Dibra lidhur me tė kaluarėn e vėllait tė tij tė madh Qenanit, i cili u arrestua nga komunistėt nė 13 janarin e vitit 1946-tė.

Qenani, kryetar i Grupit Monarkist
Ndonėse Qenan Dibra gjatė periudhės sė pushtimit fashist tė vėndit kishte punuar si avokat dhe nuk ishte pėrzier fare me punėt e politikės, ai ishte i formuar me njė kulturė perendimore dhe ishte njė antikomunist i flaktė me bindje tė thella. Pėr atė arsye edhe regjimi komunist qė erdhi nė fuqi nuk ia dha Qenanit tė drejtėn qė tė ushtronte profesionin e tij tė avokatit. Tė gjitha kėto e bėnė Qenan Dibrėn qė ai tė mos pajtohej me politikėn e terrorit qė filloi tė ndiqte regjimi komunist i Enver Hoxhės, e cila kishte filluar qė nga periudha e luftės me krijimin e Partisė Komuniste Shqiptare. Nė atė kohė Qenan Dibra u lidh dhe bashkėpunoi ngushtė me njė grup intelektualėsh tiranas tė cilėt ishin diplomuar nė perėndim dhe kishin bindje tė thella antikomuniste. Ky grupim antikomunist qė pėrbėhej nga intelektualė tė njohur tė fushave tė ndryshme, u quajt Grupi i Monarkistėve dhe si kryetar tė tij zgjodhi Qenanin. Synimi kryesor i atij grupimi antikomunist ishte qė tė krijonin njė opozitė tė vėrtetė kundėr Qeverisė Komuniste tė Tiranės dhe pėr kėtė ata kishte hartuar njė program tė qartė pėr tė gjithė aktivitetin qė do tė kryenin. Grupimi "Monarkist" i drejtuar nga Qenan Dibra u bashkua me dy grupimet e tjera antikomuniste qė ishin krijuar nė atė kohė, si ai "Social-Demokrat" i kryesuar prej Musine Kokalarit dhe atė tė "Rezistencės" tė kryesuar prej Sami Qeribashit. Mbledhja pėr bashkimin e kėtyre tre grupimeve u zhvillua nė shtėpinė e Ali Kavajės nė Tiranė dhe aty pėrfaqėsuesit e tė tre kėtyre grupeve ranė dakort dhe formuan grupimin e vetėm i cili u quajt "Bashkimi Demokrat" dhe kryetar i tij u zgjodh Sami Qeribashi. Ndėr pikat mė kryesore qė ata do t'i kėrkonin Qeverisė sė Enver Hoxhės, ishte respektimi i tė drejtave dhe lirive tė individit, t'u sigurohej tė gjithė shtetasve liria e fjalės, ndėrgjegjies, shtypit, fesė, tregėtisė sė lirė private dhe krijimin e shoqėrive e mbledhjeve tė lira. Po kėshtu njė nga kėrkesat kryesore tė "Bashkimit-Demokrat" ishte dhe shtyrja e zgjedhjeve tė 2 dhjetorit 1945 deri sa Qeveria e Enver Hoxhės tė legalizonte opozitėn e vėrtetė demokratike. Ndėr veprimet kryesore qė do tė bėnte "Bashkimi-Demokrat" pėr realizimin e atyre kėrkesave, ishte takimi me pėrfaqėsitė e huaja anglo-amerikane dhe franceze qė ishin nė Tiranė, tė cilėve do t'u kėrkohej qė tė bėnin presion pranė Qeverisė sė Enver Hoxhės qė tė zbatoheshin ato kėrkesa dhe tė lejohej legalizimi i opozitės sė vėrtetė demokratike. Ato kėrkesa u konkretizuan nė njė notė proteste tė firmosur nga 75 antarė tė "Bashkimit-Demokrat" (nga 25 pėr ēdo grup) dhe njė nga pikat e asaj note ishte qė Qeveria e Enver Hoxhės tė merrte nėn mbrojtje pjestarėt e opozitės qė do tė dilte gjatė fushatės sė zgjedhje tė 2 dhjetorit 1945. Nė atė kohė tė gjithė pjestarėt e "Bashkimit-Demokrat" i ngrohu disi edhe fakti se pak a shumė ato kėrkesa qė kishin hartuar ata, ishin kėrkuar edhe prej Gjergj Kokoshit i cili ishte nė kryesinė e "Frontit Demokratik" tė kryesuar prej Enver Hoxhės. Pėr tė marrė takim me kolonelin britanik Palemer qė kryesonte misionin anglez nė Tiranė, "Bashkimi-Demokrat" udhėzoi Qenan Dibrėn, Shaban Ballėn dhe Reis Hashon tė cilėt ia paraqitėn atij tė gjitha kėrkesat e hartuara. Ato kėrkesa misioni anglo-amerikan i kryesuar nga koloneli Hodgson dhe Harry Fultz, ia paraqiti Enver Hoxhės nė takimin qė zhvilluan me tė, por Enver Hoxha jo vetėm qė nuk i mori ato parasysh, por i quajti ndėrhyrje nė punėt e brendshme. Duke parė qėndrimin e Enver Hoxhės i cili nuk mori parasysh asnjė nga kėrkesat qė iu parashtruan nga ana e misionit anglo-amerikan, grupimi "Bashkimi-Demokrat nuk doli nė opozitė tė hapur, por punoi nė ilegalitet dhe ditėn e zgjedhje nė dy dhjetor 1945, shpėrndau njė trakt nė tė cilin kėrkohej sabotimi dhe bojkotimi i zgjedhjeve, duke i quajtur ato antidemokratike.

Dėnimi i Qenanit me vdekje
Si rezultat i asaj veprimtarie tė kryer si para zgjedhjeve nė ditėt e fushatės elektorale ashtu dhe pas saj, grupimi "Bashkimi-Demokrat" ra nė sy tė Sigurimit tė Shtetit i cili pa kaluar mė shumė se njė muaj e ca ditė nga zhvillimi i zgjedhjeve tė 2 dhjetorit, nė 10 janar tė vitit 1946, ndėrsa pėrgatitej tė mbahej mbledhja e Asamblesė Kushtetuese qė do shpallte Republikėn Popullore tė Shqipėrisė, filloi arrestimet ndaj tė gjithė antarėve tė asaj organizate nė Tiranė dhe nė rrethe tė tjera. Pas disa muajsh, mė 17 qershor tė vitit 1946 ata u nxorrėn para Gjyqit Ushtarak i cili i zhvilloi seancat nė Kinemanė "Nacional" (sot "17 Nėntori"), nėn kryesinė e major Frederik Nosit, Kryetar Gjyqi dhe dy antarėve: Kapiten i Parė Nexhat Hyseni e Veledin Zeneli. Prokuror i atij gjyqi ishte Kapiten i Parė Nevzat Haznedari. Grupi i tė akuzuarėve si antarė tė "Bashkimit-Demokrat" qė do tė gjykoheshin nė atė gjyq dhe ishin si tė pandehur aty, pėrbėhej nga:Gjergj Kokoshi, Sami Qeribashi, Suat Asllani, Ali Kavaja, Shaban Balla, Reis Hasho, Profesor Ēoka, Xhahit Koka, Enver Hasa, Hivzi Golja, Qemal Biēaku, Llazar Papapostoli, Mehmet Ali Beshiri, Semiras Vėrlaci, Mahmut Mėniku, Anton Dukagjini, Musine Kokalari, Haki Gjinishi, Kolė Rodhe, Lluka Bibi, Myrteza Beli, Haki Karahoxhaj, Talat Drini, Niko Beēa, Vahit Vėrdova, Pali Terova, Nefail Skikupi, Musa Dizdari, Hasan Kalaja, Taqi Ruso, Xhevat Miluka, Stefan Bumēi, Nesti Orollogaj dhe Pjerin Shala. Gjatė zhvillimit tė senacave tė gjyqit nė sallėn e madhe e cila ishte mbushur me njerėz tė Sigurimit, vazhdimisht dėgjoheshin britma histerike: "Nė litar, nė litar". Gjyqi ndaj kėtyre tė akuzuarėve vazhdoi deri mė datėn 2 korrik, ditė nė tė cilėn Kryetari i Gjyqit Frederik Nosi dha dhe vendimin pėr dėnimin e tyre. Nga tė 37 tė pandehurit qė u gjykuan, u dhanė dėnimet me vdekje pėr nėntė prej tyre tė cilėt ishin: Sami Qeribashi, Qenan Dibra, Shaban Balla, Xhahit Koka, Hivzi Golja, Ali Kavaja, Mehmet Ali Beshiri, Talat Ndrini dhe Mahmut Mėniku. Ndėrsa tė tjetėr u dėnuan me dėnime tė ndryshme tė cilat varionin nga 20 deri 30 vjet dhe burgime tė pėrjetėshme. Ekzekutimet e nėntė pjestarėve kryesorė tė grupimit "Bashkimi-Demokrat" i cili pėrbėnte dhe opozitėn e parė demokratike tė organizuar qė nga ardhja e regjimit komunist nė Shqipėri, u bėnė nė Bregun e Lumit dhe trupat e tė pushkatuarėve u hodhėn nėpėr gropa tė cekta me qėllim qė t'i merrte lumi dhe tė humbnin pa asnjė gjurmė.

Abdurrahmani dėnohet 10 vjet
Po ē'ndodhi mė pas me familjen e Qenan Dibrės pas ekzekutimit tė tij? Lidhur me kėtė, i vėllai, Urhani dėshmon: "Pas pushkatimit tė vėllait Qenanit, ne na nxorrėn nga shtėpia qė kishim aty tek Rruga e Saraēėve dhe ato i kthyen nė zyra tė njė komande ushtarake. Pasi na nxorrėn pėrdhunisht nga shtėpia, ne na lanė nė mes tė katėr rrugėve duke na thėnė qė tė shkonim ku tė donim. Pas daljes nga shtėpia ne u detyruam dhe nė fillim shkuam dhe u strehuam tek halla jonė e cila banonte jo shumė larg shtėpisė sonė. Por kur komunistėt e morėn vesh qė ne ishim futur aty, ata erdhėn dhe na sekuestruan tė gjitha plaēkat e na nxorrėn me detyrim nė mes tė katėr rrugėve. Aty nga fillimi i vitit 1947 ne na dėbuan nga Tirana dhe bashkė me shumė familje tė tjera tė goditura nga regjimi komunist shkuam dhe u vendosėm nė qytetin e Durrėsit. Nė atė qytet ne na strehoi nė shtėpinė e tij miku i ngushtė i babait Mahmut Haznedari, i cili iu gjet babait mė shumė se njė vėlla. Nė atė kohė kur shkuam aty babai i tha Mahmutit se nuk donte ta rėndonte, pasi ai i kishte fėmijėt partizanė dhe komunistė e ardhja jonė aty do t'ju prishte punė. Por Mahmut Haznedari i tha babait se aty ishte ai zot shtėpie. Unė me babanė, nėnėn, vėllezėrit dhe motrat jetuam pėr afro katėr vjet nė shtėpinė e Mahmut Haznedarit dhe tė gjithė fėmijėt e tij megjithse ishin komunistė, na trajtonin me respektin mė tė madh edhe pse ne quheshim familje reaksionare. Nė vitin 1951 ne na hoqėn qė andej dhe na dėrguan nė Elbasan ku qėndruam pėr tre muaj. Gjatė asaj kohe u arrestua dhe babai ynė Abdurrahmani dhe arsyeja kryesore e arrestimit tė tij, ishte frika qė kishin komunistėt nga respekti i madh qė i bėhej Abdurrahmanit nga qytetarėt durrsakė tė cilėt i hiqnin kapelen sa herė shkėmbeheshin me tė nė rrugė. Pas arrestimit babanė e mbajtėn gjashtė muaj nė hetuesi dhe e nxorrėn nė gjyq duke e akuzuar se ai paraqiste rrezikshmėri tė lartė shoqėrore nga qė e nderonte i gjithė populli. Kjo ishte dhe arsyeja e vėrtetė e arrestimit tė babait, ndėrsa nė akuzė i shėnua "agjitacion e propagandė". Gjyqi e dėnoi babanė me dhjetė vjet burg, nga tė cilat ai vuajti tetė vjet e gjysėm nė burgun e Burrelit dhe nė atė tė Tiranėės ku e ēuan vitet e fundit pėr tė bėrė historikun e Parlamentit Shqiptar. Babai nuk e vuajti tė gjithė dėnimin, pėr arsye se e kapi amnistia qė i falte tė gjithė ata tė dėnuar qė ishin mbi shtatėdhjetė vjeē. Pasi doli nga burgu babai qėndroi nė Tiranė bashkė me ne pjestarėt e tjerė tė familjes qė banonim nė njė barake tė vjetėr e cila ishte me dysheme e mure prej dheu e balte. Qė ditėt e para qė babai doli nga burgu dhe erdhi aty nė atė barakė, atij i vinin pėr ta takuar me dhjetra miq e shokė, sa qė ai nuk kishte mundėsi t'i priste tė gjithė. Babai vdiq nga njė hemoragji cerebrale nė shkurtin e vitit 1961 dhe nė varrimin e tij nuk ishim mė shumė se gjashtė-shtatė vetė tė familjes", e pėrfundon rrėfimin e tij Urhan Dibra, mbi histrinė tragjike tė babait Abdurrahmanit, ish-deputetit dhe Ministrit tė Monarkisė sė Zogut qė u dėnua me dhjetė vjet burg nga regjimi komunist i Enver Hoxhės, pasi mė parė i kishin pushkatuiar dhe djalin, Qenanin, i cili ishte diplomuar pėr Drejtėsi nė Paris.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:51:

Parid Derani: "Si i kalova 28 vjet nė burgjet e Enverit"

DOSSIER : Historia e tragjike e Deranit, shkodranit qė vuajti pėr mė shumė se njė ēerek shekulli nė burgjet komuniste, pasi kishte luftuar me ēetat legaliste tė Abaz Kupit


Dashnor Kaloēi

Edhe pse gjatė periudhės sė Luftės kisha marrė pjesė me armė nė dorė me ēetat zogiste tė udhėhequra nga Abaz Kupi, komunistėt qė erdhėn nė pushtet nė dhjetorin e vitit 1944, nė fillim nuk mė ngacmuan fare. Por peripecitė e mia filluan nė 19-korrik tė vitit 1946-tė kur u arrestova si pjestar i grupit tė organizatės "Bashkimi-Demokrat" qė kryesohej prej Sami Qeribashit. Nė atė organizatė unė kisha hyrė prej disa muaj sė bashku me shokėt e mij: Abdullah Berberi, Petrit Berisha dhe Akil Basha e tė tre ishim angazhuar nė hedhjen e trakteve qė ishin hartuar prej krerėve tė asaj organizate, nė tė cilat bėhej thirrje pėr bojkotimin e zgjedhjeve tė 2 dhjetorit 1945. Ky ishte dėnimi i parė i imi, sepse mė pas unė u arrestova edhe dy herė tė tjera nė vitet 1955 e 1979, ku u dėnova edhe me 23-vjet tė tjera, duke vuajtur kėshtu plot 27-vjet e tetė muaj nė burgjet e regjimit komunist tė Enver Hoxhės". Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 77-vjeēari Parid Derani me banim nė Gelsenkirschen Herle tė Gjermanisė, i cili rrėfen gjithė historinė e familjes sė tij dhe se si i vuajti pėr mė shumė se njė ēerek shekulli nė burgjet e Shqipėrisė komuniste.

Paridi arrestohet nga italianėt
Pasi kishte vazhduar mėsimet nė shkollat tetėvjeēare dhe tė mesme nė Bari e Romė tė Italisė sė bashku me vėllanė e tij Akilin, Parid Derani u kthye nė Shqipėri nė vitin 1942 sė bashku me shumė studentė tė tjerė shqiptarė qė asokohe ndiqnin mėsimet nė shkollat italiane. Pas ardhjes nė Tiranė, Paridi u lidh me njė grup shokėsh qė ishin angazhuar nė lėvizjen antifashiste dhe kishin kryer aksione konkrete kundėr italianėve. Lidhur me angazhimin e tij nė atė lėvizje, 77-vjeēari Parid Derani dėshmon: "Kur u kthyem nė Tiranė nė vitin 1942 sė bashku me vėllanė tim Akilin, u lidhėm me njė grup shokėsh tė cilėt kishin kohė qė kishin filluar angazhimin e tyre nė lėvizjen antifashiste. Ndėr shokėt mė aktiv tė grupit ku bėnim pjesė unė e Akili, ishte Sandėr Jorgani, (djali i njė tregtari tė madh tiranas) i cili na ofroi nė atė grup ku bėnin pjesė edhe disa shokė tė tjerė tiranas. Nė shtatorin e vitit 1942, Sandėr Jorgani na thėrriti mua dhe vėllanė Akilin dhe shkuam nė Pezė ku bėmė roje gjatė kohės qė zhvillohej Konferenca. Gjatė asaj kohe atje bashkė me ne kanė bėrė roje edhe vėllezėrit Keēi e disa tė rinj tė tjerė tiranas, sepse nė atė kohė nuk ishin tė ndarė komunistėt nga nacionalistėt. Po kėshtu mora pjesė nė demostratėn e madhe qė u bė kundėr italianėve, ku nxorri syrin e reja komuniste Liri Belishova dhe aty jam arrestuar e u dėrgova nė burgun e Tiranės. Nė atė burg si pėrgjegjės pėr celulėn komuniste ishte Koci Xoxe, ndėrsa unė flija afėr me Pal Doēin (me origjinė nga Mirdita) vėllai i tė cilit, Marku, kishte qenė ushtarak i Monarkisė sė Zogut dhe mik i ngushtė i babait tim Gjonit. Nga ai burg ne u liruam pas disa muajsh dhe kur dola qėndrova disa kohė nė shtėpi dhe aty nga fundi i vitit 1943 u bashkova me ēetat e Legalitetit qė udhėhiqeshin nga Abaz Kupi, i cili e kishte qėndrėn nė fshatin Xibėr. Nė atė kohė vėllai im, Akili, ishte me ēetėn zogiste tė Musa Picarit qė vepronte nė zonėn e Prezės. Nė pėrbėrje tė ēetave legaliste qė komandoheshin nga Abaz Kupi, unė kam marrė pjesė nė disa beteja, siē ishte ajo e zhvilluar nė Krujė kundėr forcave italiane pak ditė pas Konferencės sė Mukjes. Aty nga nėntori i vitit 1944 kur luftohej pėr ēlirimin e kryeqytetit, unė kisha ardhur nė shtėpi nė Tiranė pasi isha i sėmurė rėndė nga njė ftohje. Si rezultat i asaj sėmundje unė nuk munda qė tė ikja nga Shqipėria sė bashku me vėllanė tim Akilin, i cili erdhi pėr tė mė marrė me vete", kujton Parid Derani pėr aktivitetin e tij me forcat zogiste gjatė periudhės sė Luftės.

Dėnimi i parė me "Bashkimin Demokrat"
Edhe pse Parid Derani gjatė periudhės sė Luftės kishte marrė pjesė me ēetat legaliste tė major Abaz Kupit, komunistėt qė erdhėn nė pushtet nė fundin e 1944-ės, nė fillim nuk e ngacmuan fare atė. Por peripecitė e Paridit filluan nė vitin 1946 pas angazhmit tė tij nė organizatėn "Bashkimi-Demokrat", e cila ishte njė grupim antikomunist qė synonte tė krijonte opozitėn e vėrtetė demokratike ndaj Partisė Komuniste Shqiptare qė drejtonte vėndin. Lidhur me kėtė Paridi dėshmon: "Nė atė organizatė unė kisha hyrė prej muajsh sė bashku me Abdullah Berberin, Petrit Berishėn dhe Akil Bashėn, me tė cilėt kishim shpėrndarė traktet qė kishin hartuar krerėt e asaj organizate me rastin e zgjedhjeve tė 2 dhjetorit 1945. Si rezultat i atij aktiviteti unė u arrestova mė 19 korrik tė vitit 1946 dhe bashkė me 17-tė shokėt e tjerė, pėrbėnim grupin e parė tė rinisė nacionalistė qė nxirrej nė bankon e tė akuzuarėve nga ana e regjimit komunist. Nė dhjetor tė po atij viti ne dolėm nė gjyq dhe unė u dėnova me pesė vjet burg, ndėrsa Abdulla Berberi, Petrit Berisha e tė tjerėt u dėnuan me nga dhjetė vjet. Unė e vuajat tė gjithė dėnimin qė m'u dha nga gjykata dhe u lirova nga burgu nė vitin 1951 pasi kisha lėnė pas tmerret e Kėnetės sė Maliqit, Vloēishtit, Jubė-Sukthit etj", kujton Parid Derani dėnimin e tij tė parė nė vitin 1946, pasi ai ishte angazhuar nė organizatėn "Bashkimi-Demokrat" tė kryesuar prej Sami Qeribashit.

Dėnimi i dytė nė 1955, 16 vjet
Ato pesė vjet burg qė Derani i vuajti deri nė vitin 1951, ishin dhe zanafilla e odisesė sė tij tė gjatė nė burgjet komuniste, sepse pas asaj do tė fillonte edhe njė kalvar tjetėr vuajtjesh pėr tė cilat ai kujton: "Pasi u lirova nga burgu i parė, punova si punėtor krahu dhe hidraulik nė qytetin e Tiranės. Por ajo nuk zgjati mė shumė se katėr vjet, sepse nė vitin 1955 unė u arrestova pėrsėri sė bashku me disa shokėt tė tjerė si Tush Berisha, Skėnder Jeniēeri, Zef Perolli e ndonjė tjetėr qė nuk mė kujtohet emri. Arsyeja e arrestimit ishte sepse ne deshėm tė arratiseshim nga Shqipėria me anė tė njė varke qė kishim gjetur nė Kepin e Rodonit, e cila ishte mbytur qė gjatė vitebve tė Luftės. Pasi e nxorrėm nga fundi i detit atė varkė ushtarake jugosllave dhe e bėmė gati pėr lundrim, u arrestuam nga Sigurimi i Shtetit pasi dikush nga brenda na kishte spiunuar. Unė u dėnova me 16-vjet burg dhe e vuajta tė gjithė dėnimin pasi isha pėrsėritės dhe pėr ne nuk kishte falje. Pasi dola nga burgu nė vitin 1971, fillova pėrsėri punė si punėtor krahu nė ndėrrmarjet e Tiranės, ku nuk mė ndaheshin njerzit e Sigurimit qė mė ndiqnin pas nė ēdo hap qė bėja", kujton 77-vjeēari Parid Derani lidhur mė dėnimin e tij tė dytė nė vitin 1955 kur ai u arrestua pasi me disa shokė kishin tentuar tė arratiseshin nga Shqipėria.

Dėnimi i tretė nė 1979, shtatė vjet
Edhe pas lirimit nga burgu i dytė, vuajtjet dhe peripecitė pėr Parid Deranin nuk kishin mbaruar, sepse ai u arrestua pėrsėri pėr herė tė tretė nė vitin 1979-tė. Lidhur me kėtė ai kujton: "Pasi kisha punuar pėr tetė vjet nė punė tė rėnda krahu nė ndėrrmarjet e Tiranės, nė shtatorin e vitit 1979 u arrestova pėrsėri, sepse mua nuk mė ndahej hija e "armikut tė popullit" me tė cilėn isha damkosur prej komunistėve qė nė vitin 1946. Arrestimi im i tretė ishte nga mė tė tmerrshmit qė kisha hequr, sepse gjatė hetuesisė mė kanė torturuar nė mėnyrėn mė ēnjezore. Pėrveē shumė akuzave qė mė bėheshin si agjitacion e propagandė, tentativė arratisje etj, njė nga mė tė rėndat ishte ajo ku mė kėrkohej tė pranoja se unė kisha thėnė se: " Enver Hoxha nuk thith ajėr si tė gjithė njerzit e tjerė, por thithė gjakun e viktimave tė tij". Gjatė hetuesisė u pėrdorėn tė gjitha makinacionet qė unė tė dėnohesha rėndė, por si pėrfundim unė nuk pranova asgjė dhe u dėnova vetėm me tetė vjet burg tė cilin e vuajta nė Spaē, Bulqizė dhe nė kampin e Shėnkollit tė Tales nė rrethin e Lezhės. Nga ai kamp u lirova nė vitin 1986 duke pėrfituar njė vit nga amnistia qė dha Ramiz Alia pėr ne tė burgosurit politikė asokohe. Edhe pas daljes nga burgu, pėrsėri isha objekt i ndjekjeve dhe survejimeve tė Sigurimit tė Shtetit, i cili mė kishte futur nė listat e tij tė zeza qė nga viti 1946 ", e pėrfundon rrėfimin e tij tragjik 77-vjeēari Parid Derani, ish-pjetari i ēetave zogiste tė Abaz Kupit, i cili vuajti pėr 27 vjet e tetė muaj nė burgjet e regjimit komunist tė Enver Hoxhės. Aktualisht Paridi jeton familjarisht nė qytetin Gelsenkirchen Herle tė Gjermanisė, ku ėshtė vendosur qė nga korriku i vitit 1990-tė kur iku nga Shqipėria me hapjen e ambasadave, pasi nė atdheun e tij e gjithė jeta i kishte shkuar burgjeve.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 05:58:

Mitrush Kuteli: Si e varrosėn tė gjallė

Admirina Peēi

Ndėrsa njerėzit ngatėrroheshin nėpėr zhurmėn e ceremonisė sė pėrkujtimit tė ditėlindjes sė Mitrush Kutelit, njė burrė i thinjur nisi tė rrėfejė njė histori tė vjetėr. Me kėtė qėllim kishte ardhur enkas nga Elbasani. Fillin e nisi nga njė ditė e veēantė…nga viti 1948. Hamza Tusha, atėherė ishte njė djalosh i ri qė vuante njė dėnim nė kampin e Vloēishtit. Atje kishte marrė vesh rastėsisht, se nė kampin e tyre po kalonte dėnimin edhe njė shkrimtar i madh. I kishin thėnė se shkrimtari quhej Dhimitėr Pasko. Kishte dėgjuar pėr tė shumė rrėfime nėn zė nga tė tjerėt ndėrsa vetė ende nuk kishte arritur ta njihte.

"Ajo ditė e ftohtė prilli, bėri qė unė ta njihja nga afėr, e nė njė mėnyrė mjaft tragjike"- nis tė tregojė burri i thinjur.- "Ndėrsa punonim tė gjithė aty nė atė kamp, njė kapter qė quhej Skėnder, thėrret me tė madhe qė t'i sillnin shkrimtarin. Pastaj urdhėroi dy tė tjerė qė t'i hapnin njė gropė tė madhe mbi njė metėr e gjysmė tė thellė". Tė burgosurit kanė parė me sy tė habitur gjithė ē'kishte ndodhur nė ato pak minuta, gjithė lėvizjet e shpejta tė lopatave qė nxirrnin dheun rreth gropės qė merrte formė nga minuta nė minutė. Mė tej panė shkrimtarin qė tėrhiqej me forcė, se si e kanė zhveshur, se si e kanė plandosur mė tej nė gropėn e thellė, ashtu tė zhveshur lakuriq. "Mbaj mend qė atėherė ishte shumė ftohtė. Ishte ndoshta fillim prilli dhe koha ende nuk kishte nisur tė ngrohej. Si e futėn brenda nė gropė, e mbuluan me plisat qė kishin lėnė rreth saj, derisa dheu i arriti deri tek mjekra"- shpjegon me hollėsi bashkėvuajtėsi i hershėm i shkrimatrit tė madh.
"Pastaj-vazhdon mė tej ai- e lanė aty, tė futur brenda nė tokėn e ftohtė e tė lagėsht afėr kėnetės sė Maliqit. Si kaluan disa orė, atij filloi t'i ikė fytyra. Iu shtrembėruan nofullat dhe nuk nxirrte dot asnjė tingull nga goja. Ne tė gjithė e shihnim, pa mundur tė bėnim asgjė. Tė ktheje fjalė atėherė, sidomos nė situata tė tilla, ishte si ta kėrkoje vdekjen me zor"- thotė Hamzai- "Atė kohė komandant kampi, ishte njė i quajtur Tasi Maku. Nė momentin qė ai kishte ardhur pėr tė thirrur tė burgosurit, njė shoku im qė kisha nė krah mė thotė:
"Sa keq, ky njeri qė ėshtė groposur kėtu ėshtė njė shkrimtar i madh. Pse nuk i del komandantit pėrpara t'i tregosh ( unė isha komandant i njė brigade tė vogėl tė burgosurish qė udhėhiqja punėn). Megjithėse kisha shumė frikė, e mora guximin dhe i dola pėrpara komandantit duke i thėnė - "Kapter Skėnderi ka futur njė njeri tė gjallė nė dhe. Mbaj mend qė ai u alarmua. Kėrkoi me ngulm tė gjente kapterrin qė kish bėrė kėtė veprim. Mė pas e nxorrėn trupin e shkrimtarit duke i bėrė shėrbimet e duhura qė ai tė vinte nė vete." Kanė kaluar shumė vite, qė nga 1948. Gjithsesi burri i thinjur nuk ka mundur ta zbehė kujtimin e atyre ditėve. Aq mė shumė ky kujtim iu pėrforcua nė ditėn kur njė djalė dhe njė vajzė i kishin trokitur nė derė. Ishin bijtė e atij shkrimtari tė pėrvuajtur tė cilėt kishin dashur ta njihnin nga afėr njeriun pėr tė cilin babai u kishte folur gjatė. "Mė thanė se babai i tyre u kishte rrėfyer pėr njė njeri qė e kishte shpėtuar dikur nga vdekja. E ai njeri isha unė. Ndaj jam kėtu, mė shumė pėr tė nxjerrė nga vetja atė kujtim qė mė rėndonte shumė mbi supe, sesa pėr tė marrė pjesė nė diskutimet e kėsaj ceremonie pėrkujtimore."-pėrfundon rrėfimin e tij Hamzai.

Qė nga dita e tij e lindjes ishin bėrė plot 95 vjet Ai kishte ikur nga kjo jetė qė prej vitit 1967 dhe gjithė vitet qė rrodhėn mė pas e lanė nė harresė emrin e tij. Me pak tė afėrm pėrreth dhe miq tė zgjedhur njė zonjė e thinjur, bashkė me djalin dhe vajzėn e saj, kishin menduar tė festonin pėr njeriun qė u mungonte e qė i kishte mbushur tė 95-tat pa mundur tė marrė dot frymė mes tyre. Kėtė mbrėmje tė sė premtes, ēuditėrisht, ishin sė bashku tre pėrvjetore, e tė treja ditėlindje. Mitrush Kuteli (Dhimitėr Pasko), gruaja e tij Efterpi, si dhė nipi 18- vjeēar qė mban emrin e tij Dhimitėr Pasko, "festuan" sė bashku edhe pse nuk ishin nė tė njėjtėn sallė, aty tek hotel Arbana, mes miqve e tė dashurve. Kėtė natė vetėm gruaja me flokėt e thinjur, sė bashku me dy fėmijėt e saj, ishin aty, duke pritur tė gjithė miqtė qė donin tė kujtonin Mitrush Kutelin nė ditėn e lindjes sė tij. Ndėrsa djaloshi 18- vjeēar qė mban emrin e gjyshit tė tij, prozatorit tė njohur Dhimitėr Pasko, ėshtė larg tyre, pėrtej brigjeve, duke festuar ndoshta nė mėnyrėn e tij.

Vėshtrimi i Kutelit, dukej si i ngrirė, nė portretin e varur nė mur, mė shkronjat e emrit tė tij pėrsipėr. Ai vetėm hesht e sheh surprizat e pafundme, qė miqtė kanė rezervuar pėr tė kėtė mbrėmje. Dhe ndėr ato surpriza kishte plot kujtime tė pathėna herė tjetėr, letėrkėmbime tė rralla, fotografi, e libra nė broshurė, shkruar qė nė rininė e hershme nga Kuteli, me shkrim dore. Dy prej kėtyre surprizave i ka sjellė nė kėtė mbrėmje shkrimtari dhe miku i Dhimitėr Paskos, Niko Nikolla. Ishte njė libėr me rrėfenja i shkruar me dorė qė nė kohėn kur Mitrushi ishte nė Rumani. Mė pas ai ka dhuruar edhe njė fotografi tė hershme, ku ndodhej Mitrushi. Ndėrsa njėra prej motrave tė Lasgush Poradecit, Marie Poradeci, ka treguar njė varg letėrkėmbimesh mes Poradecit e Kutelit. Disa prej tyre ajo i ka lexuar edhe nė prani tė gjithė miqve tė ftuar nė atė mbrėmje, ndėrsa i ka dhuruar familjes sė Kutelit, njė libėr me fletė mjaft tė vjetra ku gjurmėt e kohės dalloheshin tė qarta. "Nė arkivat e tim eti ishte edhe ky libėr me recensime tė Dhimitėr Paskos, qė ia kishte dhėnė Lasgushit nė vitin 1942 kur erdhi nga Rumania".- tha Maria. Nė kėtė atmosferė kanė kalur rreth 2 orė nė sallėn e madhe tė hotel Arbana.

Ndėrsa njė festė tjetėr pėrkujtimore, zhvillohej paralelisht, nė qytetin e Pogradecit. Atje njė numėr i madh shkrimtarėsh e poetėsh ishin mbledhur pėr tė kujtuar pėrvjetorin e prozatorit tė madh.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 06:04:

Lekė Vojvoda i Dukagjinit: "Si mė prenė nė besė komunistėt"

Historia e dhimbshme e malėsorit fisnik 85-vjeēar me origjinė nga Shoshaj i Dukagjinit qė u diplomua nė Akademitė ushtarake tė Modenas e Firences dhe u persekutua nga komunistėt



Dashnor Kaloēi-Gazeta Shqiptare

Aty nga viti 1944 kur shėrbeja si rrethkomandant i xhandarėmrisė sė Dukagjinit, hyra nė lidhje tė fshehta me majorin britanik Nils, i cili kryesonte njė nga misionet anglo-amerikane qė ishin atashuar asokohe pranė forcave nacionaliste nė Veriun e Shqipėrisė. Sipas porosive tė tij, unė asokohe ndihmova tė gjitha ato forca qė luftonin kundėr gjermanėve, siē ishin komunistėt, ballistėt dhe legalistėt. Aty nga korriku i vitit 1944, unė e braktisa detyrėn e rrethkomandantit tė Dukagjinit dhe shkova nė Shoshaj ku rrija vazhdimisht nėn ankthin e goditjes e arrestimit, si nga partizanėt ashtu dhe nga forcat gjermane.

Ashtu i arratisur qėndrova pėr dy vjet i fshehur nėpėr malet e Dukagjinit sė bashku me Mark Malėn, Gjergj Vatėn, Pal Thanin, Lulash Stakėn, Mirash Ndoun dhe Bajraktarin e Dukagjinit Lulash Gjeloshi me gjithė mashkujt e fisit. Nė tetorin e vitit 1946 kur Qeveria Komuniste e Tiranės shpalli njė amnisti pėr tė gjithė personat e arratisur, unė vendosa dhe u dorzova vetė sė bashku me disa shokė tė tjerė, duke menduar se komunistėt do ta mbanin fjalėn pėr faljen qė nxorrėn. Por isha gabuar, se komunistėt na prenė nė besė dhe mė dėnuan me shtatė vjet burg e internime tė gjata, nga tė cilat u lirova vetėm nė vitin 1984". Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr Gazetėn, ėshtė 85-vjeēari Lekė Vojvoda nga Shoshaj i Dukagjinit, ish-oficer akademist me gradėn e kapitenit i diplomuar nė Modena e Firence, i cili rrėfen gjithė historinė e jetės sė tij qė nga bankat e gjimnazit tė Shkodrės, studimet nė Akademitė e Italisė, fillimin e karrierės ushtarake gjatė viteve tė pushtimit, ndihmesėn e madhe ndaj lėvizjes antifashiste, e deri tek arrestimi e dėnimi prej komunistėve me vite tė gjata burgu e internimi. Ndonėse tashmė ai po i afrohet tė nėntėdhjetave duke lėnė pas njė jetė ku shkėlqimi, vuajtjet dhe peripecitė e pafund i janė mpleksur pazgjidhshmėrisht me njėra tjetrėn, malėsori fisnik Lekė Vojvoda, me njė portret dhe fizik tipik si ato tė kreshnikėve qė ka pėrshkruar me aq mjeshtėri Padėr Gjergj Fishta nė "Lahuta e Malcisė", tė habit me memorjen e tij brilante dhe ato ngjarje qė tregon. Aty nė shtėpinė e tij tė thjeshtė qė ndodhet diku nė njė rrugicė tė ngushtė tė lagjes "Tre Heronjtė" tė qytetit tė Shkodrės ku ne kemi shkuar si mysafir, ai nis e rrėfen duke sjellė nė kujtesė ngjarje, data, vite e njerėz me histori nga mė tė ndryshmet dhe hera-herės e ndėrpret tregimin e tij nga qė e tradhėtojnė disa pika loti qė i bien pėrmbi faqe!

Familja Vojvoda, besnikė tė Zogut
Lekė Vuksani apo siē njihet ndryshe me mbiemėrin Vojvoda, u lind mė 7 maj tė vitit 1918-tė nė Shoshaj tė Dukagjinit, prej nga ėshtė dhe origjina e familjes sė tij njė nga mė tė njohurat e asaj krahine nė Veriun e Shqipėrisė. Mbiemėrin Vojvoda (nė serbisht-komandant) ajo familje e ka trashėguar qė prej pesė brezash, pasi tė parėt e saj ishin komandantė tė malsorėve nė luftrat kundėr forcave serbo-malazeze nė fundin e shekullit tė XIX-tė dhe fillimin e shekullit tė XX-tė. Babai i Lekės, quhej Vuksan Vojvoda dhe ai ka qenė tepėr i njohur nė atė krahinė si burrė i urtė pėr ndarje pleqnie, pasi bashkė me Bajraktarin e Dukagjinit, ai merrej edhe me zgjidhjen e mosmarrėveshjeve dhe problemeve tė ndryshme qė lindnin nė mes fshatarėve tė asaj krahine. Vuksan Vojvoda ishte njė nga besnikėt e Monarkisė sė Zogut dhe ai njihej nė tė gjithė Dukagjinin si njė nga mbėshtetėsit kryesor tė Mbretit. Aty nga viti 1926 kur ndodhi Kryengritja e Dukagjinit e udhėhequr prej toger Ndok Gjeloshit dhe Dom Loro Cakės tė cilėt synonin rrėzimin e Qeverisė sė Zogut, iu bė thirrje edhe Vuksan Vojvodės pėr t'u bashkuar me kryengritėsit dukagjinas. Synimi i kryengritėsve pėr ta bėrė pėr vete Vuksan Vojvodėn, qėndronte nė faktin se ai gėzonte njė popullaritet tė jashtėzakonshėm nė tė gjithė atė krahinė. Por Vuksani, nuk pranoi tė merrte pjesė nė atė kryengritje, pasi ishte fare i qartė pėr synimet e organizatorėt e vėrtetė tė saj. Ndonėse Vuksani vetė nuk kishte bėrė ndonjė shkollė tė madhe, ai u kujdes qė djalit tė tij, Lekės, tė mos i mungonte ajo. Kėshtu nė vitin 1928 Vuksani e dėrgoi tė birin, Lekėn, nė qytetin e Shkodrės dhe e regjistroi nė shkollėn fillore tė Konviktit "Malet Tona". Atė shkollė Lekė Vojvoda e mbaroi nė vitin 1936 kur mori semimaturėn dhe gjatė gjithė periudhės qė ai ndoqi mėsimet aty, ai vlerėsohej si njė nga nxėnėsit mė tė mirė tė saj, pasi gjatė njė viti shkollor ai mori dy klasė pėrnjėherė. Gjatė asaj periudhe ndėr shokėt mė tė afėrt tė Lekės nė Konviktin "Malet Tona", ishte Mėhill Marku nga Lotaj e Shalės, (mė pas emigroi nė SHBA ku u bė profesor nė njė universitet tė Neė Yorkut) dhe Kol Prela (profesori qė u pushkatua me grupin e deputetėve nė 1946-ėn) qė ishte disa vjet mė i madh se ai nė moshė. Pėrveē Mėhillit dhe Kolės tė cilėt ai i kishte shokė dhe bashkėfshatarė, nė njė klasė me Lekėn asokohe mėsonin dhe Fadil Hoxha, Xheladin Hana, Hajrulla Kastrati, Emin Duraku, Ndue Gjergj Pėrvizi etj. Lidhur me shokėt qė Leka kishte nė Konviktin "Malet Tona", ai kujton: "Ndo-nėse unė kisha njė miqėsi tė ngushtė me shokėt e mi tė klasės si Fadil Hoxhėn, Emin Durakun, Xheladin Hanėn e Hajrulla Kastratin, nė bindjet politike isha kundėr tyre sepse ata kishin pikpamje komuniste", dėshmon Leka pėr ish shokėt e tij tė klasės, tė cilėt mė vonė u bėnė emėra tė njohur e personalitete tė Luftės Antifashiste nė Shqipėri dhe Jugosllavi.

Nė shkollėn ushtarake tė Romės
Pasi e mbaroi semimaturėn me rezultate shumė tė larta nė vitin 1936, Lekė Vojvoda kishte dėshirė qė tė vazhdonte studimet nė njė nga shkollat ushtarake tė Italisė. Lidhur me kėtė ai kujton: "Pasi u diplomova nė gjimnazin laik tė qytetit tė Shkodrės, bėrė njė kėrkesė pėr tė ndjekur studimet ushtarake nė Itali. Pasi m'ua aprovua kėrkesa edhe me ndihmėn qė ma dha ushtaraku Ndoc Kurti, i cili nė atė kohė shėrbente si adjutant i motrave tė Mbretit Zog, unė u paraqita nė konkursin qė u zhvillua nė Tiranė. Pasi e fitova atė konkurs me pikė tė plota, m'u dha e drejta pėr tė ndjekur shkollėn ushtarake nė Romė, tė cilėn e fillova nė tetorin e vitit 1936. Bashkė me mua nė atė shkollė ushtarake tė kryeqytetit italian, aspkohe ishin dhe disa studentė tė tjerė nga Shqipėria, si Abdyl Kėllezi, Abdi Mati, Valentin Pėrvizi etj. Atė Lice ushtarak e mbarova me rezultate shumė tė mira nė vitin 1939, por gjatė asaj kohe qė isha student aty, kam kaluar njė nga ngjarjet mė tė dhimbėshme tė jetės sime…", kujton 85-vjeēari Lekė Vojvoda dhe pėr njė ēast e ndėrpret rrėfimin e tij nga lotėt qė i rrjedhin mbi faqe. Po cila ėshtė ajo ngjarje e largėt qė ndonėse ka ndodhur prej mė shumė se gjysėm shekulli mė parė, e trondit dhe e prek edhe sot malėsorin fisnik Lekė Vojvoda, duke e bėrė qė tė mos e pėrmbajė dot veten? Lidhur me kėtė ai nis e tregon: "Aty nga pasditja e tetė prillit tė vitit 1939, unė ndodhesha nė ambientet e shkollės vetėm me disa shokė shqiptarė, pasi italianėt kishin shkuar nėpėr shtėpitė e tyre me rastin e festės sė pashkėve. Nga qė ato ditė ne nuk kishim dalė fare jashtė ambienteve tė kapanoneve, nuk kishim asnjė dijeni se ēfarė ndodhte jashtė mureve tė asaj shkolle. Aty nga pasdrekja e asaj dite unė dola dhe takova kapelanin e shkollės (priftin ushtarak) tė cilit i thashė se bashkė mė dy shokėt e mi kishim dėshirė qė tė shkonim nė kishė me rastin e festave tė pashkėve. Kapelani pasi mė dėgjoi , m'u pėrgjigj: "Nuk do tė shkoni dot nė kishė pasi nė qytet ka trazira tė mėdha, sepse kėto ditė ka ndodhur bashkimi i Italisė me Shqipėrinė". Unė e kuptova menjėherė se ē' kishte ngjarė, pasi qė nga fundi i muajit mars kishim dėgjuar se diēka pritej tė ndodhte nė mes Italisė dhe atdheut tonė Shqipėrisė. Menjėherė pas fjalėve tė kapelanit mė shpėrthyen lotėt ēurk dhe ashtu i ngashėryer pa e pėrmbajtur aspak veten iu drejtova duke i thėnė: "Padėr, qė nga ky moment unė nuk besoj mė. Si ka mundėsi qė njė shtet i madh tė zaptojė njė shtet tjetėr mė tė vogėl? A nuk ėshtė dhe atdheu ynė Shqipėria njė vėnd qė e ka falė zoti si gjithė shtetet e tjera? Pėrse nuk paskemi tė drejtė tė jetojmė tė lirė edhe ne". Pas fjalėve tė mia kapelani nuk u ndie fare dhe u largua jashtė shkollės, ndėrsa unė me shokėt e mi u futėm brenda nė kapanone", kujton Lekė Vojvoda atė ngjarje tė largėt tė shtatė prillit tė vitit 1939 kur Italia kreu agresionin fashist ndaj Shqipėrisė, ngjarje e cila edhe sot ia ēon lotėt ēurk malėsorit kreshnik 88-vjeēar, pėr tė cilin tregojnė qė se ka njohur kurrė frikėn.

Refuzimi i betmit ushtarak nė Romė
Po ē'ndodhi mė pas me Lekė Vojvodėn dhe shokėt e tij studentė ushtarakė qė asokohe vazhdonin mėsmet nė Liceun Ushtarak tė Romės? Lidhur mė kėtė, ai rrėfen: "Qė paraditen e nėntė prillit tė vitit 1939 nė ambientet e shkollės sonė aty nė Romė, autoritetet italiane filluan tė grumbullonin tė gjithė studentėt shqiptarė qė asokohe ishin nėpėr shkollat e tjera ushtarake tė Italisė, si tė mesme ashtu dhe ato tė larta e tė aplikacionit. Qėllimi i atij grumbullimi ishte se ata kishin vendosur pėr tė na dėrguar tė bėnim betimin ushtarak sė bashku me studentėt italianė. Ndėrsa po vazhdonte grumbullimi i studentėve shqiptarė nė ambientet e shkollės sonė, ne qė ishim aty vendosėm qė tė bėnim njė mbledhje lidhur me situatėn qė ishte krijuar. Pasi u mblodhėm fshehtas reth 20 e ca shqiptarė nė njė klasė, filluam diskutimet duke rrahur mendimet se ē'duhej tė bėnim nė situėtėn nė tė cilėn ndodheshim. Disa nga shokėt qė e morėn fjalėn nė fillim, hodhėn idenė qė ne ta linim fare shkollėn dhe tė ktheheshim nė Shqipėri, gjė e cila nė fillim u pėrkrah nga tė gjithė nė mėnyrė unanime. Por ky vendim mė pas u hodh poshtė, sepse dikush nga ne tha se do ishte mė mirė qė ne ta vazhdonim shkollėn, tė diplomoheshim dhe kudo qė tė na ēonin tė punonim pėr tė mirėn e Shqipėrisė. Ajo gjė u pėrkrah nga tė gjithė ne qė ishim aty, duke thėnė se do ishte mė mirė tė mbaronim shkollėn e tė dilnim oficerė, pasi Shqipėria kishte nevojė pėr kuadro tė aftė qė tė drejtonin vetė ushtrinė shqiptare. Pas kėtij vendimi ne u shpėrndamė pa e ditur se pas pak ditėsh italianėt do tė na dėrgonin pėr tė bėrė betimin ushtarak. Autoritetet e larta italiane kishin vendosur qė bashkė me studentėt italianė, tė na ēonin pėr tė bėrė betimin me armė edhe ne shqiptarėt qė studjonim nė atė shkollė tė mesme ushtarake tė Romės. Pėr kryerjen e betimit ushtarak ishte caktuar njė kazermė ushtarake e cila ndodhej jo shumė larg shkollės sonė dhe pak pasi mbėrritėm ne aty, erdhėn dhe autoritetet e larta ushtarake italiane qė do tė asistonin nė ceremoninė e betimit. Kur filloi tė kėndohej himni jonė kombėtar, ne studentėt shqiptarė qė ishim rreshtuar nėpėr kuadrate tė veēanta, filluam tė qanim dhe si me komandė tė gjithė i lėshuam armėt nė tokė. Kjo gjė shkaktoi dhe prishjen e gjithė ceremonisė sė betimit. Pas kėsaj ne na dėrguan pėrsėri nė shkollėn tonė dhe aty na mblodhėn nė njė sallė duke na kėrkuar llogari se pse e bojkotuam betimin ushtarak duke lėshuar armėt nė tokė. Tė gjithė ne studentėt shqiptarė qė u ngritėm pėr tė dhėnė llogari aty para autoriteteve ushtarake italiane tė shkollės, nxorrėm arsye nga mė tė ndryshmet lidhur me prishjen e ceremonisė sė betimit. Nė fund tė mbledhjes komanda e shkollės na komunikoi se do tė mblidhej pėr marrjen e masave ndaj nesh dhe tė nesėrmen ata morėn dhe internuan vetėm shokun tonė Abdyl Kėllezin, tė cilin e konsideruan si organizatorin e tė gjithė asaj ēka kishte ndodhur", kujton 85-vjeēari Lekė Vojvoda, lidhur me refuzimin e kryerjes sė betimit ushtarak tė nxėnėsve dhe studentėve ushtarakė shqiptarė qė asokohe mėsonin nė Itali.

Diplomimi nė Modena e Firence
Nė fundin e pranverės tė vitit 1939 Lekė Vojvoda u diplomua me rezultate tė larta nė nė shkollėn ushtarake tė Romės dhe mė pas ai vazhdoi pėrsėri studimet nė Akademinė Ushtarake tė Modenas. Lidhur me kėtė ai kujton: "Pasi u diplomova nė Liceun Ushtarak tė Romės, kisha dėshirė qė tė vazhdoja pėrsėri studimet nė njė nga Akademitė e Italisė nė degėn e Karabinerisė. Por, edhe pse kisha mbaruar me rezultate tė larta, ajo gjė ishte e vėshtirė dhe nuk kisha siguri nėse do mė jepej e drejta tė vazhdoja Akademinė e Modenas. Nė atė kohė unė shkova dhe mora takim me Gjeneral Zef Serreqin, i cili ishte Komandant i Kavalerisė Italiane. Pasi ai mė priti mjaft mirė, unė i thashė se kisha shkuar pėr t'i kėrkuar ndihmė qė tė mė krijonte mundėsinė qė unė tė ndiqja studimet pranė Akademisė sė Modenas, nė degėn e Karabinerisė. Gjeneral Serreqi pasi mė dėgjoi me vėmndje deri nė fund, nė fillim mė pyeti se pėrse unė insistoja qė tė shkoja nė degėn e Karabinerisė, nė njė kohė qė ajo ishte njė nga degėt mė tė vėshtira dhe mė me probleme kur tė dilje nė jetė pas diplomimit. Unė iu pėrgjigja se kisha dėshirė qė tė diplomohesha nė atė degė, duke menduar se Italia njė ditė do tė ikte nga Shqipėria dhe ne oficerėt shqiptarė do ta organizonim e do ta merrnim vetė nė dorė formimin e armės sė xhandarmėrisė. Pas kėsaj Gjeneral Serreqi mė ndihmoi qė unė tė regjistrohesha dhe tė filloja studimet nė atė akademi, ku bashkė me mua, po nė njė degė tjetėr, atė tė Kavalerisė, ishte dhe shoku im i ngushtė Valentin Pėrvizi, me origjinė nga Skuraj i Kurbinit", kujton Lekė Vojvoda lidhur me ndihmėn qė i dha Gjeneral Zef Serreqi, pėr tė ndjekur studimet nė degėn e Karabinerisė pranė Akademisė Ushtarake tė Modenas nė Itali.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 06:07:

Lekė Vojvodina:Si i shpetova grackės se Xhemal Selimit

Dėshmia e ish-kapitenit Vojvoda:
"Pasi lirova nga arrestimi 29 komunistė
shkodranė, me porosinė e majorit
britanik Nils, ndihmova Frontin
nėpėrmjet Profesor Kolė Prelės"



Nė pjesėn e parė tė kėtij shkrimi u njohėm me njė histori tė shkurtėr tė jetės sė 85-vjeēarit Lekė Vojvoda (Vuksani) me origjinė nga Shoshaj i Dukagjinit, i cili aktualisht banon me gjithė familjen e tij nė Lagjen "Tre Heronjtė" tė qytetit tė Shkodrės. Lekė Vojvoda u lind nė vitin 1918-tė nė Shoshaj tė Dukagjinit dhe babai i tij Vuksani gjatė viteve tė Monarkisė ka qenė tepėr i njohur nė tė gjithė atė krahinė si burrė i urtė nė ndarje pleqnie dhe bashkė me Bajraktarin e Dukagjinit thėrritej pėr zgjidhjen e mosmarėveshjeve tė ndryshme qė lindnin nė mes fshatarėve tė asaj zone. Mbiemrin Vojvoda ajo familje e pati trashėguar prej disa brezash nga qė tė parėt e saj kishin qenė gjithmonė si komandantė nė luftrat kundėr serbo-malazezėve. Lekė Vojvoda pasi mbaroi me rezultate tė larta gjimnazin laik nė Shkodėr pranė Konviktit "Malet Tona", nė vitin 1936 fitoi njė bursė shtetėrore dhe shkoi nė Itali ku ndoqi mėsimet nė shkollėn ushtarake tė Romės dhe mė pas u diplomua nė Akademinė Ushtarake tė Modenas, nė degėn e Karabinerisė.

Nė vitin 1941 Lekė Vojvoda (Vuksani) i pėrfundoi studimet pranė Akademisė Ushtarake tė Modenas qė ishte njė nga mė prestigjozet e Italisė dhe po atė vit ai u diplomua me rezultate tė larta nė degėn e Karabinerisė. Lidhur me kėtė periudhė ai dėshmon: "Gjatė kohės qė ndiqja studimet pranė asaj akademie, kisha miqėsi tė ngushtė me Valentin Pėrvizin nga Skuraj i Kurbinit, i cili ishte djali i Prenk Pėrvizit qė shėrbente si oficer madhor nė Ushtrinė Kombėtare Shqiptare me gradėn e kolonelit. Prenka i cili kishte mbaruar vetė Akademinė e Shtatmadhorisė nė Itali, vinte vazhdimisht tek ne nė Modena dhe interesohej pėr problemet qė kishim si dhe pėr ecurinė e studimeve. Po kėshtu pėrveē Valentinit qė studjonte nė degėn e Kavalerisė, gjatė asaj kohe nė Akademinė e Modenas nė njė degė me mua studjonin edhe Hamit Taga (i biri i Xhafer Tagės nga Kruja) me Abdurrahman Emirin. Pasi u diplomova pranė asaj akademie nė vitin 1941, unė vazhdova pėr njė vit aplikacionin pranė Akademisė sė Firences po pėr degėn e Karabinerisė. Qytetin e Firences e njihja mirė sepse gjatė kohės qė vazhdoja studimet nė Modena, isha regjistruar si student i korespodencės pranė Fakultetit tė Drejtėsisė sė Firences, por fatkeqėsisht nuk arrita ta merrja dot diplomėn. Pasi mbarova aplikacionin njė vjeēar pranė Akademisė sė Firences, tė gjithė studentėt u shpėrndanė nė reparte tė ndryshme tė Iltalisė, ndėrsa mua mė mbajtėn aty nė Akademi si pedagog ku pėr njė vit dhashė lėndėn e teorisė sė qitjes pėr rreshterėt. Unė nuk kisha dėshirė qė tė qėndroja si ushtarak nė Itali dhe kėtė gjė ia parashtrova Komandantit tė Akademisė i cili mė sugjeroi qė tė bėja njė kėrkesė Duēes qė tė mė jepte transferimin. Sipas porosive qė mė dha ai, unė e bėrė kėrkesėn e cila m'ua aprovua dhe nė fillimin e shkurtit tė vitit 1943 unė erdha nė Shqipėri", kujton Lekė Vojvoda lidhur me periudhėn e studimeve nė Itali dhe kthimin nė Shqipėri

Nė Shkodėr liron 29 komunistė
Pas kthimit nė Shqipėri, mė 14 shkurt tė vitit 1943 Lekė Vojvodėn e emėruan me detyrėn e Komandantit tė Xhandarmėrisė nė rrethin e Lezhės e mė pas nė qytetin e vogėl tė Tuzit i cili asokohe ishte nėn administrimin e shtetit shqiptar. Lidhur me kėtė periudhė kohe, Leka dėshmon: "Karriera ime ushtarake filloi nė rrethin e Lezhės ku u caktova me detyrėn e Komandantit tė Karabinerisė. Gjatė asaj kohe nė atė qytet ndodheshin tre oficerė tė shėrbimeve sekrete tė ushtrisė italiane (SIM) dhe njė kompani me milicė. Gjatė atyre tre muajve qė unė shėrbeva nė atė qytet si Komandant i Karabinerisė (Xhandarmėrisė), i vura vetes si detyrė qė ta shkatėrroja fare kompaninė e milicisė bashkė me tre oficerėt e SIM-it. Pėr kėtė gjė unė vazhdimisht iu bėja propagandė oficerėve shqiptarė qė ishin nė krye tė kompanisė sė milicėve qė ta linin atė detyrė, pasi nuk ishte nė interes tė ēėshtjes kombėtare. Pas ca kohėsh ata ma dėgjuan fjalėn dhe e braktisėn fare detyrėn qė u ishte ngarkuar gjė e cila ēoi edhe nė shkatėrrimin e kompanisė sė milicisė italiane e cila mbeti pa asnjė oficer. Po kėshtu me anė tė njerzve qė kisha nė Tiranė, ndėrhyra dhe transferova edhe tre oficert e SIM-it tė cilėt kishin bėrė emėr tė keq nė Lezhė. Nė atė kohė pėr tė gjitha ato veprime qė bėja, unė kisha njė pėrkrahje tė madhe nė Tiranė prej Gjeneral- Prenk Pėrvizit, qė ishte babai i shokut tim tė ngushtė Valentinit. Pas tre muajve, nga Lezha mua mė transferuan nė qytetin e vogėl tė Tuzit, i cili asokohe ishte brenda kufijve politik tė Shqipėrisė dhe administrohej nga Tirana zyrtare. Emėrimi im nė detyrėn e Komandantit tė Xhandarmėrisė sė Tuzit, pėrkoi edhe me krijimin e Xhandarmėrisė Shqiptare e cila mė parė mbulohej nga Karabineria italiane. Qė nė ditėt e para qė mora detyrėn aty, mė erdhi njė urdhėr nga Ministria e Brendshme, e cila mė urdhėronte qė tė arrestoja 29 komunistė tė asaj zone dhe t'i ēoja tė lidhur nė Shkodėr. Unė e zbatova urdhėrin dhe i mora tė 29 komunistėt tė cilėt nuk i lidha e bashkė me ta shkova nė qytetin e Shkodrės ku si fillim bisedova me Komandantin e Xhandarmėrisė major Ndrec Prengėn, tė cilit i thashė se urdhėri pėr arrestimin e tyre ishte i gabuar. Major Ndrecės i thashė se pėr veprimtarinė e atyre komunistėve qė kisha arrestuar pėrgjigjesha unė, dhe Ministria nė Tiranė nuk dinte asgjė dhe nuk mund tė mė urdhėronte pėr arrestimin e tyre, pasi nuk kishte asnjė informacion nga unė. Unė arrita ta bindja major Ndrecėn qė t'i liroja tė gjithė komunistėt e arrestuar, duke i thėnė se vetė garant pėr tė gjithė ata. Pas kėsaj unė i mora tė 29 komunistėt me vete dhe i ēova pėrsėri nė Tuz duke i liruar tė gjithė. Nė mes atyre 29 personave tė liruar nė atė kohė, ishte dhe Hajrulla Kastrati sė bashku me Age Grudėn, tė cilėt njiheshin si eksponentė kryesorė tė lėvizjes komuniste nė tė gjithė Qarkun e Shkodrės", kujton Lekė Vojvoda atė kohė kur ai liroi nga arrestimi 29 persona tė cilėt ishin futur nė listat e Ministrisė sė Brendshme nė Tiranė pėr veprimtarinė e tyre komuniste.

Me majorin britanik Nils
Nė detyrėn e Komandantit tė Xhandarmėrisė sė Tuzit, Lekė Vojvoda nuk qėndroi mė shumė se gjashtė muaj pėr arsye se atė e transferuan nė vėndlindjen e tij nė Dukagjin, duke i dhėnė gradėn e kapitenit dhe detyrėn e Rrethkomandantit tė Xhandarmėrisė sė asaj krahine qė nė atė kohė nuk ishte nėn administrimin e Shkodrės. Lidhur me periudhėn qė Leka shėrbeu nė atė krahinė, ai kujton: "Gjatė asaj kohe qė shėrbeja nė krahinėn e Dukagjinit, unė hyra nė lidhje tė fshehta me majorin britanik Nils, i cili nė atė kohė ishte kryetar i misionit anglo-amerikan qė ishte atashuar pranė forcave nacionaliste qė vepronin nė Veriun e Shqipėrisė. Qė nė takimin e parė qė pata me tė, ai donte tė dinte rreth pikpamjve tė mia dhe mė pyeti se ē'mendoja lidhur me regjimin qė duhej tė vendosej nė Shqipėri pas mbarimit tė Luftės. Unė ia shpreha hapur dhe pa asnjė rezervė pikpamjet e mia, duke i thėnė se nė Shqipėri duhej tė rivendosej Monarkia. Pas kėsaj bisede, majori Nils mė porositi qė unė tė shfrytėzoja pozitėn qė kisha si rreth komandant i xhandarmėrisė dhe tė ndihmoja tė gjitha ato forca qė asokohe luftonin kundėr gjermanėve. Nė atė kohė sipas porosive tė tija unė ndihmova me tė gjitha mundėsitė e mija veprimtarinė e tė gjitha atyre forcave qė luftonin kundra gjermanėve, siē ishin ata tė Nacional-ēlirimtares qė udhėhiqeshin prej komunistėve, Ballit dhe Legalitetit. Lidhjet me Frontin unė i mbaja nėpėrmjet Profesor Kolė Prelės, tė cilit komunistėt i kishin thėnė qė tė mė merrte njė deklarata, ku unė tė konfirmoja e tė firmosja qė isha nė anėn e tyre. Por me gjithė ndihmėn e madhe qė u dhashė pėrfaqėsuesve tė Frontit, deklaratėn qė kėrkonin komunistė nėpėrmjet Prof. Kolė Prelės, nuk ua dhashė asnjėherė. Nė atė periudhė qė unė shėrbeja nė Dukagjin, gjermanėt vendosėn dhe krijuan njė batalion me mercenarė pėr tė luftuar kundra partizanėve nė Jug tė Shqipėrisė. Unė isha kundėr krijimit tė kėtij batalioni dhe nė atė kohė shfrytėzova tė gjithė njohjet e mija pėr tė bėrė propagnadė qė djelmt e malėsisė tė mos inkuadroheshin aty. Pėr atė gjė unė nxita Age Grudėn e cila u ngrit e foli kundėr idesė sė krijimit tė atij batalioni, qė mė pas u krjua dhe shkoi e luftoi kundėr partizanėve nė rrethet e Vlorės e Tepelenės", kujton Lekė Vojvoda atė periudhė qė ai ishte me detyrėn e Rrethkomandantit tė Xhandarmėrisė sė Dukagjinit.

Nė arrati prej komunistėve
Nė krahinėn e Dukagjinit, Lekė Vojvoda shėrbeu deri nė korrikun e vitit 1944 dhe nė atė kohė ai dha dorheqjen duke e braktisur detyrėn qė kishte mbajtur deri nė atė kohė. Lidhur me kėtė qė shėnon dhe fundin e karrierės sė shkurtėr ushtarake tė kapiten lekė Vojvodės, ai dėshmon: "Pasi dhashė dorheqjen nga detyra nė korrikun e vitit 1944, dola nė mal bashkė me disa nga tė afėrmit e mij, duke qenė gjithmonė nėn ankthin e goditjes e tė arrestimit si nga gjermanėt ashtu dhe nga forcat partizane. Nė dhjetorin e vitit 1944 kur komunistėt erdhėn nė pushtet, unė vazhdova tė qėndroja pėrsėri nė malet pėrreth Dukagjinit sė bashku me Mark Malėn, Gjergj Vatėn, Pal Thanin, Lulash Stakėn, Mirash Ndoun e Gjocajt, si dhe me Bajraktarin e Dukagjinit, Lulash Gjeloshin me gjithė mashkujt e fisit. Po kėshtu gjatė asaj kohe ishin me mua nė arrati edhe vėllai im Lulash Vuksani me Mhill Nikėn, tė cilėve iu thosha qė kur tė biem nė pėrpjekje me partizanėt, tė mos qėllojmė pėr t'i vrarė se nuk kishim dalė pėr atė punė nė mal. Aty nga data 24 gusht e vitit 1946 ndėrsa vazhdonim tė ishim akoma nė arrati e fshehurazi kishim shkuar pėr tė fjetur nėpėr shtėpitė tona, erdhi pėr tė mė arrestuar toger Xhemal Selimi qė nė atė kohė ishte shefi i Seksionit tė Sigurimit pėr Dukagjinin. Pasi kishte marrė urdhėr pėr tė mė arrestuar mua me gjithė Bajraktarin e Dukagjinit, Lulash Gjeloshin, Xhemali kishte bėrė planin dhe i kishte ndarė forcat nė dy pjesė nė mėnyrė qė tė na arrestonte nė njė kohė, pėr tė evituar arratisjen e njėrit apo tjetrit. Sipas planit qė kishte bėrė, ai mė dėrgoi dy partizanė pėr tė mė thirrur nė shtėpi. Pas fjalėve tė tyre unė dola i armatosur dhe ashtu shkova e u takova me Xhemalin i cili mė tha se duhet tė shkonim deri diku pėr njė sqarim. Ndėrsa isha bashkė me Xhemalin e shoqėruesit e tij, e kuptova se ai mė kishte thirrur pėr tė mė arrestuar, pasi teksa isha larguar pak pėr nevoja personale, u ktheva dhe gjeta armėn time pa karikatorin e fishekėve. Kur iu ankova Xhemalit pėr kėtė gjė, ai iu bėrtiti ushtarėve tė tij duke i sharė, por unė e kuptova se ajo ishte njė lojė e tij. Ndėrsa unė po ecja vetėm me Xhemalin, i cili mė rrinte nga prapa gati pėr tė mė qėlluar, partizanėt e tij kishin shkuar dhe kishin arrestuar Bajraktarin Lulash Gjeloshi qė ishte i sėmurė dhe tė hipur nė njė mushkė po e ēonin atje ku iu kishte thėnė Xhemali. Ndėrkohė qė tre partizanėt e Xhemal Selimit po shoqėronin Bajraktarin, ata u pėrballėn nė rrugė me nipin e tij Beg Delinė, i cili nė atė kohė ishte i armatosur pasi punonte si nėpunės i tatimeve nė administratėn e Dukagjinit. Duke e parė se e kishin arrestuar Bajraktarin, Bega qėlloi dhe i vrau tė tre partizanėt e mė pas e mori Lulash Gjeloshin dhe bashkė me tė doli nė mal. Nė atė kohė qė unė dėgjova krismat, shfrytėzova rastin dhe i ika Xhemal Selimit nė njė shteg tė ngushtė duke shpėtuar pėr mrekulli nga plumbat e tij qė mė fishkėllyen rrėzė veshit. Pasi shpėtuam pėr mrekulli nga gracka qė na kishte ngritur Xhemal Selimi, unė me Bajraktarin, Lulash Gjeloshi dhe disa nga tė afėrmit tanė vazhduam tė qėndronim nė arrati, pasi nuk kishte mė dyshime se komunistėt na kėrkonin pėr tė na arrestuar. Po atė ditė nė shenjė hakmarrje, Xhemal Selimi me njerzit e tij shkoi dhe mė dogji shtėpinė time dy katėshe nė Shoshaj bashkė me gjithė stanet e bagėtive. Dėmi qė m'u shkatua ishte shumė i madh pasi familja ime nė atė kohė ishte ndėr mė tė pasurat e Dukagjinit dhe tė gjitha plaēkat qė kishte shtėpia ishin blerė nė Itali. Sikur tė mos mjaftohej me atė qė bėri, Xhemal Selimi mė internoi edhe familjen nė Kalanė e Beratit", kujton Lekė Vojvoda atė kohė kur mezi i shpėtoi grackės qė i kishin ngritur komunistėt nėpėrmjet Shefit tė Sigurimit tė Dukagjinit.

7-vjet burg e internim deri nė 1984
Pasi i shpėtoi arrestimit, Lekė Vojvoda vazhdoi tė qėndronte nė arrati me gjithė vėllanė e tij Lulashin, e disa persona tė tjerė antikomunistė tė njohur midis tė cilėve edhe Bajraktarin e Dukagjinit, Lulash Gjeloshin, me nipin e tij Beg Delinė e burrat e tjerė tė fisit. Lidhur me kėtė, ai kujton: "Bashkė me gjithė ata burra qėndruam tė fshehur nėpėr malet e Dukagjinit deri nė tetorin e vitit 1946 kur Qeveria Komuniste e Tiranės shpalli njė amnisti pėr tė gjithė personat qė qėndronin nė arrati. Nė atė kohė unė bashkė me tė gjithė grupin qė ishim nė mal, vendosėm tė dorzoheshim duke menduar se komunistėt do ta mbanin fjalėn. Vetėm Beg Delia nuk pranoi tė dorzohej por luftoi dhe u vra nė pėrpjekje me forcat e ndjekjes. Vendimi ynė pėr t'u dorzuar kishte qenė i gabuar se komunistėt nuk e mbajtėn fjalėn dhe na arrestuan tė gjithėve. Pas dorzimit ne na mbajtėn pėr 14 muaj nė hetuesi, ku Xhemal Selimi erdhi vetė dhe mė torturoi nė mėnyrėn mė barbare me duart e tij. Nė tetorin e vitit 1947 unė dola nė gjyq dhe u dėnova me shtatė vjet burg, e bashkė me mua u dėnuan edhe Lulash Gjeloshi, Mark Malaj, vėllai im Lulash Vuksani, Sadik Marku, Nik Lushi etj. Tė gjithė dėnimin prej shtatė vjetėsh unė e vuajta nė kampet e Bedenit tė Kavajės e Orman-Pojan dhe u lirova nga burgu nė vitin 1953. Kur nuk kishin kaluar as tre javė nga dita e lirimit, mė internuan nė Savėr tė Lushnjes ku asokohe ndodhej familja ime, bashkėshortja Syka, me djalin, Vuksanin. Aty nė Savėr tė Lushnjes kemi qėndruar tė internuar familjarisht deri nė vitin 1984", e pėrfundon rrėfimin e tij 85-vjeēari Lekė Vojvoda, ish-Komandanti i Xhandarmėrisė sė Dukagjinit, i cili edhe pse kishte ndhmuar Lėvizjen Antifashiste gjatė Luftės duke liruar 29 komunistė shkodranė tė arrestuar, vuajti pėr 40-vjet me rradhė me gjithė familjen e tij nėpėr burgje e internime


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 06:09:

RRON OR RRON E S'VDES SHQIPTARI

E sheh pėrditė tė bėjė rrugėn nga Parruca tek Xhamia "Ebu Bejker" nė qendėr tė qytetit tė Shkodrės. Shkon tė bėjė ritin e pėrditshėm lutjes e ti shprehė falenderimin Zotit apo, siē thotė shpesh kur don tė tregojė pėr faljen, njėrin ndėr pesė detyrimet qė ka myslimani, "t'i bėjė robni Zotit", tė vetmit dhe askujt tjetėr nė kėtė botė. Ecėn shtrembas duke mėshuar me peshėn e trupit mė shumė mbi dy "kėmbėt" e drunjėta (patericat) se mbi dy kėmbėt qė i ka falė Zoti. Njė frakturė e ngjitur keq para 12-13 vjetėsh nga njė aksident, kur njė makinė iu turr si pėr inat nė cep tė trotuarit, bėn qė kocka kryeneēe e dalė mbi pozicionin e mėparshėm, gjatė lėvizjes tė "kafshojė" nė mish. Tehu i mprehtė i saj nuk pranon paqė. Prandaj niset plaku nga shtėpia qysh nė orėn 11.oo pėr tė falur mesditėn. Rrugėn e bėn me tre pushime duke u mbėshtetur nė ndonjė parvaz vitrine. I duhen gati dy orė pėr ta pėrshkuar atė, qė, besoj zor ti kalojė 1000 m. Salla e dikurshme e mbledhjeve e Qendrės Ekonomike tė qytetit e adaptuar pas 1990- ės nė "xhami" tashmė nuk funksion si e tillė. Nė Parrucė tė Shkodrės po hedh themelet Xhamia e re, thuhet, ashtu siē ka qenė para 1967-ės, me dy minare.

Nuk ka pjesė tė trupit qė nuk i dhemb. Faturimet qė i vijnė si trashėgimi nga burgu, (18 vjet, se pėr pronat, Hotelin qė ka pasur nė Pukė po e sjellin sa nė njė gjyq nė tjetrin), por tashmė edhe nga pleqėria e thellė, (qė, siē pėrsėrit shpesh vetė Abdullahi, i qofsha falė Zotit se unė tashma i kam hangėr prej kohėsh vitet e mia): ftohja e vjetėr, spondeliartroza, veshkat, stomaku, reumatizma, etj, etj. Nuk numrohen. Sė fundi "ngriti krye" edhe zemra, pjesa mė e fortė e mė e paepura e trupit tė tij mesatar me konstrukt gjeometrik. Falemiderit prej saj, thotė ai. Boll ka rrahur. Ka punuar si ma e mira. Jo pak: 94 vjet. Dhe ē'farė vitesh? Me ē'farė ėshtė ndeshur e ē'ka pėrballuar ajo, duhet tė kishte plasur njėmijė herė. Rreziqet? Boll me thanė se, qysh nė dhjetėvjetėshin e parė tė shekullit qė mbyllėm kur ishte fėmijė e gjer mė tani nė shekullin e saponisur, vdekja ėshtė nisur "me mendje tė ndame" mbi 30 herė tė mė marrė por ka bėrė prapaktheu. Duket sikur jeta e kėtij njeriu ėshtė dhėnė posaēėrisht pėr tė ilustruar dy dukuri: e para se, sido qė tė sillet fati ndaj jetės sė njeriut, vdekja nuk e merr pa dhėnė urdhėr Zoti; e dyta, se jeta e protaginistit tonė ėshtė shembulli mė evident i qėndresės sė shqiptarit, qėndresė e shprehur poetikisht nė brohorimėn qė ėshtė edhe titull i njė libri me krijime nga publicistika e Nolit: Rron or rron e s'vdes jo kurrė shqiptari.

Ah, mor Mbreti im...

Abullah Salihi: Shqiptar nacionalist. Zogist njėzetekatėr karatsh. Mbretėror. Legalist. Besimtar mysliman. Shqiptar i kulluet e burrė motit, siē thoshin dikur nė Shkodėr; nga ata tė vjetrit, tė traditės, qė, kur e lypte puna dhe e donte momenti nuk e ka patur pėr gjė, pa hezitur asnjė ēast tė zgjedhė alternativėn e Oso Kukės. Lindur, rritur e mbijetuar nė klimėn e ashpėr tė vuajtjeve tė Shqipėrisė sė re: nga katastrofa nė ngritjen kombėtare e prej aty pėrsėri nė katastrofė kombėtare pėr tė filluar Rimėkėmjen Kombėtare. Nga Shqipėria e vjetėr konstitucioni i tij moral, ashtu si i shumė shqiptarėve tė vėrtetė trashėgoi "nder, besė e burrni". Nga e reja, e ngritjes kombėtare (koha e Mbretnisė Shqiptare) i shtoi motivin jetėdhėnės "Pėr Atdhe, Flamur e Mbret".

Demokrat i vėrtetė. Trim daji. Karakteri? Kurrėfarė dyzimi dhe kurrėndonjėherė. Nė asnjė rrethanė. Dhe ē'farė rrethanash. Si ato qė vetėm ai i ka kaluar. Bujar dhe i sakrificės deri nė vetmohim. I paepur. Jetėn dhe pasurinė qė vuri nė rininė e tij i shkriu nė Luftė pėr Shqipninė, pėr nacionalizėm, pėr zogizėm. I shkriu me ndėrgjegje tė plotė. Megjithė vuajtjet qė ka hequr, asnjė fije pishman pėr rugėn e ndjekur. Para Zotit dhe Mbretit ndjehet i pastėr. Ka kryer dhe vazhdon tė kryejė detyrėn. Por nuk resht sė punuari ende. Modest, krenar dhe i qartė pėr tė gjitha: pėr komb e pėr fe. Fanatik? Aspak.

Nė kohėn e Luftės, natėn dhe ditėn, nė shi e nė borė, sa nė malet e Pukės e nė Fushė - Kosovė, sa nė ato tė Krujės nė Malėsi tė Gjakovės, pėrmes qafash tė larta e honesh tė thella plot rreziqe pėr tė kryer detyrat e Legalitetit. Bashkvendas e bashkluftėtar me Xhemal Laēin. Njė dyshe e rrallė e luftėtarėve tė ēeshtjes kombėtare. Shembull i rrallė i luftėtarėve besnikė tė Mbretit. Krijimi prej tyre i Legalitetit nė Pukė, njė histori mė vete. I vetėm, natėn e nė mes territ tė pyjeve (duhej punuar natėn se na ndiqnin milicėt e Kolė e Pashuk Bibė Mirakės), i bėrė qullė nga djersa, nxirrja dhe shtrydhja kanotjeren dhe thosha me vete, kujton Abdullahi, "Ah mor Mbreti im, ta dish se sa po punoj, luftoj e heq pėr Ty, sa vuaj por sa tė lehta mi bėn mundimet emri Yt, lufta pėr Ty, pėr Shqipni". Rron or rron e s'vdes jo kurrė shqiptari.

Intermexo sllavo - komuniste

Nuk e dimė me saktėsi se sa objekte nė Shkodėr mbajnė emėrin e Vasil Shantos, por ēfarėdo qė tė bėjė vaki, rast vdekje, njė aksident, njė vrasje, njė veprimtari politike a kulturore, etj. afishet, kronikat e radios apo televizionit lokal kur lokalizojnė vendndodhjen do tė pėrmendin thuajse nė ēdo rast emėrin e Vasil Shantos. A thua se nuk ka patur emėra tė tjerė pėr emėrtime. Nė Shkodėr emėrin e Vasilit e mban njė shkollė por ka edhe rrugė e lagje me emrin e tij. Para dy vitesh, kėshilli bashkiak mori vendim pėr ta zevendėsur emėrin e bulevardit nė hyrje qė shpie deri nė qendėr tė qytetit nga "Vasil Shanto" nė "Zogu I". Shumė zhurmė u bė dhe pati kundėrshtime inatēore, ashtu si pėr zevendėsimin e emėrtesės sė "Bulevardit Stalin" nė Tiranė me emėrin e Mbretit tė Shqiptarėve. Ēuditėrisht na del se nė Shkodėr paska edhe rrugė tjetėr me emėrin e Vasilit. Mos ka patur dy rrugė me kėtė emėr? E njejta gjė edhe nė Tiranė. Nė qytetin e Dibrės sė Madhe, nė kėrthizėn e Shqipėrisė, (qė ndodhet jashtė kufijve shtetėrorė ku isha pėr vizitė pėr herė tė parė vetėm pasi kisha kaluar tė pesėdhjetat ndonėse e kisha vetėm dy orė larg nga vendlindja) vura re se mbizotėronin lapidaret me emėrat Trajēe e Kėrste dhe vetėm pėr shoqėrim e pėr "bashkim - vėllazėrim" edhe ato tė Liman Kabės apo Hibe Palikuqit. Pėrjetėsonin heroizmin "multietnik" tė Dibrės. Kujtoni Shkodrėn me "simbolet" e saj.

Nuk numrohen monumentet, shtatoret e lapidaret e ngritura pėr tė pėrjetėsuar emrin e Vasil Shantos. Ai gėzon edhe titullin mė tė lartė "Hero i Popullit". Vasilit i kushtohet edhe njė monografi mjaft cilėsore, shkruar me shumė kujdes pėr atė se ē'farė duhet thėnė e ē'farė nuk duhet thėnė pėr tė pėrjetėsuar veprėn revolucionare tė tij me autor Myslim Islamin, historian i aftė e me pėrvojė, botuar me rastin e 40 vjetorit tė themelimit tė PPSH (1981). Veē tė tjerash libri ėshtė pajisur edhe me njė numėr tė madh fletėsh me fotografi tė punuara nė mėnyrė speciale gati si pėr njė album tė cilat ilustrojnė pėrmbajtjen e tij. Qė shqiptarėt tė nderojnė e ta mbajnė mend mirė sa tė kenė emėr e sa tė kenė frymė, u serviren pėr ilustrim nė atė libėr foto tė shumta edhe pėr nėnėn dhe babain e Vasilit (Ustianka dhe Petro), pėr motrat e tij Dragia dhe Bojka, madje edhe pėr hallėn, Carevinėn e ku di se ēfarė tjetėr. Pastaj fotografi tė tjera qė shqiptarėt tė mos e shqisin nga mendja imazhin pėr orėn dhe dylbitė e Vasilit dhe, tė mos harrojnė ato qė janė kryesore:..."Ēanta" dhe "Revolveri i Vasil Shantos". Vasili, i deleguar i KQ pėr drejtimin e qarkorit tė partisė pėr Shkodrėn por qė si specialitet kishte sidomos problemet ushtarake tė njėsiteve e tė aksioneve, atentatet dhe terrorizmin politik, i njohur si mjeshtėr i maskimit, vrasės i paepur i shqiptarėve, tradhėtarė ndaj kauzės sė sllavo - komunizmit gjatė Luftės Antifashiste.

Nuk duam ti bėjmė ndonjė recensė librit tė prof. M. Islamit dhe as tė shtojmė a tė heqim gjė nga "lavdia" e terrorit tė kuq. E bėmė kėtė "hyrje" vetėm pėr hir tė njė episodi, tė njė "incidenti tė vockėl" qė Abdullahi, protagonisti i shkrimit tonė ka patur me Vasil Shanton, "Heroin e Popullit" shqiptar dhe tė shtojmė diēka mė shumė nė lidhje me funksionin e ēantės sė Vasilit, lidhjen "funksionale" midis ēantės sė tij dhe revolverit, episod qė nuk gjen pasqyrim nė monografinė e mėsipėrme. Funksioni i ēantės ishte jo vetėm tė mbante materialet por tė maskonte edhe dinakėrinė dhe pabesinė sllave ndaj shqiptarėve.

Abdullahi ėshtė nga ata qė sot nuk janė tė shumtė qė e njohin, megjithėse ėshtė nga ata njerėz qė me veprėn e tij duhej tė kishte marrė titullin "Hero i Popullit" (tė popullit shqiptar) jo njėherė, por edhe 3 e 4 herė po tė ndiqej me rreptėsi e korrektesė ajo praktika qė zbatohej dikur nė Bashkimin Sovjetik pėr trimėrira tė rralla dhe pėrballim vėshtirėsishė tė jashtzakonshme nė emėr tė idealit. Atė "episod" e tregojmė mbase pėr tė thyer monopolin e ngritur nė kult tė guximit tė frymėzuar nga ideologjia komuniste vetėm nga partizanėt dhe pėr tė vėnė nė pah edhe "trimėrinė reaksionare" tė nacionalistėve qė ishte trashėgimtarja autentike e heroizmit tė shqiptarit, si dhe pėr tė shlyer njėlloj detyrimi moral ndaj veprės sė cilitdo kur tė jepet rasti tė njihesh me njė histori tė tillė ku pėrballen nė duel homerik dy kauza tė ndryshme, dy botėkuptime, dy armiq shekullorė.

Burrash: ballė pėr ballė e gisht pėr gisht

Pjesa e nėntitullit "ballė pėr ballė" nuk aludon ndonjė ngjashmėri me ballafaqimin nė Mbledhjen e Moskės mė 1961 tė komunizmit shqiptar me atė hrushovian sovjetik. Eshtė fjala pėr njė episod tė ballafaqimit nė truall shqiptar tė nacionalizmit shqiptar me pansllavizmin kur nė Shqipėri Lufta ēlirimtare po shndėrrohej nė Luftė civile afro 20 vjet para atij tė Moskės, ballafaqim i cili, pavarėsisht nga rezultati i rastit konkret pėr tė cilin do tė rrėfejmė, pėrfundoi me disfatėn e tė parit e qė solli katastrofėn kombėtare.

Kur e tregon Abdullahi kėtė histori, duket sikur don tė tregojė edhe njėfarė "vetqortimi" pėr atė hap aq tė guximshėm tė tij i cili sot mund tė cilėsohet si veprim i njė njeriu tė "krisur". Normalisht nuk mund tė mendohet qė njeriu tė shkojė me kėmbėt e veta drejt vendit ku pritet ta ekzekutojnė vetėm pėr tė dhėnė njė provė burrash mė shumė tė trimėrisė, apo thjeshtė pėr tė sfiduar pabesinė dhe kurthin e ngritur. Por ndoshta klima e luftės, mosha dhe krenaria e malėsorit nxiste edhe nisma tė tilla tė guximshme e prodhonte ngjarje qė sot mund tė duken si tė paimagjinueshme. Ishte kohė e njė lufte tė ashpėr, dhėmb pėr dhėmb, flakė pėr flakė, luftė pėr jetė a pėr vdekje.

Mė 1943 nė Pukė kishin ardhur disa eksponentė komunistė dhe mė bėnė thirrje edhe mua qė tė bashkėpunoja me ta, thotė Abdullahi. Kisha influencė tė madhe nė tė gjithė krahinėn, si ndėr myslimanė edhe ndėr katolikė. Kėtė ata e dinin mirė. Unė ua kisha deklaruar haptas tė gjithėve dhe nė grup shumė kohė mė parė largimin tim prej rrugės sė komunizmit nė Kafe tė Madhe dhe u kisha bėrė thirrje edhe atyre qė tė largoheshin. U pata thėnė troē se komunizmi ėshtė armiku mė i madh i Atdheut dhe i kombit shqiptar, i gjithė njerėzimit; komunizmi ėshtė armik i Zotit e fesė.

Dikur edhe mua kur isha nė gjimnaz mė pat dalldisur mendja pas ideve komuniste, madje cilėsohesha si mė aktivi, por mė vonė ndryshova mendim, e, nga kuqalash i flakėt u ktheva nė armik i betuar pėr tė, por kjo ėshtė njė histori mė vete. Punė tė rinjsh. Vasilit i kishin raportuar pėr mua dhe njė ditė mė thirri nė njė takim. Unė kam nevojė pėr punėn tėnde nė Pukė, mė tha. Dhe pastaj duke kėrcėnuar indirekt shtoi: Tė mos kujtojė Puka se ne (komunistėt) e lamė pa gja atė vend ku asht vėllai i Kolė Bibės (Mirakės). Ne do tė nxjerrim nė Pukė njė ēetė. Ti nuk do tė kesh punė me tė veēse, kur ata tė kenė nevojė, ti strehosh nė vende tė sigurta. Kur ēeta tė rrezikohet ose e sheh se ajo ėshtė nė gjendje tė vėshtirė, do t'ia dorėzosh Mark Ndojės i cili, duke kaluar Drinin do tė hidhet nė zonėn e Dukagjinit e do t'ia dorėzojė atė Mark Prelės. Ēeta do tė veprojė atje e pastaj do tė kthehet pėrsėri nė Pukė sapo veprimtaria e saj tė vihet nė rrezik edhe atje. Ti e ke nė dorėzim qė ta strehosh nė vende tė sigurta. Kėtė punė mund ta bėsh ti dhe ne e dimė kėtė. Nėqoftėse kundėrshton, je kolonė e pestė e pėr ata njerėz ne kemi gjysmėn e lekut si shpėrblim dhe vare mirė nė vesh qysh sot.

Nė lagjen "Dergut" tė Shkodrės, nė bahēen e Muho Kapisyzit qarkori i Shkodrės i partisė komuniste bėnte njė mbledhje. Edhe pse me kohė ua kisha prerė shkurt, ata mė thirrėn edhe mua nė atė mbledhje. Nė rrethanat e krijuara u mjaftova duke u thėnė tre - katėr shokėve tė dikurshėm: Unė mbledhje komunistash nuk baj, spiun as kam qenė e as nuk bahem, por me kėto (me komunistėt) unė nuk vij. Unė ua kam prerė njėherė muhabetin pėr kėtė punė dhe mos mė thirrni mė. Pastaj u largova ndėrsa ata vazhduan punėn e tyre.

Nut Baci, njeri i afėrt nga njerėzit e gruas time, Hatixhes, qė strehonte disa komunistė mė pat thėnė qė tė mos e filloja pushkėn me komunistėt veē kur tė mos kisha rrugė tjetėr. Pėrpara se tė bėja njė hap tė tillė duhej tė lajmėroja atė. - Nėqoftėse ata vijnė nė Pukė, mė thuaj mua mė pėrpara se ti largoj unė, mė pat thėnė Nut Baci. Por komunistėt nuk dėgjonin nga ai vesh.

Ishin shokėt e dikurshėm tė gjimnazit si Ramadan Reēi, Shqyqyri Hafizi, Idriz Fishta, Muhamet Uruēi, Sadik Bekteshi, Nuri Llazani qė ishin hedhur nė Pukė pėr tė ngritur "nacionalēlirimtaren". Ky i fundit ishte edhe komisar pėr zonėn e Pukės.

Ata filluan propagandėn komuniste gjithandej dhe kėndonin njė kėngė shumė provokuese: "Bijtė e Stalinit jemi ne, / Qė derdhim gjakun an' e mbanė, / Pėr flamurin drapėr - ēekan...S'do t'ketė kund mbret, / s'do t'ketė kund Zot, / Do t'jetė e jona pėrgjithmonė". Qendrėn e kishin nė katundin Qerret. Aq shumė ishte i pėrlyer me komunstė ai katund saqė i kishin vėnė edhe nofkėn "Moska e vogėl". Nuri Llazanit i dhashė ultimatum qė tė largohej nga Puka. I rashė kokės me tytėn e livores (revoles) dhe e pyeta kėrcėnueshėm: ku e ke atė vjershėn "Bijtė e Stalinit..."? Ai e nxori e unė ja mora dhe ja grisa (pas mbarimit tė Luftės, kur mė nxorrėn nė gjyq mė doli dėshmitar dhe ma pėrmendi kėtė fakt rėndues). I dhashė afat njė ditė pėr tu larguar nga Puka, pėrndryshe i thashė, do tė tė var. Njė ndodhi tė ngjashme pata edhe me ish shokun e klasės time tė gjimnazit, Shyqyri Hafizin. I ati i tij ishte burrė i mirė boll; ishte tregtar dhe zhvillonte tregėti edhe nė Pukė por Shyqi ishte komunist i flaktė. I paralajmėrova qė tė largohen menjėherė nga Puka se pėrndryshe do tė kemi hesape tė tjera. Pėr kėtė lajmėrova edhe Nut Bacin nė Shkodėr dhe ata u larguan. Shkuan e zunė "jatak" nė zonėn e Gruemirės.

* * *

Asim Abdurrahmani, qė gjermanėt e kishin propozuar pėr kryeministėr tė Shqipėrisė por qė nuk kishte pranuar, ishte pėrfaqėsues i njė firme gjermane ("Bajern") pėr Shqipėrinė (edhe Kosovėn). Ai rrinte nė Tiranė dhe ndihmonte shumė Legalitetin duke shpenzuar shuma tė mėdha pėr botimin dhe shpėrndarjen e gazetės "Atdheu". Ai kishte pėr grua vajzėn e Bedri Pejanit dhe ishte baxhanak me Musa Jukėn.

Njė ditė, thotė Abdullahi, Asimi mė ēoi fjalė tė shkoja nė Tiranė ku mė kėrkoi qė unė ti gjeja njė djalė trim e besnik pėr ta patur si roje personale. - Dua njė djalė malėsie, trim dhe tė besės sepse unė jam dėnuar nga komunistėt, i kishte thėnė ai. - Mendova pėr Zefi Nazin nga Bugjoni i Pukės tė cilin e njihja mirė se e kisha edhe nga anėt tona. Trim e besnik boll, shton Abdullahi.

Pasi i marr pėlqimin Zefit, u bėmė gati pėr tė shkuar nė Tiranė. Atė natė fjetėm nė shtėpinė e Dul Manit tek Ura e Keqe (lagja Dergut). Ishte mėngjesi i njė dite tė bukur kur dolėm nga shtėpia pėr tė marrė rrugėn pėr Tiranė. Rreth orės 7.30 na dalin pėrpara dy djem tė rinj me biēikleta dhe mė drejtohen mua: - A je ti Abdullah Salihi? - Po, i them. - Tė thėrrasin do shokė, mė tha njeri nga ata. - Kush janė ata shokė dhe ku janė? - Po tė ēojmė ne, mė thanė.

Hoqa mėnjėanė Zefin dhe i them se kėtu asht njė hile. - Mos shko! mė thotė Zefi. -Jo, do tė shkoj, i pėrgjigjem. - Do tė vij edhe unė me ty, mė thotė ai. - Me mua nuk do tė vish por shih vetėm se ku do tė hyj unė, merrr numrin e shtėpisė dhe shko e mė prit tek Bufeja e Mhillit (nė qendėr tė qytetit, pranė ish Muzeut Ateist). Nėqoftėse nuk do tė vij nė orė 9.oo, unė do tė jem vrarė por do tė paguhem shtrenjtė. - Ē' mė duhet mua se ē'farė duhet tė baj kur tė tė shkojė koka ty, mė tha Zefi. - Shko, shko, dhe po tė mos kthehem lajmėro e kjo shtėpi tė rrafshohet pėr tokė. Zefi u largua i mėrzitur.

Ndėrsa unė ecja i shoqėruar nga dy "bodigardat" e mij, vė re qė Zefi po na ndiqte nga pas nė distancė derisa u futa oborrin e njė shtėpie karshi xhamisė sė Dudasit. Kur hyra nė bahēe, njė djalė i vogėl nga familja e Troshanėve duke luajtur nė oborrin e shtėpisė kishte dėgjuar tė rinjtė e grumbulluar aty tė fisnin midis tyre pėr njė ekzekutim, si mė pa mua tė shoqėruar i paska thėnė gruas dhe vajzės sė zotit tė shtėpisė: Ah moj nanė, shikoje kėtė tė shkretin. Nji kėtė djalė kanė pėr ta vrarė.

Mė drejtuan nė njė jerevi' pėrdhese (pjesė e shkėputur apo nė anė tė "korpusit" tė shtėpisė qė mė shumė pėrdoret si magazinė). Sapo hyra brenda, gjėja e parė qė mė erdhi nė mend ishte qė kur tė ulesha tė mos kisha mbas shpine ndonjė dritare ose ambient tė hapur. Tė paktėn shpinėn ta kisha tė sigurtė. - Tungjatjeta juaj! i pėrshėndeta ndėsa u ngritėn nė kėmbė afro 14 - 15 burra. - Vdekja fashizmit! mu pėrgjigjėn pėrnjėherėsh ata. Tungjatjeta juaj! pėrsėrita unė. Oda ishte e mbushur me mindere rreth e pėrqark. Nė dritare, tė cilat ishin tė ulta, pashė dy shaptilografė me tė cilėt shtypeshin trakte.

I ulur mbi njė shilte nė mes tė dyshemesė qėndronte Veliu. Unė e dija qė "Veliu" ishte pseudonimi i Vasil Shantos e nuk guxonte kush ta thėrriste ndryshe. Tė tjerėt u ulėn nėpėr minderet pėrreth e dikush nė sheshin e dritares. Mbaj mend se ishin thuajse gjithė krerėt e qarkorit tė partisė. Midis tyre njoha Zija Dibrėn, Fadil Kapisyzin, Xhemal Broja me tė shoqen, Xhanfisen, Haki Dylgjeka (shumica prej lagjes Dudas), Ahmet Haxhia dhe 2-3 dudasianė tė tjerė.

U ula nė minder ngjat Veliut se atij ja kisha frikėn dhe se ja dija taktikėn se si vepronte nė kėto raste. I kishte dalė nami pėr trim dhe ishte vėrtet. Por ashtu si vepronte ai ishte kollaj tė bėheshe "trim me fletė". Vetė jepte projektin ndėrsa pėr tė kryer aksionin ngarkonte shokėt. Ngarkonte njėsitin guerril ti sillnin diku nė njė pyll njeriun e caktuar pėr ta hequr qafe dhe atje, pa hezituar aspak i thoshte shpejt e shpejt nja dy llafe dhe e qėllonte. Pse tė hezitonte? Fundja shqiptarė ishin. Atentatorėt zakonisht ishin ose tė huaj nga gjaku ose djem tė rritur jetimė qė nuk kishin realizuar ende marrėdhėniet midis njerėzve, nuk njihnin ilaka, kushėrini a farefisni, mirėsina e borxhe morale tė herėshme e tė vona. Siē e thashė, unė ja dija hilenė "trimėrore" Veliut. Kėtė marifet tė tij ma kishte treguar njė komunist, njėri nga shokėt e vjetėr mi qė e kishte parė edhe nė rastet e tjera.

I ulul kėmbėkryq, Vasili mbante para vetes ēantėn e tij. Brenda nė ēantė ku fshihte revolverin me sigurecėn tė hequr mbante tė mbuluar edhe dorėn e djathtė pėr tė maskuar veprimet e tij "tė hapura" nė gatishmėri pėr tė kryer aksionin nė ēastin e volitshėm. Dorėn tjetėr e mbante sipėr ēantės, herė duke e vėnė mbi dorėn tjetėr e herė duke e lėvizur gjoja nė mėnyrė tė shkujdesur. Pastaj fillonte njė formalitet i shkurtėr komunikimi si punė pretence tė paapelueshme dhe befas e me shpejtėsi nxirrte dorėn me revolverin e fshehur nga ēanta dhe qėllonte pa i dhėnė kohė viktimės pėr lėvizjen mė tė vogėl.

- Pėr ty Abdullah Salihi kėto shokėt mė kanė folur epope tė madhe. Jo revolucionar e jo ku ta di unė. Pėrfundimi yt, zero me xhufkė. Paralajmėrimin ta kemi dhanė por ti nuk deshe tė zėsh mend. Sot tė kemi thirrur me tė dhanė gjysmėn e lekut.

Si e pashė ēantėn tė fryrė edhe unė i ndejta gati qė ta "ha" atė para se tė mė hajė mua. Isha i ndėrgjegjshėm qė vendimin pėr tė mė ekzekutuar e kishin marrė mė parė. Pėrkundėr natyrės time tė njeriut gjaknxehtė, nė atė rast Zoti mė dha njė gjakftohtėsi tė ēuditshme. Pėr tė fituar kohė, i thashė: - Ju keni ba atentate edhe ma tė forta se ky me mua, e unė, njė individ nuk mund tė pėrballem me njė parti. Ndėrkohė hoqa siguresėn e bombės qė kisha nė xhep dhe telin e mbajta po nė xhep pėr tė patur mundėsi qė t'ia vė pėrsėri mė vonė. Nė pantallona kisha qepur njė kėllėf lėkure ku mbaja njė "shtajer", dhjetėshe gjermane pa sigureca dhe ishte me dy tempo (kohė). Heqja e parė e kėmbėzės sė shkrepjes zevendėsonte heqjen e sigurecės, e dyta fillonte tė shtimet tė cilat i kishte njė nga njė, sa herė tė hiqje kėmbėzėn.

Me shpejtėsi nxorra nga xhepi dorėn e majtė me bombėn duke mbajtur tė shtėrnguar sigurecėn dhe ia vė pėrmbi dorėn e tij qė e kishte tė fshehur nėn ēantė, ndėrsa me dorėn tjetėr nxjerr "shtajerin" tim dhe tytėn e tij ia vė nė gurmaz tė fytit. Ndėrkaq i them: - "Ta q...atė llahinkėn tande he sllav i mutit se me tradhėti mė keni thirrė. Megjithėse e kuptova dinakėrinė tuaj, unė erdha. Lėvizjen ma tė vogėl qė do tė bajsh do tė ti hedh trutė nė erė. Nxirre dorėn! nxirre dorėn!".

Gjithēka u duk sikur ngriu nė vend. Kemi mbetur gati dy minuta.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 18:11:

Kujtime mbi Vincenc Prenushin

Permbi Vincens Prenushin po sjell pershkrimin e bere nga Arshi Pipa:

KUJTIME MBI VINĒENC PRENNUSHIN
Mbrapa burgut tė Durrėsit, brenda telave asht njė ndėrtesė pėrdhese. Shėrben njikohėsisht si mensė dhe si shkollė, aty policėt marrin ushqimm e pėrditshėm, aty marrin edhe mėsimet e partisė. Kėtė herė shėrben edhe si sallė gjyqi.
Nanduer 1947. Hove-hove tė burgosunit janė nxjerrė pėrpara gjyqit ushtarak. Asht vala e terrorit ma tė egėr. Intelektualė, teknikė, klerikė, por edhe zejtarė, fshatarė, tė gjithė ata qi mendohet se janė kundėrshtarė, veprues ose jo, tė partisė, janė fshi dhe rrasė nėpėr burgje. Gjykimi asht sa pėr sy e faqe; proceset kurdisen ma parė nga Ministria e Mbrendshme, gjyqi vetėm i ven nė skenė. I burgosuni merret njė ditė nga Dega e Sigurimit dhe futet mbrenda nė nji dhomė. Sheh para vetes, ulun nė tryezė, tre oficera madhorė, nji tjetėr pak mėnjanė brylas, nji nėnoficer me nji makinė shkrimi. Njeni prej tyne lexon nji fletė, zakonisht fillimin ose fundin e saj:
vazhdojnė pyetjet, shoqnue me kėrcėnime dhe shamje. Kjo vazhdon dhetė deri njizet minuta, simbas rasės. Mandej i burgosuni nxirret jashtė dhe nji tjetėr futet nė dhomė. Njeriu pandeh se gjindet nė nji seancė hetuesie. Mbasi e sjellin nė burg, merr vesht se ka qenė para gjyqit ushtarak.
Pėr disa ditė me radhė gjyqi ushtarak i Garnizonit tė Tiranės, i kryesuem prej Major Gjin Banushit, ka gjykue ksisoj, me dyer tė mbylluna. Tash asht vendimi.
Nė sallėn e vogėl qėndrojnė mbi banka rreth gjashtėdhjetė tė burgosun. E shumta nuk e njofin njėri-tjetrin. Fytyra tė nxime, tė hjekuna, qi kqyren ndėrmjet tyne frikshėm, pabe-sueshėm.
Hyn trupi gjykues. Prokurori, Kap. I. Petrit Hakani, nis pretencėn. Ban nji pėrmbledhje tė shkurtėn, tė ngutshme, mandej nxjerr nga ēanta njė tufė letrash dhe ndanė andej listėn e grupit tė parė.


Pėrpara meje asht nji burrė me flokė tė bardhė, i mbledhun kruspull, i veshun me nji mantel tė zi tė dalun boje. Nuk ka lėvizė gjithė kohėn. Lėviz tash nė thirrje tė nji emni: Vinēens Prenushi!
Ngrihet ngadalė, mundshėm, dhe ulet mandej pa thanė nji Qalė. Prokurori lexon pretencėn e tė pandehunit. Akuzat janė krejt gjenerike, pa asnji fakt konkret, ato tashma tė stereoty-puemet : "anmik i popullit", "bashkėpunėtor i okupatorit", "fashist". Theksohet fakte se ka qenė peshkop i Kishės Katolike dhe me kėtė rasė shtohen frazat: "klerit reaksionar", "agjent i Vatikanit". Nė fund kėrkimi i dėnimit: njizet vjet.
Njizet vjet nė ato rrethana, dhe pėr nji personalitet si Vinēenc Prennushi, nuk asht fort keq, kur tė mendohet se fill mbrapa prokurori kėrkon dėnimin me vdekje pėr famullitarin e tij, Dom Anton Zogajn.
Nė fjalėn e fundit Imzot Prennushi thotė me za tė ramė:
"Nuk i kam dashtė kujt tė keqen. Jam mundue me ba mirė.
Vendimi i gjyqit asht: njizet vjet privim lirije me punė tė detyrueshme!.
Me Imzot Prennushin u njofta fill mbas gjykimit. Na qėlloi me ndenjė sė bashku, nė nji dhomė tė vogėl tė burgut, ku vunė edhe Myftiun e Durrėsit, Mustafa Varoshin, Prof. Prenk Kaēinarin dhe nji profesor tjetėr. Disa ditė mbrapa Myftiu, i cili nga torturat e tmerrshme gjatė hetuesisė ishte ba nji kufomė e gjallė, vdiq nė spital tė Durrėsit. Prof. Prenk Kaēinari, qi vuante nga tuberkulozi, u lirue nga burgu mė 1949.I merzitun nga persekutimi i vazhdueshėm ai vrau vedin mė 1956.
Pak ditė ma vonė u shbartėm andej nė nji dhomė tjetėr. Mė kujtohet mirė kjo dhomė, e veēueme prej tė tjerave, me nji skaj tė oborrit; kishte qenė motit xhebehane (depo armėsh) dhe kishte mure tė trasha, me tavanin nė trajtė kubeje, me vetėm nji dritare tė vogėl. Te kjo dhomė, e njoftun me emnin "Dhoma nr. 8", vendoseshin zakonisht "ma tė rrezikshmit". Ishim ngushtė, rreth tridhjetė vetė nė nji hapsinė ma pak se tridhjetė metrakatrore. Megjithkėtė tė burgosunit u ngushtuen edhe ma pėr me i ba Imzotit nji vend ma tė gjanė, tue e vu nė krye tė dhomės. Mue mė qėlloi me qenė pranė tij.
Nuk vonoi shumė dhe u miqėsuem. Kuvendojshim mbi
gjana politike, tue komentue gjendjen me za tė ulėt, qi fjalėt mos tė ndigjoheshin prej tė tjerėve. Torturat komuniste na kishin ba me qenė tė matun. Por politika Imzotit nuk i pėlqente dhe ma shpesh kuvendojshim mbi gjana tė tjera, mbi letėrsi, mbi gjana tė sė kaluemes, mbi pėrvoja vetiake tė ndryshme. Me tė tjerėt Imzoti ishte shumė i ndalun dhe ēelte gojėn pėr me dhanė ndonji kėshillė, edhe atėherė kur ishte i pyetun, ose pėr me ngushėllue me fjalė tė buta zemrat e vuejtuna tė njerėzve. Fort rrallė tregonte ndonji ndodhi tė jetės sė vet, ndonji anekdotė ose nji fakt historik, dhe gadi gjithmonė me qėllim edukativ. Atėherė gjithė dhoma e vėshtronte nė nji heshtje njimend fetare. Flitte thjeshtė, nė mėnyrė qi me e kuptue edhe fshatarėt. Ndante me ma tė vorfėnt atė pak gjellė qi nji plakė e pėrshpirtshme i binte kur kishte.
Rrinte, ndonjiherė me orė, nė vendin e vet pa folė, me kqyrjen e tretun pėrtej dritares. Mbas gjasė atėherė lutej. Ishte i butė me shpirt tė paqėm, thellė i devotshėm, i kushtuem kryekput misionit tė vet kishtar, nė kuadrin e tė cilit dinte me pajtue, me nji urtėsi te bindshme, dashunin e vet pėr Atdheun dhe shijen pėr letėrsinė. Buzėqeshun nė tė folun, zemėrgjanė ndėr gjykime, i qetė e i sigurtė nė besimin e vet tė patrandshėm, por jo i mbyllun ndaj shekullit, madje fort i kuptueshėm pėr nevojat dhe tė metat e njerėzve. Imzot Prennushi tė bante shpejt pėr vete.
Mbasi qemė afrue mjaft, un i lypa leje ta thirrsha Pater Vinēenc: titulli i franēeskanit tė dikurshėm mė tingėllonte ma pėr zemėr nė ato kushte tė trishtueshme ku dallimet mes njerėzve nuk mund tė ishin veēse tė rendit moral.
Dinjiteti kishtar i Vinēenc Prennushit, i kombinuem me vlerėn e tij letrare dhe i kqyrun nėn prizmėn e atdhetarizmit shqiptar, i jep fytyrės sė ty nji randėsi madhore nė radhėt e pėrfaqėsuesve tė Kombit


NJI JETE E PANJOLLE
Jeta e tij ėshtė nji jetė e panjollė, e shkrime nė shėrbim tė disave nga idealet eprore njerzore qysh janė: Atdheu, arti, feja.
Emni i Vinēenc Prennushit asht nji emėn i dashun sidomos pėr shkodranėt. Qysh i ri, i veshun me zhgunin e Shėn Franēeskut, Patėr Vinēenci tregoi takt dhe kuptim tė rrallė nė tė zbutunit e fanatizmės fetare nė qytetin e Shkodrės, ndėr kohnat e turbullta fill mbas krijimit tė Shtetit Shqiptar. Qysh atėherė ai shquhej pėr atdhetarizėm tė vet nė radhėn e urdhėntarėve tė Shėn Franēeskut, kėtij urdhni fetar, tė cilit Shqipmja i detyron nderimin ma tė madh pėr shėrbimet e mėdha nė lamėn e kulturės e pėrgjithėsisht tė ēėshtjes shqiptare. Mbahen mend ligėratat e bukura dhe tė urta atdhetare tė meshtarit tė ri ndėr rase tė ndryshme nė lidhje me data historike. Nė ato mote nis edhe veprimtaria letrare e Patėr Vinēencit, i cili nė mbledhjen dhe botimin e "Kangėve Popullore Gegėnishte" i dha nji hov tė ri, nė nji drejtim ma shkencor, folklorės shqipe dhe me lyrikat e veta tė para tė botueme ndėr tė pėrkohshmet "Hylli i Dritės" dhe "Zani i Shna Ndout" zu t'i gdheni vetes nji emėn tė denjė nė historinė e letėrsisė shqipe. Vinēenc Prennushi qe nji nga punėtorėt ma tė frutshėm tė letėrsisė sonė; pėrveē veprės sė tij kryesore "Gjeth e Lule", ku janė tė pėrmenduna Lyrikat e veta, ai pėrshtati ose pėrktheu nė Shqipen shumė vepra tė letėrsisė botnore, i udhėhequn gjithmonė nė zgjedhjen e vet nga kriteri i pajtimit tė artit ndaj fesė. Pėr aftėsinė e vet si udhėheqės shpirtėror, Pater Vinēensi qe zgjedhė Provinciali i Franēeskanėve Shqiptarė dhe, ma vonė, qe emnue prej Selisė Shejte ipeshkėv. Pushtimi italian e gjeti Imzot Prennushin Argjipeshkėv tė Durrėsit, njeni nga dy dinjitarėt ma tė naltė tė Kishės Katolike Shqiptare.
Si i kėtillė nė njėnėn anė dhe, nė tjetrėn, si njani nga pėrfaqėsuesit e letėrsisė kombėtare, Imzot Prennushi nuk mund ta kishte tė gjatė me komunizimn, i cili asht me tė njajtėn kohė kundėr fesė dhe kombėsisė. Imzot Prennushi me ka rrfye qysh Enver Hoxha e kishte thirrė, gjoja tė keshillohej me tė pėr punėt e Kishės Katolike Shqiptare, nė tė vėrtetė pėr t'i imponue atij pikėpamjet e politikės komumste ndaj fesė. Nuk kishte mundė ta bindte. Ma vonė, mbasi Imzot Prennushi u burgos, ai u vėrsul ashpėr kundėr tij nė njėnin prej fjalimeve tė veta. Mbasi e burgosėn, e torturuen. Prej vetė gojės sė tij dij se e kanė rrahė ma parė me dru, mandej e kanė lidhė pėr kambėsh e pėr duersh, i kanė kallė mes tyne nji dru me nji ēengel nė tė, mandej e kanė varė drunin me nji gozhdė tė madhe nė murin e nevojtores, tue e lanė aty deri sa i ka ra tė fiket. "Si dashin nė krraba", shtonte buzėqeshun Imzoti, tė cilit nuk u mungonte nji damar shakaje.

PRELATI I VARUN E I MUNDUEM
Pėriytyroni tash kėtė njeri, nji burrė gjashtėdhjetėpesė-yjeēar, nji prelat tė naltė tė Kishės, nji nga fort tė rrallėt shkrimtarė tė Rilindjes, ende tė mbetun gjallė, pėrfytyroni tė varun asisoj nė nji nevojtore tė Degės sė Sigurimit. Ky njeri i kqyrun prej Shqiptarėve me nderimin ma tė madh, i ruajtun nė mirėnjohjen e tyne si nji relike mbrenda peshtafit tė vet, ky simbol i sė kaluemes sė Shqipnisė pėr tė cilėn na mburremi, ky njeri rrėmbehet pėrdhunė nga shtėpija e pervujtė e nji katundi, ku kalonte ditėt e mbrapme tė jetės sė vet, bashkė me Zotin dhe me librat, dhe ndryhet nė burgjet dhe torturohet.
Nji ditė e nxorėn me bartė trungje. Burgu i Durrėsit asht i vendosun pak nė kodėr dhe kamionat zhgarkojshm nė rrugėn poshtė: prej andej i ngarkojshin tė burgosunit, tue i ngjitė nalt dhe tue i stivue. Njeni rojesh, kur po caktonte punėtorėt, iu suell Imzotit: "Edhe ti, prift!" Tė gjithė u ēuditėn mbasi deri atė ditė nuk e kishin mėrzitė pėr gjana tė kėtilla: Ai ishte jo vetėm plak, por kishte, pėr ma tepėr, nji erni tė theksueme tė atillė sa memzi ecte. Imzoti nuk tha gja e duel me tė tjerėt.
Un nuk qeshė at ditė nė punė, por shokėt mė treguen ma vonė gjithēka. I kishin ngarkue nė sup trungje qė ai nuk mund t'i barte kurrsesi, ishte rrokullisė me ta, nji herė, dy, tri, dhe gjithmonė pa bėza. Drejtori i burgut dhe Komisari i bajshin "sehir" nga shkallėt e burgut. Qesheshin. Shokėt bajshin ēmos pėr ta ndihmue: i lejshin atij anėn ma pak tė randė tė trungut, kur ky ishte i hollė, ose, kur ishte shumė i trashė dhe i gjatė, ndajshin peshėn nė supat e tyne nė mėnyrė qi trungu atij mos
t'i peshonte. Por edhe vetėm ngjitja pėrpjetė ishte pėr tė tepėr , tepėr e mundshme. Shumė herė ishte rrėzue lėmuē tue mbetė pa frymė. Rojet e lejshin atėherė disa minuta me pushue dhe prapė e futshin nė punė. "Prift", ke bamė ndonjėherė kėshtu punė!? "e kishte pyet njiherė drejtori i burgut, tue u zgėrdhi. Ai, si edhe policėt nuk e quejshin ndryshe veē "prift". E shqiptojshin kėtė fjalė me nji shtrembėnim tė buzėve, theksueshėm nė mendjen e tyne. Fjala ishte shamje.
Kujdesi i tij kryesor ishte pėr Dom Anton Zogajn. Dom Antoni ishte dėnue me vdekje dhe ndodhej atėherė i mbyllun nė njėnėn nga ēelat qi i shėrbejshin pėr banjė. Kishte qenė famullitar i Durrėsit pra, nėn mvarėsinė e drejtė tė Imzotit. Ishte e rrezikshme me marrė e dhanė me tė dėnuemin pėr vdekje, por me anė tė shokėve Imzotit ia doli me ditė dėshirat e mbrame tė famullitarit. Njena prej kėtyne ishte me nxjerrė jashtė burgut komēat e petkut fetar qė ai gjithnji mbante. Kėtė gja mundem me e ba, Imzoti nuk dinte si me e falenderue pėr kėtė.
E pata pyet Imzotin nėse kishte lanė tė shtėpija ndonji dorėshkrim. M'u gjegj se kishte pėrpunue pėrkthimin e Weberit "Dreizchlinden". Kur e pyeta pse kishte pėrkthye bash vetė kėtė vepėr dhe jo ndonji tjetėr ma tė njoftun tė letėrsisė gjermanishte mbasi ishte edukue nė Austri, ai mė tha se kishte zgjedhė atė vepėr pėr arsye se zakonet e malėsorėve austriakė kishin shumė gjana tė pėrbashkėta me ata tė malėsorėve tonė.


IMZOTI I SMUNDE
Me imzot Prennushin ndenjėn deri nga vera e vjetit 1948, kur un u dėrgova, bashkė me shokė ne kampin e punės sė Vloēishtit. Kur u ktheva andej, nga fundi i nandorit, gjeta Imzotin tė smundė. Vuente prej zemre dhe rrallė lente dhomėn pėr me dalė nė oborr. Gjendja e tij erdh tue u keqėsue me tė shpejtė. E dėrguen nė spital. Pak ma vonė shkova edhe unė nė spital.
Spitali i burgut ndodhej nė atė kohė nė nji ndėrtesė
pėrdhese, nji aneks i Spitalit tė Durrėsit, e cila binte mbi njė rrugė tė ngushtė, jo shumė larg bulevardit "Dalip Tabaku", tė ndėrtuem prej tė burgosurve. Dhoma ishte e vogėl, e ulėt, e vjetėr, me dy dritare, tė cilat kqyrshin kah deti. Kishte qenė ma parė dhomė zjarrmi, mbasi kishte votėr.
Mjekėt i kishin gjetė Imzotit nji "asmė zemrės" sėmundje e randė, sidomos pėr moshėn e tij. Astma e ngushtonte ma fort natėn. I vinte me hove qi shkojshin tue u pėrshpejtue deri nė gulshim tė randė, sa me e lanė pa frymė.Kur i kalonte, mbas disa orėsh, binte si i vdekun e pėr nji kohė tė gjatė nuk mundte me folė. Mjeku i pavionit, Dr. Propopulli, nji njeri me zemėr ari, tė cilit, i dhimbseshin tė burgosunit dhe tė cilėve u shėrbente me shpirt, bani gjithēka pėr Imzotin. E vizitonte disa herė ditėn, jashtė zakonit dhe shpesh i binte barna nga tė vetat, mbasi spitali nuk kishte.
Kjo ka qenė nė fruer 1948. Flitej atėherė me ngulm se, mbas prishjes me Jugosllavinė, qeveria po pėrgatite nji amnisti tė madhe, nga e cila do tė pėrfitojshin tė gjithė tė burgosunit e pafajshėm. Nė gjendje nė tė cilėn ndodhej Imzoti, shpresa pėr me dalė nga burgu, me i kalue ditėt e mbrame tė jetės nė shtėpi, nėn kujdesin e ndonji njeriu tė dashun, ishte njė mėnyrė me e mbajtė gjallė, dhe un pėrpiqesha sa ma shumė me ia kėndellė atė shpresė. Nuk mendojsha aspak se komunistat do ta lirojshin pėr hir tė sė drejtės, por mė rrente uzdaja se ndofta logjika e vijės sė re politike mund tė pėrparonte sa me shtrėngue qeveritarėt qi bajshin ēka nuk dėshirojshtn. Ndėr ato ditė kemi ba me Imzotin shumė kuvendime mbi gjendjen politike, nėpėr tė cilat un shkojshe tue ia ushqye shpresėn e lirimit.

NJI SKENE E MALLENGJYESHME
Mė kujtohet njė skenė e mallėngjyeshme. Nji ditė prunė ndėr ne pėr pak kohė Dom Jul Bonatin, famullitarin e Vlonės. E bijshin nga burgu i Vlonės pėr ta strehue nė azilin e tė ēmendunve tė Durrėsit.
Dom Jul Bonatin e kisha njoftė qysh kur isha qenė student
nė Firence, ai pėrpiqej aso kohe me shtypė pėrkthimin e vet italisht tė "Lahutės sė Malcis". Nisem kuvend. I kallzova se njeriu qė po gulshonte nė shtrat ishte Imzot Prennushi. Atėherė Dom Bonati, i cili memzi mbahej nė kambė nga sėmundja dhe pleqnia e shtyme, u ngrejt dhe gati tue u zvarritė iu qas Imzotit:
bani me i puthė dorėn, por Imzoti, sadoqi nė ankthin e gulshimit, nuk e la dhe tėrhoqi dorėn. Atėherė Dom Bonati i kėrkoi bekimin dhe Imzoti, me nji pėrpjekje tė fundme i vuni dorėn mbi krye. Mandej u plandos mbi shtrojė.
Nuk vdiq atėherė, por disa ditė ma vonė. Ndėr ato ditė hoqi ma shumė se kurrė.Tmerri ishte nata. Der nė mesnatė kishte dritė elektrike, deri atėherė vuajtja ishte ma e durueshme. Por, t'u fikmėn drita, nė errsinėn qi mbytte dhomėn, vuejtja e tij rritej acarohej. Ishte a- thuese mungesa e dritės, i mungonte frymėn. Gulshimi bahej atėherė i mėnershėm, si rėnkim i njė tė plagosuni, i cili, nė vend qi tė shkonte teu ra, vinte tue ushtue, der nė ulurimė. I bahej, siē mė rrėfente, a- thue- se ēapoj tė hekurt ja mbėrthejshin krahnorin tue ja shtrydhė zemrėn gjithnji ma keq, tue ia shkye. Nė atė kohė njeriu nuk mund tė flente ma nė dhomė. Ngriheshim me radhė dhe i fėrkojshim kambėt-kėshtu i dukej se diēka lehtėsohej. Mbajshim tė pafikun zjarmin nė votėr: kandil nuk kishim dhe drita e flakės ndihmonte shumė me ia fashitė vuejtjen. Prandej qysh nė mbramje kujdeseshim me grumbullue nė votėr mjaft dru. Ishte dimėn, dhoma ngrohej me anė tė votrės, prandaj ishte parashikue nji sasi druni pėr zjarm. Por kjo sasi nuk mjaftonte pėr me mbajtė zjarmin gjithė natėn dhe na duhej, me mėnyra tė ndryshme, me bindė rojet qi tė urdhėnojshin shėrbyesit e spitalit pėr me na pru sa ma shumė dru.


__________________

KERKOI DRITE

Po ndodhte shpesh qi nuk mund tė kishim dru sa duhej. Dhe kur fikeshm xhixhat e fundme dhe errėsina peshonte nė dhomė, ngriheshim prej shtratit, herė njeni herė tjetri, dhe i rrijshim tė smundit tė kryet, tue i folė (tė folunit ja davarite
disi travajin), tue i dhanė zemėr, tue e gėnjye se do tė bijshin dru tė tjera ose se nata ishte nė tė sosun ...

Nji natė tė kėtillė me tha copa- copa:

"Tash po kujtoj fjalėt e Goethes "Mehr Licht" (dua dritė).

Ajo dritė sė cilės i kishte thirrė nė pikė tė mortjes Poeti nuk ishte, sigurisht, drita qi shohin sytė tanė shqisorė. Dhė kėtė Imzoti e dinte mirė. Por cili njeri nuk pau nė dritėn e ambėl tė qiellit simbolin e jetės? "Me tė ba syte dritė mbi dhe", thotė populli ynė, me nji shprehje egėrsisht poetike, pėr me cilėsue jetėn. Dhe kur mendja e njeriut u rrek me gjetė nji urė kalimi mes landores dhe palandores u ndal, si nji herė pėrherė, por te drita. Prej neoplatomzmit, tėrthuhet Augustinit, tė shkolla franēeskane e Oxfordit pėrfytyrimi i dritės ndriēoi konceptin e filosofisė tue ndėrmjetsue mes poezisė dhe mystikės. Dhe Foscolo pat thanė afėr ditėve tona:
"Perche gli occhi dell'uomo cercono morendo il Sole..." Imzot Prennushi u nda kėso jete nji natė tė frorit 1948. Atė natė kishte zjarm nė votėr. Kur ia mbylla sytė, sytė e lodhun, e tė shterrun, qi aq shumė kishin rektue pėr dritė, m'u duk se pashė nė fytyrėn e tij tė hajthėt, tė shkrime, tė paqueme mbas aq mundimi, nji ndriēim jo tė zakonshėm. Ndofta mue mė bajshin sytė e pėrlotun, ndofta nuk ishte veēse nji refleks i flakrimeve tė kuqremta tė zjarmit tė votrės, ngujue ndėr rrudhat e thella tė ballit tė gjanė ndėr zgavrrat e faqeve dhe ndėr gropėzat e syve. Por ndofta ishte diēka tjetėr. Shpirti qi nė grahmat e dhimbės fizike topitet, tkurret, terrtiset, si kullohet prej saj, kur dhimba tė prajė, si ujt prej lymit qė e pat trazue. Njeriu mund tė mos besojė nė pavdeksinė e shpirtit.
Por asht vėshtirė me pranue se gjithēka mbaron me trupin kur vėrejmė qysh njerzit vdesin pėr ideale.




Prof. ARSHI PIPA

PS

Cdo koment eshte i kote, por mua me vjen turp qe ne te djathtet nuk jemi te zot as per te vendosur drejtesi as per ti nderuar keta martire.

A ju kujtohet kur sekretari i partise tashme president as qe denjoje te prese Arshi Pipen?


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 18:41:

Sami Bardha, i Mbetur prej Kater Vellezerish

Xhaxhai im qe e ekzekutuan komunistet
nga Donika Bardha

Historia e Sami Bardhes, nje prej 300 te rinjve shqiptare qe humben jeten ne misionin e pergatitur nga sherbimi sekret amerikan e anglez per te permbysur regjimin e Hoxhes. Rrefimi i mbeses qe ra ne gjurmet e fatit te tij pas 40 vjetesh

Ka qene nje drame e vazhdueshme, nje cfilitje e tejzgjatur per familjen e njohur Bardha, me origjine nga Shqiperia dhe me banim ne Amerike, fati i nje prej pjestareve te saj. Ndersa tre vellezerit dhe nena e tyre arriten te arratisen nga Shqiperia, per t'u vendosur ne SHBA, pas lane vellain tjeter, Sami Bardhen qe gjendej ne qelite e burgut te Tiranes. Ishte viti 1952 dhe Samiu kishte rene ne duart e sigurimit shqiptar, qe ne saje te lojes se dyfishte te agjentit Kim Filbi, kishte arritur te zbulonte dhe te shpartallonte operacionin sekret te sherbimeve anglo- amerikane. Por per fatin e metejshem te Samiut, familja nuk dinte me asgje. Per 40 vjet ata jetuan ne Amerike me shpresen se ai jetonte. Lajmet nga Shqiperia e konfirmonin kete. Megjithate, nena e tij, brenda vetes ishte e sigurte qe te birin e kishte humbur.

Kjo mungese dhe ky boshllek kishin zene vend ne familjen Bardha. Dhe megjithese pjestaret e rinj te shtepise, te lindur e rritur ne Amerike, e kishin njohur Samiun vetem nga fotografite, jetonin gjithashtu me brengen per njeriun e zhdukur. Enigma mbi fatin e xhaxhait te saj, e kishte pushtuar edhe Donika Bardhen, vajzen e Ekremit, e cila ne keto 10 vjet jeton me shume ne Tirane dhe eshte nje nga personazhet e njohura te jetes publike, vecanerisht per shkelqimin dhe famen e restorantit qe drejton, "Piazza". Donika, ndersa mblidhte deshmine e kolonelit anglez, David Smiley, nje prej drejtuesve te operacionit sekret, zbuloi fotografine e xhaxhait te saj, Samiut, pjestar i Divizionit te Kolonjes, qe stervitej ne Malte e qe me pas do te zbarkonte ne Shqiperi. Ndersa dhjetra te rinj shqiptare u vrane nga forcat e sigurimit, Samiu mbeti gjalle. Por jo per shume kohe. Ai u arrestua, u mbajt tre vjet ne burg ne fshehtesi dhe me pas u ekzekutua. Ky ishte fati i nje njeriu, por mund te kishte qene i krejt familjes Bardha nese nuk do te kishin arritur te arratiseshin, per t'u rikthyer ne atdhe vetem pas 40 vjetesh.

Gjate femijerise sime une kam ditur shume pak per xhaxhain tim, Sami Bardha. Emri i permendej rralle ne shtepi, ndonese fotografite e tij ndodheshin ne albumin familjar. Nje dite e pyeta per te gjyshe Bulen (nenen e tij). Syte e saj u mbushen me lot, por pa me dhene asnje shpjegim me teper. E kuptova qe nuk duhej hapur kjo bisede ne shtepine tone.

Sa here qe ndokush e pyeste gjyshen se sa femije kishte, ajo gjithmone hezitonte perpara se te pergjigjej: "kater djem". Sigurisht ne te gjithe e dinim se ajo kishte pese, te gjithe te lindur ne Shqiperi, nder te cilet njeri kurre nuk ia doli mbane te vinte ne Amerike, me pjesen tjeter te familjes. U desh te kalonin shume vite, e une te ndodhesha kesaj here nga ana tjeter e Atlantikut, qe, ashtu si rastesisht, te mund te plotesoja e kuptoja me mire historine e xhaxhait tim, Samiut.

Meqenese po punoj per nje film dokumentar mbi historine e Shqiperise se shekullit XX, jam interesuar shume te takoj protagonistet e filmit. Kolonel David Smiley, nje ish oficer i SOE (British Special Operations Executive) i caktuar me mision ushtarak ne Shqiperi gjate Luftes se Dyte, eshte njeri prej tyre. Ai, sebashku me dy oficere britanike, Bill Mc Clean, Julian Amery dhe nje skuader ushtaresh britanike, u parashutuan ne Veri te Shqiperise per te filluar misionin.

Ne dekaden e pare te regjimit komunist ne Shqiperi, pra ne vitet 1949- 1954, sherbimet sekret britanike dhe amerikane, M16 dhe CIA, pergatiten sebashku nje plan tejet sekret per permbysjen e regjimit komunist ne Tirane. Kolonel David Smiley ishte nje nga oficeret e M16, qe punoi shume ngushte me gjeneral Abaz Kupin dhe Abaz Ermenjin lidhur me kete plan. Te tre bashke, ata rekrutuan dhe trajnuan grupe njesish me djem shqiptare antikomuniste. Kolonel Smiley dhe partneret e tij britanike, kishin ne dispozicion nje numer njesish me shqiptare, qe qene grupuar sipas krahinave prej nga ishin. Ata ushtroheshin e sterviteshin se si te infiltronin, te sabotonin dhe shkaterronin me menyra te ndryshme pushtetin komunist.

Nisur nga disa copeza informacioni qe kisha mbledhur, une kisha krijuar dyshimin se ndoshta xhaxhai im mund te kishte qene njeri prej ketyre te sterviturve. Me kujtohej se kisha degjuar te thuhej se Samiu kishte qene diversant apo nje nga te infiltruarit ne Shqiperi. Cuditerisht, ne filmin per te cilin po punoj, kam futur edhe nje pjese origjinale nga nje gjyq i kohes se Hoxhes, ku nje person akuzohet se ka qene diversant. Eshte nje dokument shume mbreselenes, vecanerisht pjesa kur prokurori paraqet si prove nje parashute, te cilen, me nje mund te madh, e shtrin te teren perpara bankes se gjykatesve. Sikurse merret me mend, i akuzuari denohet me vdekje.

Para tre muajsh, une pata mundesine te vizitoj ne apartamentin e tij ne Londer, David Smileyn, tashme nje kolonel ne pension, si dhe gruan e tij. Takimin e rregulloi nje miku im britanik, i cili punon ne Shqiperi. Ai i tha Kolonel Smileyt se nje shqiptare, qe po bente nje film dokumentar mbi vendin e saj, deshironte ta takonte e te bisedonte lidhur me nje pjese te filmit. Pa dyshim, filmi ishte aresyeja kryesore e takimit tim me David Smiley, pavaresisht se une isha shume e interesuar edhe per dicka tjeter.

Shtepia e z.Smiley ishte e dekoruar me nje stil viktorian, shume e rehatshme dhe plot me piktura, fotografi te familjes dhe libra. Pasi u ulem, une i dhurova nje shishe raki per te nga Tomor Dosti (vellai i Tomorit eshte i martuar me te bijen e Abas Kupit). Ai e pranoi ate me gezim dhe qeshi duke thene se do t'i duhej nje vit qe ta pinte te teren.

E shoqja me paralajmeroi se ai e kishte degjimin pak te rende pasi, kuptohet, ishte mjaft i moshuar dhe se prandaj do te me duhej te flisja me ze me te larte. Por ishte kenaqesi te flisja me nje protagonist te asaj pjese te historise se Shqiperise. Desha ta filloja biseden mbi filmin, por nuk munda ta permbaj kuriozitetin tim te madh lidhur me xhaxhain. Pyetja e pare qe me doli ishte: "A keni degjuar ndonjehere per nje njeri me emrin Sami Bardha?". Ai degjoi me vemendje, ngriti syte ne tavan dhe u pergjigj: "Me duket si emer i degjuar". Pata pershtypjen se ai nuk po e kujtonte me saktesi se si e ku e kishte njohur Sami Bardhen.

Filluam te flisnim per pervojen e tij ne Shqiperi dhe ai sugjeroi disa gjera qe, sipas tij, ishin te rendesishme per filmin qe po beja. Pastaj me permendi emrat e disa librave qe mund te lexoja lidhur me kete teme, njerin prej te cileve me titull "Albanian Assignment" (Me detyre ne Shqiperi) e kishte shkruar ai vete. Pastaj ai me ftoi te shihja koleksionin e fotografive qe e mbante ne librari. Ato ndodheshin ne disa albume te medha, njeri prej te cileve quhej "Malta" (Malta ishte qendra e rekrutimit te diversanteve antikomuniste). Ne faqen e dyte gjeta dy foto te medha bardhe e zi, te bera ne Malte me shenimin "Divizioni i Kolonjes". Aty, ne mes te pese burrave me uniforme, une njoha menjehere xhaxhain tim. Ishte aq i ri dhe aq i pashem.

I thashe Smileyt se ai burre ishte xhaxhai im, vellai me i madh i tim eti, Ekremit. Per cudi ai mbeti pasiv. Nuk ma merr mendja se mund te kuptonte plotesisht se cfare do te thoshte per mua ajo fotografi. (Ose ndoshta duhet te kisha folur me ze me te larte). Vazhdova t'i shoh me ngulm fotot e albumit te Smileyt. Ne to njoha shumicen e personave, Petrit Butken, Zeni Mancen, Perparim Aline, te cilet i njihja si miq te familjes nder pjestaret e komunitetit shqiptar te Detroitit, ku u rrita. Tani po kuptoja, se perse familja ime kishte mbajtur lidhje kaq te ngushta me keta njerez pergjate viteve te Amerikes: paskeshin ndare se bashku nje eksperience qe do te mbetej me dramatikja e jetes se tyre. Por ata ishin fatlumet qe ia kishin dale mbane. Xhaxhai im, Samiu, ishte nje nga viktimat e misionit, ku humben jeten 300 djem shqiptare.

Kushedi se si do te kishin rrjedhur ngjarjet, sikur te mos kishte ekzistuar agjenti i dyfishte Kim Philby, i cili punonte edhe per sherbimet sekrete britanike edhe per ato ruse. Philby, qe punonte per sherbimin sekret anglez M16, lidhur me ceshtjet evropiane, me baze ne Washington, dinte shume mbi planet e M16 dhe CIA-s. Kur njesia ku bente pjese edhe xhaxhai im u dergua me mision "sekret" ne Shqiperi, Philbi i kishte informuar tashme komunistet lidhur me detajet e ketij operacioni. Keshtu qe komunistet e dinin me saktesi se kur dhe ku do te mund t'i kapnin te infiltruarit, qe ishin sigurisht armiqte e tyre. Forcat e sigurimit i zune prite dhe ata qe nuk mbeten te vrare, u kapen dhe u burgosen. Samiu ishte nder ata qe u kapen. Ate e mbajten ne arrest sekret per tre vjet dhe pastaj e ekzekutuan. Perpara se te ekzekutohej, nena e tij, gjyshja ime Bule, e kishte vizituar ne burg.

Me 1990, gjate vizites sime ne Shqiperi, une gjeta me shume deshmi mbi vizitat e saj ne burg. Nje njeri i afert i gjyshes sime gjate atyre viteve, Zyba, me tregoi me nje ze plot dhimbje, se si gjyshja ime e vizitonte te birin, Samiun, ne burgun e Tiranes, gje qe ishte e veshtire te lejohej. Heren e fundit qe e kishte vizituar, i biri i kishte thene: "Veshtro djemte e tjere, harrome mua", dhe i kishte kerkuar t'i premtonte se nuk do te kthehej me, sepse torturat kishin filluar te beheshin me te renda dhe ai nuk donte qe ajo ta shihte ne ate gjendje. Ne fakt, ajo nuk shkoi me sepse iu desh te arratisej nga Shqiperia sebashku me tre nga djemte qe ishin ne rrezik. Cfare thyerje te pariparueshme te zemres duhet te kete pesuar gjyshja ime kur ka ikur nga Shqiperia pa djalin e madh.

Ajo cka e beri edhe me te veshtire per gjyshen dhe pjesen tjeter te familjes fatin e Samiut ishte se, qe nga viti 1952 deri me 1991, viti kur ra komunizmi ne Shqiperi, ndonese ne kishim dyshime, asnjehere nuk na u tha me siguri nese Samiu ishte gjalle apo vdekur. Ne fakt, gjate viteve te komunizmit disa te ashtuquajtur "miq" na kishin thene se ai ishte shendoshe e mire, madje se kishte krijuar edhe familje. Veshtire te kuptohen deri ne fund motivet e ketyre genjeshtrave kaq mizore.

Po mendoja rreth ketyre gjerave, teksa shfletoja albumin e vyer te Kolonel Smileyt, qe ishte i organizuar aq mire. Cdo fotografi kishte datat dhe emrat e secilit person. Megjithate, ne fotografine e divizionit te Kolonjes mungonte identiteti i njerit prej tyre. Kolonel Smiley, me shume dashamiresi, me lejoi ta plotesoja me emrin e xhaxhait tim, Sami Bardha.


Postuar nga amoxil datė 05 Shtator 2005 - 20:36:

Si u persekutua kryetari i Bashkisė sė Durrėsit, qė ndau armėt nė 7 prill

Dashnor Kaloēi

Shtatė prilli i vitit 1939 e gjeti babanė tim, Rustem Ymer Skėnderin, nė funksionin e Kryetarit tė Bashkisė sė qytetit tė Durrėsit dhe nė mėngjezin e asaj dite ai doli nė ballkonin e Bashkisė ku mbajti njė fjalim para popullit qė ishte grumbulluar atje, duke dėnuar hapur pushtimin fashist tė Shqipėrisė. Nė fund tė fjalės sė tij, Rustemi i bėri thirrje popullit qė tė rrėmbentė armėt dhe t'i prisnin me plumba agresorėt italianė qė kishin mbėrritur me anijet e tyre tė luftės fare pranė brigjeve shqiptare, duke u thėnė se kishte dhėnė urdhėr qė tė hapeshin depot e armėve pėr vullnetarėt qė donin tė luftonin. Si rezultat i kėsaj, disa ditė mė vonė ai u arrestua nga autoritetet italiane dhe u burgos nė burgun e Barit nė Itali e mė pas nė kampoin e internimit nė ishullin e Ventotenes".

Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 79-vjeēari Mensur Ymeri, ish jurist i njohur, i cili rrėfen mbi historinė e familjes sė tij dhe babait, Rustem Ymer Skėnderit, qė gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut, shėrbeu si Kryetar Bashkie e Prefekt, pothuaj nė tė gjitha qytetet e mėdha tė Shqipėrisė.

Familja Ymeri nga Dibra e Madhe
Rustem Ymer Skėnderi u lind nė vitin 1892 nė qytetin e Dibrės sė Madhe, prej nga ėshtė dhe origjina e familjes sė tij njė nga mė tė njohurat e asaj krahine. Babai i Rustemit, Ymer Skėnderi, me bashkėshorten e tij Ruzhdien, kishte edhe dy fėmijė tė tjerė, Rasimin e Nafien. Nė fillimet e shekullit tė kaluar familja Skėnderi banonte nė qėndrėn e qytetit tė Dibrės sė Madhe ku ata njiheshin si njė familje e pasur dhe aristokrate. Duke vazhduar traditėn e tė parėve tė familjes sė tij, Ymer Skėnderi u kujdes qė edhe dy djemtė e tij: Rustemi dhe Rasimi tė studjonin nė shkollat e larta. Djali i madh Rasimi pasi u diplomua nė Fakultetin e Drejtėsisė sė Stambollit nė vitet e para tė shekullit tė kaluar, u kthye nė Shqipėri sė bashku me bashkėshorten e tij turke dhe gjatė periudhės sė Monarkisė ai shėrbeu si jurist e mė pas avokat nė disa rrethe tė vėndit. Ndėrsa i vėllai Rustemi, mbaroi shkollėn e mesme turke nė qytetin e Dibrės sė Madhe, ku nėn kujdesin e patriotit tė madh, Hoxhė Vokrit (Najdenit) pėrveē turqishtes, mėsoi edhe gjuhėn frenge. Pas mbarimit tė shkollės sė mesme ku doli me rezultate tė shkėlqyera, Rustemi u dėrgua tė vazhdonte studimet e larta nė qytetin helen tė Selanikut. Pas disa vitesh studimi, Rustemi u pėrjashtua nga fakulteti pėr shkak se u diktua nga shėrbimet sekrete helene se shpėrndante libra nė gjuhėn shqipe, tė cilat atij ia jepte ish-mėsuesi i tij, patrioti Hoxh Najdeni. Po kėshtu nė pėrjashtimin e tij nga universiteti i Selanikut, ndikoi edhe veprimtaria patriotike qė ai kryente nė rrethin e studentėve shqiptarė qė ishin grupuar nė njė shoqėri e cila kryesohej nga patrioti Dervish Hima. Pas pėrjashtimit nga fakulteti, Rustem Ymeri filloi punė nė njė fabrikė pijesh alkolike dhe asnjėherė nuk i shkėputi kontaktet me rrethin e studentėve shqiptarė tė Selanikut dhe patriotėt e tjerė qė ishin vendosur atje si emigrantė.

Rustemi nė Shpalljen e Pavarėsisė
Nisur nga veprimtaria e madhe patriotike nė dobi tė ēėshtjes shqiptare qė Rustem Ymeri zhvilloi gjatė asaj periudhe qė ishte nė Greqi, nė nėntorin e vitit 1912-tė, emigranėt shqiptarė e zgjodhėn atė si pėrfaqėsuesin e tyre dhe e deleguan pėr tė marrė pjesė nė ngritjen e Flamurit nė Vlorė. Lidhur me kėtė, i biri i tij, 79-vjeēari Mensur Ymeri dėshmon: "Gjatė bisedave tė lira qė Ismail Qemali zhvilloi pas mbledhjes themeluese me pėrfaqėsuesit e ndryshėm qė kishin shkuar pėr tė marrė pjesė nė aktin e Shpalljes sė Pavarsisė, plaku i Vlorės bisedoi gojarisht me babanė tim, Rustemin, duke i kushtuar atij njė vėmėndje tė veēantė dhe nė fund tė bisedės e cilėsoi atė si njė nga tė rinjtė me tė ardhme qė mund tė jepte kontributin e tij nė ndėrtimin e shtetit tė ri shqiptar. Pas largimit nga qyteti i Vlorės, Rustemi u kthye nė vėndlindjen e tij, pėr t'ju ndodhur pranė familjes, pasi ishte informuar pėr raprezaljet qė kishin ndėrrmarė forcat serbe nė atė krahinė. Nga fillimi i vitit 1913-tė e deri nė fillimin e vitit 1914-tė, babai qėndroi nė Dibrėn e Madhe, ku bashkė me shumė patriotė tė tjerė dibranė u angazhua nė veprimtari tė ndryshme patriotike. Si rezultat i asaj veprimtarie, ai u arrestua nga forcat serbe, por mundi qė tė shpėtonte prej tyre gjatė kohės qė ata po e transportonin me njė karrocė pėr nė burgun e qytetit. Nė shenjė hakmarrje pėr arratisjen e tij, forcat serbe ia dogjėn shtėpinė nė qėndėr tė qytetit dhe pas kėsaj ai e kishte tė pamundur qėndrimin e mėtejshėm nė Dibrėn e Madhe. Pas kėsaj Rustemi bashkė me familjen dhe dy kushėrinjtė e tij: Ferit dhe Qazim Skėnderin, u shpėrngulėn qė andej dhe erdhėn nė qytetin e Tiranės, ku blenė njė shtėpi nė vėndin e quajtur "Mėhalla e Dibranėve", dėshmon Mensur Skėnderi pėr babanė e tij, Rustemin, i cili mori pjesė nė ngritjen e Flamurit nė Vlorė dhe u vlersua nga Ismail Qemali si njė i ri me tė ardhme.

1918-1939, prefekt e kryetar Bashkish
Lidhur me veprimtarinė e mėtjeshme tė Rustem Ymerit, i biri, Mensuri dėshmon: "Nė vitin 1915-tė, Rustemi u regjistrua nė njė kurs tė cilin e hapi Aleksandėr Xhuvani, pėr pėrgatitjen e mėsuesėve tė gjuhės shqipe, me tė rinj nga e gjithė Shqipėria. Pas mbarimit tė atij kursi, Rustemi doli vullnetar dhe shkoi pėr tė hapur shkollėn e parė shqipe nė fshatin Brezhdan tė Dibrės sė Madhe, ku ai punoi pėr afro njė vit e gjysėm dhe mė pas ai u thėrrit nė qytetin e Peshkopisė ku ishte emėruar nė funksionin e Sekretarit tė Bashkisė. Gjatė asaj kohe Rustemi u njoh dhe u martua mė nėnėn tonė, Edije Bardulla, e cila ishte bijė nga njė familje shumė e njohur pėr tradita atdhetare nė qytetin e Peshkopisė. Mė pas Rustemi shkoi nė qytezėn e vogėl tė Shijakut ku ishte caktuar si mėsues dhe nė fillimin e vitit 1918-tė, ai u largua qė andej dhe shkoi nė qytetin e Pogradecit, ku ishte emėruar me detyrėn e nėnprefektit. Edhe nė atė qytet ai nuk qėndroi pėr mė shumė se njė vit, sepse nga mesi i vitit 1919-tė, Rustemi shkoi nė qytetin e Lushnjes, ku ishte emėruar po me tė njėjtėn detyrė qė kishte kryer nė qytetin e Pogradecit. Janari i vitit 1920-tė, e gjeti Rustemin nė detyrėn e Kryetarit tė Bashkisė sė Lushnjes dhe gjatė asaj kohe ai u mor personalisht me pėrgatitjen e Kongresit tė famshėm qė u mbajt nė atė qytet. Qė nga ajo kohė e deri nė vitin 1939, pėr mė shumė se njėzet vjet me rradhė, babai im Rustemi shėrbeu nė funksionet e Prefektit, nėnprefektit dhe Kryetarit tė Bashkisė nė disa nga rrethet mė kryesore tė vėndit, si nė Berat, Elbasan, Vlorė, Korēė, Shkodėr dhe Durrės. Rustemi konsiderohej si njė nga funksionarėt mė tė aftė tė administratės sė pushtetit vendor tė Monarkisė dhe gjatė asaj periudhe prej afro njėzet vjetėsh, me insistimin e Mbretit Zog, ai shėrbeu nė disa rrethe tė vėndit ku situata paraqitej mė problematike. Gjatė atyre viteve Rustemi iu kushtoi njė vėmėndje tė veēantė planeve rregulluese tė qyteteve ku shėrbeu, si Shkodrės, Korēės, Elbasanit dhe Durrėsit. Me fondet e akorduara nga qeveritė e asaj kohe, ai u kujdes dhe ndėrtoi disa nga rrugėt e qėndrat kryesore tė atyre qyteteve, fotot e tė cilave ne i kemi akoma edhe sot nė albumet e familjes sonė. Nga ato ndėrtime mund tė pėrmėnd shatėrvanin nė qėndėr tė Durrėsit dhe bulevardin pėrpara Prefekturės sė qytetit tė Shkodrės. Po kėshtu gjatė atyre viteve babai i kushtoi njė interes tė veēantė edhe problemeve tė arsimit dhe kulturės, pasi ai kishte qenė vetė mėsues. Ai u pėrpoq dhe ndihmoi me bursa shtetėrore shumė tė rinj dibranė qė vazhduan studimet jashtė shtetit. Njė nga kėta ka qenė edhe Dr; Hiqmet Dibra, tė cilin babai e mbajti nė shtėpinė tonė nė Tiranė. Po kėshtu gjatė periudhės sė Monarkisė, babai u kujdes edhe pėr shkollimin tonė. Unė dhe vėllai tjetėr, Ymeri, u diplomuam nė Liceun Francez tė qytetit tė Korēės, kurse motra jonė, Myzejeni, mbaroi shkollėn "Nėna Mbretėreshė" nė Tiranė. Pėrveē kryerjes sė detyrave shtetėrore, Rustemi ishte shumė i dhėn edhe pas librave dhe nė shtėpinė tonė ne kishim njė bibliotekė shumė tė pasur. Kur ishte nė Korēė, babai pėrgatiti njė fjalor tė madh katėr gjuhėsh, tė ciliin ia botoi Dhori Koti. Gjatė atyre viteve ai u mor shumė edhe me shkrime publicistike tė cilat i botonte nė shtypin shqiptar dhe nė atė italian, me pseudonimin "Dushkani". Pėr punėn e mirė qė kishte bėrė, nė vitin 1938, Mbreti Zog e dekoroi babanė me "Urdhėrin e Skėnderbeut", kujton Mensur Skėnderi, pėr babanė e tij, Rustemin.

Kryetar i Bashkisė sė Durrėsit nė 1939
Gjatė atyre viteve qė Rustemi shėrbeu nė ato qytete tė mėdha tė Shqipėrisė, pėrveē miqėsisė sė madhe qė kishte me Mbretin Zog, ai krijoi miqėsi edhe me shumė nga personalitete tė tjera tė politikės dhe artit, si Lef Nosin, Aleksandėr Xhuvanin, Padėr Gjergj Fishtėn, deputetin Selim Mborja, botuesin korēar Dhori Koti, tregtarin Petraq Katron, vėllezėrit Benusi nga Shkodra, familjen korēare Turtulli etj. Mensur Skėnderi, kujton njė miting nė qytetin e Shkodrės, ku Rustemi pėr herė tė parė po fliste me letėr pėrpara, miku i ngushtė Padėr Gjergj Fishta, qė ishte pranė tij, iu afrua dhe ia hoqi letrėn nga dora duke i thėnė: "Nuk tė shkon ty zoti Rustem tė lexosh, ti flet mė mirė pa letėr". Pas kėsaj tė pranishmit qė ishin nė atė ceremoni shpėrthyen nė ovacione tė gjata. Karriera e gjatė prej mė shumė se njėzet vjetėsh e Rustem Ymerit nė funksionet e Kryetarit tė Bashkisė dhe Prefektit, u ndėrpre nė prillin e vitit 1939-tė, kur ai ishte nė detyrėn e kryebashkiakut tė Durrėsit. Lidhur me kėtė, i biri, Mensuri, dėshmon: "Shtatė prilli i vitit 1939 e gjeti Rustemin nė funksionin e Kryetarit tė Bashkisė sė qytetit tė Durrėsit dhe nė mėngjezin e asaj dite ai doli nė ballkonin e Bashkisė dhe mbajti njė fjalim para popullit qė ishte grumbulluar atje. Nė fjalėn e tij ai dėnoi hapur pushtimin fashist tė Shqipėrisė dhe foli ashpėr pėr Prefektin e Durrėsit, i cili kishte dalė nė Portin Detar pėr t'i pritur me lule pushtuesit italianė. Nė atė kohė dikush nga turma qėlloi me pistoletė nė ajėr dhe babai iu drejtua atij duke i thėnė qė atė fishek ta ruante pėr tradhėtarėt. Nė fund tė fjalės sė tij, Rustemi i bėri thirrje popullit qė tė rrėmbentė armėt dhe t'i prisnin me plumba agresorėt italianė qė kishin mbėrritur me anijet e tyre tė luftės fare pranė brigjeve shqiptare, duke u thėnė se kishte dhėnė urdhėr qė tė hapeshin depot e armėve pėr vullnetarėt qė donin tė luftonin. Si rezultat i kėsaj, disa ditė mė vonė ai u arrestua nga autoritetet italiane dhe u burgos nė burgun e Barit nė Itali e mė pas nė kampoin e internimit nė ishullin e Ventotenes. Pas arrestimit tė babait, ne si familje na internuan nė qytetin e Beratit, ku u strehuam nė shtėpinė e familjes Haznedari, me tė cilėt babai kishte pasur njė miqėsi tė ngushtė qė nga koha kur kishte qenė Kryetar Bashkie atje. Nga burgu i Ventotenes, babai u lirua vetėm nė fillimin e vitit 1941 dhe autoritetet italiane e sollėn po tė internuar nė qytetin e Beratit, ku ai ēdo mbrėmje paraqitej nė Kuesturė. Lirimi i tij nga Ventotene dhe sjellja e tij nė Berat, u bė pasi ne si familje paguam njė sasi tė madhe floriri. Qė nga ajo periudhė e deri nė mbarimin e Luftės, babai qėndroi nė shtėpi duke u marrė vetėm me librat dhe nuk pranoi tė merrte asnjė detyrė shtetėrore gjatė kohės sė regjencės. Ndonėse Rustemi nuk mori pjesė personalisht nė Luftė, ne tre fėmijėve, ai nuk na pengoi aspak qė tė inkuadroheshim nė mėnyrė aktive nė lėvizjen antifashiste", kujton Mensur Ymeri pėr babanė e tij Rustemin, i cili u burgos nga italianėt pas shtatė prillit tė vitit 1939-tė, sepse kundėrshtoi pushtimin fashist dhe dha urdhėr qė tė ndaheshin armė pėr forcat vullnetare qė donin tė luftonin..

Internimi nga komunistėt
Pas mbarimit tė Luftės, komunistėt qė erdhėn nė pushtet nuk e ngacmuan personalisht Rustem Ymerin, por ia sekuestruan pothuaj tė gjithė pasurinė, si 22 dynym tokė dhe njė shtėpi nė fshatin Rinas etj. Nga viti 1945 e deri nė vitin 1951, Rustemi jetoi nė qytetin e Durrėsit, ndonėse fėmijėt e tij ishin nė Tiranė dhe kishin mundur qė tė merrnin tė drejta studimi pėr jashtė shtetit. Gjatė asaj kohe ai dhuroi pėr bibliotekėn e qytetit, pjesėn mė tė madhe tė librave tė bibliotekės sė tij, pasi pas sekuestrimit tė shtėpisė, nuk kishte se ku t'i mbante. Vetė Rustemin nuk e lejonin qė tė banonte nė Tiranė, pasi shikohej si njeri i dyshimtė dhe njihej si ish-funksionar i lartė i Monarkisė sė Zogut. Por "qetėsia" pėr Rustem Ymerin nuk zgjati shumė sepse nė vitin 1950-tė, regjimi komunist filloi goditjen ndaj tij. Lidhur me kėtė, i biri Mensuri, dėshmon: "Nė vitin 1950-tė babanė e internuan nė fshatrat Radostimė, Shtyllas dhe Kuē tė Kurveleshit. Nė ato kampe internimi tė rrethuar me tela me gjėmba, ku ishin mbylluar pjesa mė e madhe e inteligjencės shqiptare, ai qėndroi pėr pesė vjet me rradhė nė kushte nga mė ēnjerzoret. Kur e arrestuan Rustemin nė Tiranė, na bėnė edhe njė kontroll nė shtėpi ku na sekuestruan shumė nga dokumentat e fotografitė qė babai kishte ruajtur prej vitesh. Nga internimi babai u lirua nė vitin 1954, por edhe pas asaj kohė ai rrinte me ankthin e arrestimit, sepse gjatė zhvillimit tė gjyqit tė Hamit Matjanit, njėri nga tė pandehurit deponoi se kishte pasur porosi nga Mbreti Zog, qė kur tė vinte nė Shqipėri tė takohej me Rustem Ymerin. Ndonėse kishim blerė njė shtėpi nė Tiranė, babanė nuk e lejonin tė banonte me ne, dhe ai jetoi nė qytetin e Durrėsit, nė shtėpinė e nipit tė tij, Shaban Skėnderit dhe mbesės Mevlude Stėrmillit (Skėnderi", e pėrfundon rrėfi-min e tij, Mensur Ymeri, pėr babanė, Rustemin, i cili u nda nga jeta nė vitin 1972 nė qytetin e Tiranės, ku ai mezi mundi qė tė vinte nė fundin e viteve '60-tė. Ish-funksionari i lartė i Monarkisė sė Zogut, Rustem Ymeri, qė kishte kundėrshtuar pushtimin fashist, u pėrcoll pėr nė banesėn e fundit vetėm nga miq e tė afėrm tė tij qė kishin ardhur nga tė gjitha rrethet ku ai kishte shėrbyer si Prefekt e Kryetar Bashkie. Tashmė pėrveē tė birit, Mensurit, 79-vjeēar, Rustemi ka lėnė edhe gjashtė nipėr e mbesa, si: Flutura Haskon, Semi Numanin dhe Zamira, Agron, Klodiana e Arben Skėnderin. Klodiana dhe Arbeni, qė njihen si instrumentistė virtuozė, janė fėmijėt e djalit tė Rustemit, (Ymer Skėnderit) violinēelistit tė famshėm tė diplomuar nė Zagreb e Pragė, i cili themeloi shkollėn shqiptare tė violinēelit.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 01:03:

Nga fushat e Vlorės tek ilaēet dhe serumet e spitalit

Odeta Halili


Sikur tė mos i shkruhej nė cv ajo eksperienca e 1980-'83-shit nė fushat e Akėrnikut nė Vlorė, Jolldiz Bindo do tė numėronte plot 34 vjet nė Urologjinė e Qendrės Spitalore. 3 vitet e internimit, duke prashitur e vaditur, nuk e penguan t'i rikthehej sėrish jetės sė spitaleve. Sot ajo ėshtė kryeinfermierje e Urologjisė.

Edhe tė donte ta harronte atė punėn e fushės, ka njė motiv tė fortė qė ia imponon tė kundėrtėn. Atje ka njohur tė shoqin, kėshtu qė ēdo pėrpjekje pėr ta hedhur pas krahėsh tė kaluarėn, ėshtė e kotė.

Viti 1980
"Kam nisur punė nė spital nė 1969-n. Atėherė sapo kisha mbaruar tė mesmen mjekėsore". Dizi -kėshtu e thėrrasin tė gjithė nė korridoret e spitalit- nis tė rrėfejė ditėt pranė pacientėve e mjekėve. Pak gjėra kanė ndryshuar. Kanė mbetur goxha nga kolektivi i 30 viteve tė shkuara, veēse ca mė tė plakur, sigurisht. Sot janė prapė aty, me gjithė vitet mbi shpatulla; secili me njė eksperiencė tė ngjashme aty brenda mureve tė pavionit, nė korridore e dhoma, por krejt tė ndryshme pėrtej tyre. "Kjo imja ėshtė veē nga tė tjerat", thotė buzėqeshur kryeinfermierja. Nė dimrin e 20 viteve mė parė nuk ishte aspak kėsisoj, kaq e sigurt dhe e shkujdesur. "Kisha radhėn e turnit tė tretė atė natė janari dhe po lėvizja, nuk e di pse, nė atė dhomėn matanė. Pashė nė korridor operativėt e Ministrisė sė Brendshme dhe mė ngriu gjaku. Parandjenja ishte e tmerrshme, por e vėrtetė. Mė urdhėruan ta lija menjėherė punėn. "Qė nė kėtė ēast, mbaj mend tė mė kenė thėnė. Familja juaj do tė internohet". Kujton tė jetė avilanosur, mu aty, ajo bėn me dorė e tregon pragun e njė dhome 20 metra mė tutje. "Eh", psherėtin. Tani fjalėt e psherėtimat janė pėrcjellja e asaj kohe qė nuk do t'i shlyhej fort kollaj nga kujtimet. "Im vėlla, Ylli Komti, kishte 6 muaj nė hetuesi. Akuzohej pėr agjitacion e propagandė", rrėfen Dizi. Sot e kėsaj dite ajo nuk e gjen dot kuptimin e kėsaj akuze, qė i degdisi 200 kilometra nė fshatrat e Jugut tė Shqipėrisė. "Vėllai ishte piktor", thotė ajo, duke u munduar tė gjejė njė arsye nė vendimin e Partisė e tė qeverisė, ndoshta te tablotė e tij artistike.

Internimi
"Pse tė gėnjej, nuk e prisnim", kujton ajo. Kishin menduar se mund t'ua lironin vėllanė, meqė nuk kishin mundur tė siguronin ndonjė dėshmitar pėr akuzat e vėna. Por asgjė nuk mund ta ndalte ndėshkimin.

"Ngarkuam plaēkat e u nisėm nė mesnatė, e gjithė familja, bashkė me motrėn e vėllanė tjetėr". Nė Vlorė, deshėn, s'deshėn, iu pėrveshėn kazmave e lopatave. Nuk do tė kujtojė mė gjatė nga vitet e internimit, me pėrjashtim tė njė fakti. Tek kėrrusej mbi bimėt e fushės, i kishte rėnė nė sy shoferit tė drejtorit nė fermė, i cili do tė bėhej mė vonė bashkėshorti i saj. "Ēdo gjė kaloi shumė thjesht, as unė nuk e mendoja". Nuk e pengoi fejesėn internimi qė ua kish njollosur biografinė Komtėve. Ata u martuan dhe do tė vinin nė Tiranė pas dy vjetėsh, kur u shkarkua ministri i Punėve tė Brendshme, Feēor Shehu dhe Adil Ēarēani, kryeministėr i asaj kohe, firmosi pėr ta amnistinė.

Rikthimi
Qė do tė vinte drejt e nė pavionin e Urolo-gjisė, qė e kish lėnė me pahir 3 vjet mė parė, kėtė nuk ia kish marrė mendja. Nė fakt ndodhi pikėrisht kėshtu. Dhe gjithēka ia detyron ministrit Mustafa Xhani, i cili atėkohė ishte shef i shėrbimit tė Urologjisė nė QSU. "Unė isha e njė e persekutuar, sistemi ishte po ai, asgjė nuk kishte ndryshuar. Pavarėsisht se ne pėrfituam amnistinė, nuk e mendova se gjithēka mund tė rikthehej si mė parė. Shefi i klinikės propozoi qė unė tė kthehesha e tė isha prapė infermierja e Urologjisė", thotė Dizi.

Sido qė mund t'i ketė tingėlluar e pabesueshme, ajo sot ecėn nė tė njėjtin korridor, hyn e del nė tė njėjtat dhoma ku kuroheshin tė tjerė pacientė 23 vjet mė parė. Ambientet janė ca mė ndryshe, gjithsesi, por dhe ajo ka pjesėn e saj nė kėto ndryshime. Pėrgjatė korridorit e nė sallėn e mjekėve ca vazo lulesh rozė e luleshqerrash tė bardha, qė pėrnjėmend duken tė vėrteta, i ka sjellė vetė ajo. Tashmė ėshtė kryeinfermiere dhe ka njė ēikė pėrgjegjėsi pėr kėtė "look"-un e ambienteve. Ja tek ėshtė dhe ajo kthina, ku iu soll dynjaja rrotull 23 vjet mė parė, ndėrsa policėt sapo i kishin njoftuar lajmin e internimit. Sot prehet njė vazo m'u aty poshtė penxheresė…


"Xhaxhai vetėdigjet pėr tė mos dėshmuar"




Tre vitet nėpėr fusha nuk janė kostoja e vetme e dėnimit tė tė vėllait, janė harruar madje para asaj tjetrės, vetėvrasjes tragjike tė xhaxhait tė tyre. Burgun e Yllit, piktorit, e lidh me tragjedinė e vėrtetė tė familjes, qė pasoi nė ditėt kur ai merrej nė pyetje e ndėrkohė thirreshin dėshmitarė. Radhėn e kishte xhaxhai, Esat Komti. "Kur xhaxhanė e thirrėn pėr tė dėshmuar kundėr vėllait tim, ai nuk pranoi as tė shkelte nė hetuesi. I vuri zjarrin vetes m'u nė mes tė shtėpisė". Nuk mund ta pėrshkruaj tronditjen e gjithė njerėzve tė fisit pas asaj vdekjeje. "Xhaxhai qe i fundit qė u thirr pėr tė treguar. Lista qe bėrė shumė e gjatė ndėrkohė, por nuk u mblodhėn asnjėherė provat qė do tė vėrtetonin akuzėn ndaj tim vėllai", tregon kryeinfermierja. Gjithsesi, ndėshkimi erdhi shumė shpejt. I vunė kyēin shtėpisė pranė pasticeri "Florės", pėr tė mos e hapur mė asnjėherė mė vonė. Pasoi internimi qė do tė ishte epilogu i tė gjitha kusureve.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 01:12:

Erifili Bezhani, vlonjatja e doktoruar nė Marsejė, qė fshinte rrugėt e Tiranės

Nga Nini Mano

Portreti i Erifili Bezhanit, nė vitet e fėmijėrisė sime tė hershme, nė imazhin e pėrftuar ashtu, vjedhurazi bisedave tė kujdesshme tė tė medhenjve, ishte thuajse i pakapshėm. E rritur dhe e shkolluar fillimisht nė Greqi, e mė pas nė Francė, fotografitė e Erifilit nė albumet e familjes, mė kishin ofruar imazhin e personazhit magjepsės tė tregimeve dhe novelave, treguar nga motra e saj, Evrinomi ne tė vegjėlve, mbremjeve tė gushtit, buzė detit, nė lagjen Skelė, nė Vlorė nė mes tė viteve 60-tė. Vizioni I kalorėses sė shkėlqyer, qė rrugėn nga lagja Goricė, ku banonte gjyshja, deri nė Kala tek tezja, nė Berat, e merrte me gallop tė shpejtė, shumė ndryshe nga vajzat e tjera tė sė njejtės moshė, mė afronin zanėn e bukur tė pėrrallave.

Me kalimin e viteve, kur e rritur, fillova tė mėrrja pjesė nė bisedat e mė tė mėdhenjve, portreti i Erifilit nisi tė paraqitej ashtu, sic ishte nė tė vėrtetė: plot vitalitet, endrra dhe ambicje profesionale, qė u thyen nė mes papritur, pėr njė shkak shumė tė pakuptimtė: kundėrvėnia e shtetit ndaj koncepteve, pėrpjekje intelektuale tė saj pėr shoqėri demokratike tė vėrtetė nė Shqipėri.

Familja ku u rrit Erifili
Me jetėn e Erifili Bezhanit lidhen histori tė spikatura karakteresh shqiptare, por shumė tė dhimbshme dhe tragjike tė njė familje me prejardhje tė hershme intelektuale. Tė tilla janė jetėt e fėmijėve tė Pavllo Bezhanit nga Vlora dhe Amalia Kolea nga Berati. Pavllo ishte bir I familjes sė njohur Bezhani, familje e madhe, e pasur, me aktivitet tė madh tregtar eksport-import nė Vlorė, Greqi, Itali deri nė Egjyptin e largėt. Bezhanėt njihen nė historinė e zhvillimit tė tregut financiar shqiptar, pasi qė nga viti 1850 hapėn tė parėn bankė private nė Shqipėri, e njohur fillimisht si "Banka Pandeli & Lefter Bezhani". Ndėrsa Amalia Kolea ishte vajza e vogėl e avokatit nga Berati, Kristo Kolea, pėrfaqėsues i Monopolit francez tė duhaneve "La Regie Des Tabac" nė perandorinė Otomane nė teritorin Shqipėri, Greqi, Maqedoni. Amalia Bezhani ka qėnė poete, e para vajzė shqiptare, e cila ka botuar poezitė e saj nė revistėn "Bleta Shqiptare", botim i komunitetit shqiptar tė Misirit nė Egjypt, nė fund tė shekullit XIX, kur jetonte me tė vėllanė, patriotin Sotir Kolea. E mbetur e ve shpejt, nė vitin 1918, Amalia Bezhani me mėncuri tė vecantė, jo vetėm qė drejtoi dhe zhvilloi biznesin e familjes brenda dhe jashtė vendit, por u kujdes pėr shkollimin sa mė tė mirė tė 3 fėmijėve. Ndėrsa vajzat, Erifili dhe Evrinomi studjuan dhe u diplomuan nė universitetet e Francės, djali Aleko studjoi pėr Ekonomi nė Romė, Itali nė mes tė viteve 30-tė. Pėr tė tre ushtrimi i profesionit nė vendlindje, bashkė me idealin pėr tė ndryshuar dhe pėrmirėsuar bashkė me jetėn, edhe konceptet e vjetra fanatike shqiptare, u ndėrprenė nė moshėn mė productive me ardhjen e PKSH-sė nė fuqi.

Kush ishte Erifili Bezhani
Erifili Bezhani lindi nė Vlorė nė 16.11.1910. Pas mbarimit tė shkollės fillore nė vendlindje, e ėma e dėrgoi pėr shkollim nė Korfuz. Pas mbarimit tė shkollės sė mesme, shkon nė Francė me tė motrėn, ku studjon fillimisht pėr Letėrsi Frenge dhe mė pas kryen studimet nė Fakultetin e Drejtėsisė, nė Universitetin e qytetit Alix-en-Provence, nė 1939. Vazhdon me studime tė mėtejshme deri sa merr edhe "Licenciee en Droit". Ushtron 2 vjet profesionin e avokates nė Marsejė, nė vitet 1941-42, ku fejohet me njė avokat tė njohur aristokrat francez. Kur ishte nė kulmin e lumturisė, nga njė fakeqėsi e sė motrės Evrinomi, e diplomuar edhe kjo si "Profesore e D'Etudes Francaises "nė tė njejtin Universitet, Erifili Bezhani lė pas gjithcka dhe e shoqėron atė pėr nė Shqipėri. Ishte kohė lufte, dimėr I vitit 1943, kur dy motrat zbritėn nė Portin e Vlorės pėr tė mos u larguar mė kurrė prej luftės deri nė vdekje. Pas njė qėndrimi nė qytetin e lindjes, sė bashku me nėnėn, dy motrat Bezhani largohen nga Vlora dhe nė vitin 1944 vendosen nė Tiranė. Gjenden shumė shpejt nė qėndėr tė grupeve me intelektualė tė dalluar shqiptarė, shkolluar nė vende tė ndryshme tė Europės. Nė vitet e para tė clirimit, me fillimin e pushkatimeve tė nėcionalitėve, Erifili kupton se ardhja e PKSH nė krye tė vendit, nuk ishte rruga qė do tė vendoste sistemin pluralist demokratik. Ajo ishte si shumė intelektualė, qė bashkė me shkollimin universitar jashtė atdheut, kishin pėrvetėsuar, pėr fatin e tyre tė keq e tragjik, bashkė me normat e edukimit perėndimor, edhe modelin e shoqėrive tė verteta demokratike. "Eshtė njė raprezalje e frikshme, jashtė shembullit tė vendeve europiane, ndaj duhet ndalur", shprehej tek tė afėrmit e vet, Erifili Bezhani. Ajo aktivizohet nė lėvizjen antikomuniste tė grupimit "Bashkimi Demokrat", ku bėnin pjesė anėtarė tė grupit tė Deputetėve, Liberal-demo-krateve, social-demokratėt, etj. Miqtė e saj tė pėrhershėm me tė cilėt shoqėrohej, ishin intelektualė tė njohur tė kohės si Gjergj Kokoshi, Thoma Orogollai, doctor Isuf Hysenbegasi, Dhimitėr Pasko (Mitrush Kuteli), Qenan Dibra, Musine Kokalari, etj. Veterania e LNCL-sė, Andromaqi Nocka, kujton:" Erifili ishte demokrate nė shpirt, ashtu sic duhet tė jenė sot politikanėt. Unė vija nga zonat e lira, rreth vitit 1945, kur takova pas shumė vitesh Erifili Bezhanin, ishte me Dhimitėr Paskon, u ulėm nė njė local dhe tė dy, mbaj mėnd qė bisedonin pėr politikė, rreth rrugėve pėr vendosjen e demokracisė. Jo vetėm nė atė rast, por asnjėherė Erifili, nuk mė tėrhoqi vėmėndjen pėr bindjet e mia politike, sepse dinte tė respektonte cdonjeri. I vetmi faj pėr tė cilin u dėnua Erifili ishte se guxoi tė fliste hapur, me zė tė lartė vazhdmisht pėr vendosjen e demokracisė dhe pėr nevojėn e pluralizimit politik nė Shqipėri. Kishte njė fjalor tė pasur qė shoqėronte argumentat rreth kėtyre ideve. Aty u kapėn edhe nė dėnimin e saj". Pėr guximin dhe burrėrinė qė e kakrakterizonte Erifilin, ish-I dėnuari plotik, Dr. Isuf Hysenbegasi ka lėnė kėtė kujtim:" Mes viteve 1945-46 njė pėrfaqėsues anglez bėri njė takim me inteligjencėn e Tiranės. Medis tė tjerave, ai tha :"Ne Shqipėrinė nuk do ta lėmė nė duart e komunistėve". Nė atė moment ndėrhyri Erifili Bezhani duke thėnė :"Shikoni Egjyptin qė po ju rrėshqet nga duart, sa pėr fatin e Shqipėrisė, ai ėshtė pėrcaktuar tashmė". "Kush jeni ju zonjė", e pyeti anglezi. "Jam njė grua shqiptare", ju pėrgjigj Erifili Bezhani". Nė 16 Maj,1947, pas arrestimeve tė bujshme tė grupit tė Deputetėve, tė liberal-demokratėve, etj, Erifili Bezhani arrestohet dhe nga fundi I vitit, dėnohet me 20 vjet "heqje lirie" nga Gjykata Ushtarake e Tiranės. Dėrgohet nė burgun famėkeq tė Burrelit, duke u rreshtuar nė historinė e burgimeve antikomuniste nė tė 4 femrat e para shqiptare antikomunsite, qė provuan bashkė me burgimin, edhe shijen e hidhur, torturat cnjerėzore. Ish I burgosuri politik, vlonjati Hysni Alimerko, shkruan nė kujtimet e tij: " Erifili u dėnua pothuajse nė tė njetjėn kohė me Musine Kokolarin, Shega Kėlcyrėn dhe Nurie Koculin, bijė e Qazim Koculit. Ishin 4 fermat e para qė u futėn nė burgun ferrė tė Burrelit. Mė vonė erdhėn Drita Kosturi dhe Raile Luzi. Tė gjitha ishin me karakter tė fortė dhe tė papėrkulura". Drita Kosturi nė kujtimet e saj rreth torturave qė hiqnin tė burgosurat gra nė burrgun e Burrelit, pėrmėnd qėndresėn e Erifili Bezhanit dhe shoqeve tė saj nė burrgun e Burrelit:"Kam takuar shumė gra tė burgosura me akuza politike, gra qė pėrmbanin brenda vetes virtyte tė larta tė gruas shqiptare, tė ushqyera nga tradita e brezave tė tėrė. Gra me karakter tė fortė, me shpirt tė gjerė demokratik, nė tė cilat krenaria mbyste dhimbjen pėr kushtet nė tė cilat ndodheshin. Janė nga ato gra tė cilave lotėt u gėlltiteshin nga sytė pa mundur t'u rreshqisnin faqeve, mes tyre Musine Kokalari, Erifili Bezhani, Frieda Sadedini e mjaft tė tjera". Nė Nėntor, 1951, kur vuante burgimin nė Burrel, emri I Erifili Bezhanit pėrfshihet nė listat e amnistisė tė Presidiumit tė Kuvendit Popullor, falė ndėrhyrjes sė miqve tė vjetėr tė familjes si Hysni Kapo, Kadri Hazbiu, por edhe sepse familja e sajkishte mbėshtetur financiarisht luftėn Nacional-Clirimtare. Qė nga kjo kohė dhe deri nė vdekje, nis etapa e dytė e mundimeve tė Erifili Bezhanit pėr mbijetesė, me shumė mundime poshtėrime dhe privime.

Privacionet pas burgut
Nė vitin 1952, pas shumė ndėrhyrje miqsh, hyn nė Kolektivin e Avokatėve tė Tiranės ku nis punėn si e para femėr avokate. Thoma Haxhistasa, njė nga avokatėt e mbetur gjallė tė brezit tė vjetėr, I diplomuar nė Firence, Itali nė vitet 30-tė, djalė teze me Erifili Bezhanin, kujton:"Erifili ishte nė ato vite e vetmja avokate femėr nė punė. Si femėr, dallohej pėr qetėsi, burrėri dhe elokuencė tė shkėlqyer, ndėrsa si profesioniste, ndiqte vijėn e ashpėr tė logjikės juridike nė argumentimin e fakteve dhe provave. Falė aftėsive intelektuale tė lindur dhe tė kultivuar me finesė, tė forcės sė brendshme tė vecantė, dinte tė bėnte mbrojtje tė pakundershtueshme. Brenda 1 viti nė punė, u bė ndėr avokatet mė tė kėrkuara nė Kolegjin e Avokatėve nė Tiranė nga klientėt". Nė atė kohė u shfaqėn hapur xhelozitė profesionale tek pjesa mė maskiliste e kolegėve burra, qė nuk mund ta konkurronin as profesionalisht. Punon vetėm njė vit si avokate, pasi e pėrjashtojnė nga puna me motivacionin "e pa denjė dhe e pa zonja". Mban datėn 13 Tetor,1953 Promemorja, qė e para avokate femėr, tepėr e fyer, por edhe me krenari tė vecantė, I drejton Kėshillit Mbikqyrės tė Avokatisė, ku me argumente llogjikė, kundėrshton vendimin pėr pėrjashtimin nga puna, duke kėrkuar qė tė dėgjohet mbrojtja e saj: "Unė nuk jam e paaftė! Aftėsia dhe zotėsia ime provohet prej sukseseve qė kam pasur unė nė punė, suksese morale dhe materiale. Kurrė nuk mė ėshtė tėrhequr vėrejtja pėr punėn time, pėr studimin e dosjeve, pėr pėrgatitjen e mbrojtjes, pėr paraqitjen e provave. …Prej punės sime, tė gjitha paditė kanė ardhur nė preferim nga njerėz tė panjohur, tė cilėt nuk dinė as emrin tim, por vijnė e kėrkojnė nė Kolektivė "avokaten e trashė"… Pėrvec punės sime si avokate, kam punuar edhe pėr Ministrinė, pasi tė gjitha pėrkthimet prej shqipes nė frengjisht, i kam bėrė unė jashtė orarit tė punės dhe pa asnjė shpėrblim. Gjithashtu jashtė orarit tė punės, kam bėrė edhe pėrkthime prej gjuhės ruse nė shqip, prej nga ka pėrfituar e gjithė Kolektiva, si psh, Kodi Civil Sovjetik, qė ka trajtė me tė drejtėn e trashėgimit. … Unė nuk jam e padenjė! Pėrsa I pėrket moralitetit, mua mė njohin shumė dhe tė gjithė e dinė se kam kaluar njė jetė austere dhe monastike, njė jetė tė pastėr dhe tė qetė, kushtuar vetėm studimeve. Fama ime personale nuk ka as njollėn mė tė vogėl nė kėtė pikė. Pėrsa I pėrket cėshtjeve politike, unė vėrtetė kam qėnė nė burg, por nė kolektivat e avokatėve tė Shqipėrisė janė tė shumtė ata qė kanė qėnė nėpėr burgje pėr faje shumė mė tė mėdha se faji im, sepse unė me regjimet e sė kaluarės nuk kam pasur asnjė lidhje dhe me okupatorėt jo vetėm qė nuk kam punuar, por i kam luftuar duke ndihmuar me tė gjitha fuqitė e mia moralisht dhe materialisht Lėvizjen Nacional-Clirimtare. Deri sa pushteti mė rehabilitoi duke mė kthyer tė gjitha tė drejtat, edhe tė votės, nuk ka asnjė arsye qė tė mė ndalohet e drejta e profesionit. Drejtonjėsi i Kolektivės… u kishte thėnė disa kolegėve se unė u pėrjashtova se nuk kam triskėn e Frontit…". Erifili Bezhanit nuk j'u dha triska e Frontit, c'ka e shpallte nė fakt "armike tė popullit", por e mbante edhe nėn presionin e internimit, apo ridėnimit. Qė nga vitit 1953, Erifili Bezhani nuk mundi tė punojė mė asnjė ditė si avokate, profesion, tė cilit I kishte kushtuar studimet, si dhe pėrvojėn 2-vjecare si avokate nė njė nga qytetet mė tė mėdha tė Francės, nė Marsejė. Atė tė drejtė qė I dha shteti demokratik Francez, Erifili Bezhanit ja mohoi nė vendlindje rregjimi komunist. Pėrpjekjet pėr t'u rifutur nė Drejtėsi, Erifili Bezhani nuk I rreshti deri nė fund tė jetės sė vet. Nė familjen Bezhani ruhet edhe njė letėr e saj e vitit 1956, drejtuar Hysni Kapos, mik I vjetėr I familjes, ku I kėrkon marrjen e triskave tė Frontit pėr vete, mėmėn dhe motrėn dhe rifutjen nė punė si avokate. Pas pėrvojės sė tmershme tė burgjeve komuniste, aspak e frikėsuar, Erifili Bezhani nuk nguron t'I drejtohet Hysni Kapos me krenari, duke I vėnė nė dukje tė vėrtetėn e familjes Bezhani pėr ndihmėn materiale pėr luftėn Nacional-Ēlirimtare si dhe aftėsinė e saj profesionale si avokatja, qė nuk humbi asnjė proces gjyqėsor gjatė ushtrimit tė profesionit:"… Unė dua qė ju ta dini cėshtjen mirė, se nuk vij tek ju si mik I familjes pėr tė kėrkuar njė favor, por si udhėheqės pėr t'i kėrkuar qė tė ushtrojė influencėn e Tij me qėllim qė tė mė jepen tė drejtat qė mė takojnė nė bazė tė ligjeve tė pushtetit popullor…".

Erifili pėrkthyese
Nevoja pėr jetesė, kur dyert e drejtėsisė ju mbyllėn, e futėn Erifili Bezhanin nė botėn e pėrkthimeve. Falė njohurive tė shkėlqyera tė disa gjuhėve, si Frengjisht, Anglisht, Italisht, Greqisht dhe Rusisht (tė cilėn e mėsoi shkėlqyeshėm gjatė burgut), punon si pėrkthyese pėr disa institucione tė ndryshme. Lidh kontrata pėrkthimi me Shtėpinė botuese "Naim Frashėri", me institucione tė tjera shkencore, me Legata tė huaja nė Tiranė. Botimi "Terminologji e Drejtėsisė", "Metoda e gjuhės shqipe pėr tė huajt", "Kodi Civili I BRSS", shumė tė tjera qė gjenden nė ministrinė e Drejtėsisė, "Studime tė Akademisė Shkencave tė BRSS", "Punime tė Stalinit mbi Linguistikėn"; "Historia e teatrit "Balshoi", "Historia e muzikės ruse"; recensione filmash, artikuj shtypi pėr Legatėn Hungareze; "Kodi penal I RPSH", Ligje tė ndryshme pėr Legatėn e Polonisė; librin "Bota e atomit", botime nė gazetėn "Zėri I Rinisė" dhe nė shumė organe tė tjera tė shtypit tė kohės, mbajnė pėrkthimet e Erifili Bezhanit. Shumė miq dhe dashamirės, qė vlerėsonin vlerat dhe mėncurinė e saj, I hapėn rrugėn e kontratave. Por nuk ishte e thėnė qė tė vazhdonte me pėrkthimet. Pas burgimit tė saj, familjen e Erifilit, nėnėn dhe motrėn, organet e pushtetit i larguan nga Rruga e Elbasanit, ku jetonin nė njė vilė dhe i cuan nė bodrumet plot lagėshtirė tė njė shtėpie tė vjetėr nė Lagjen 1 Maj, rruga "4 Dėshmorėt", Nr.36 nė njė dhomė tė vetme, ku me komshinjtė e tjerė pėrdornin tė njejtin korridor si vend pėr gatim dhe njė cezme tė vetme. Njėri prej tyre, Sh.Z, polic injorant, por qė pėr militantizėm komunist, dinte tė bėnte shumė mirė luftėn e klasave, i shqetėsonte vazhdimisht, deri sa nė mes tė vitit 1958, nuk i lejoi mė tė pėrdornin as cezmėn, as vendin e gatimit. E ndjerė e privuar deri nė poshtėrim, Erifili Bezhani, pas shumė ankesash zyrtare nė organet e pushtetit local, qė rranė nė vesh tė shurdhėt, nuk mundi ta pėrballojė atė dhe e hodhi nė gjyq. Por mori vendimin vdekjeprurės mė tė fundit tė pushtetit komunist: dėnimin qė tė bėnte punė tė detyruar si fshesaxhije nėpėr rrugėt e Tiranės dhe vetėm nė turnin e tretė! Pas 6 muajsh pune tė tillė poshtėruese pėr nivelin e saj intelektual, sėmuret nga ulcera, shtrohet me urgjencė dhe nė operim e sipėr, vdes. Ishte data 15 Shkurt, 1959 kur mbylli sytė nė nė sallėn e operacionit nė spitalin e Tiranės. Erifili Bezhani. Ishte vetėm 49 vjec, avokate, e diplomuar pėr Drejtėsi nė francė, por jeta i rezervoi nė vendlindje fat tragjik, si rrallė pak femra tė shkolluara jashtė vendit. Pėrvecse kontributit si intelektuale nė vendosjen e demokracisė pluraliste perėndimore nė Shqipėri, apo dėnimit politik dhe burgimit si shumė tė tjerė, Erifili Bezhani vlen tė kujtohet dhe njihet si shembull i rrallė emancipimi pėr brezin femėror shqiptar tė viteve 30-tė.

gsh

A do te mund te bejme ndonjehere dicka per te pushkatuarit, torturuarit tane?


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 02:36:

Gafurr Jegeni, kapiteni qė luftoi nė Vlorė nė 7 prill '39

Nė 7 prillin e vitit 1939 kur Italia fashiste kreu agresionin ushtarak pėr tė pushtuar Shqipėrinė, disa reparte tė Mbretėrisė shqiptare tė ndihmuara edhe nga forca vullnetare bėnė njė rezistenė tė armatosur, duke i gozhduar pushtuesit italianė pėr disa orė si nė Durrės, Porto-Romano, Shėngjin, Ura e Baēallėkut, Shkodėr, Vlorė, Bestrovė e Sarandė. Gjatė asaj rezitence ushtria italiane pėsoi dėmtime nė njerėz e arsenal ushtarak, por edhe nga repartet shqiptare e forcat vullnetare qė u shkuan atyre nė ndihmė, pati humbje nė njerėz. Por e gjithė ajo rezistencė qė iu bė italianėve nga Abaz Kupi e dhjetra ushtarakė tė tjerė tė Monarkisė sė Zogut, u la nė harresė dhe nė historiografinė e regjimit komunist tė Enver Hoxhės, pėrmėndej vetėm kapterri i Marinės Mbretėrore, Mujo Ulqinaku, i cili luftoi dhe ra heroikisht nė afėrsi tė Torrės sė Kalasė sė Durrėsit.
Njė nga ata ushtarakė tė Zogut qė organizoi rezistencėn kundra pushtuesėve italianė nė Vlorė dhe nuk u pėrmėnd kurrė gjatė viteve tė regjimit komunist, ka qenė edhe kapiteni Gafurr Jegeni me origjinė nga Dibra e Madhe, i cili u ekzekutua nė vitin 1951 duke u akuzuar pėr incidentin e bombės nė ambasadėn sovjetike. Po cila ishte e kaluara e Gafurr Jegenit, ku ishte shkolluar ai dhe ēfarė karriere ushtarake pati gjatė viteve tė Monarkisė sė Zogut? Si e organizoi ai rezistencėn ushtarake kundra pushtuesėve italianė nė Vlorė dhe cilėt ishin ushtarakėt e tjerė qė luftuan bashkė me tė. Lidhur me kėtė na njohin dėshmitė e shumta tė disa veteranėve vlonjatė qė kanė qenė dėshmitarė okularė tė asaj ngjarje tė ndodhur atė ditė tė largėt prilli tė vitit 1939, e cila nuk u pasqyrua kurrė nė asnjė nga librat e historisė apo pėrvjetorėt e ndryshėm qė pėrkujtonin atė qėndresė simbolike qė iu bė pushtuesėve italianė.


Nga Akademia Italiane nė Rojen e Kufirit

Gafurr Jegeni u lind mė 15 gusht tė vitit 1910 nė qytetin e Dibrės sė Madhe, prej nga ėshtė dhe origjina e familjes sė tij. Familja Jegeni ishte njė nga mė tė njohurat e asaj krahine dhe ndėr burrat mė tė dėgjuar tė atij fisi, ishin Tefiku, Shaqiri e Riza Jegeni, tė cilėt respektoheshin nga e gjithė paria e Dibrės. Fėmijria e Gafurrit kaloi nėpėr vitet e Luftės sė Parė Botėrore ku nė shtėpinė e Jegenėve mblidheshin pėr tė kuvenduar njė pjesė e burrave mė tė njohur tė asaj krahine si dhe miqtė e tyre tė familjes, Dine, qė ishin bejlerėt e Maqellarės. Pasi mbaroi shkollėn fillore nė qytetin e lindjes, Gafurri shkoi nė qytetin e Peshkopisė ku vazhdoi shkollėn qytetėse nė Internatin e Kastriotit. Pas mbarimit tė asaj shkolle, ai erdhi nė Tiranė dhe pėrfundoi shkollėn ushtarake Mbretėrore, ku bashkė me tė asokohe studjonin edhe shumė djem tė tjerė nga treva e Dibrės dhe e Kosovės. Pas mbarimit tė asaj shkolle, Gafurri fitoi tė drejtėn e studimit dhe nė vitin 1929 ai shkoi nė Itali, ku pėr tre vjet me rradhė ndoqi studimet pranė Akademisė e Rojes sė Kufirit. Pas mbarimit tė asaj akademie me rezultate shumtė tė larta ku fitoi dhe gradėn e togerit, ai u kthye nė Shqipėri dhe fillimisht u emėrua nė armėn e Rojes Mbretėrore tė Kufirit. Si fillim ai u emėrua nė Drejtorinė e Armės sė Kufirit pranė Komandės sė Pėrgjithshme nė Tiranė, si inspektor pėr njė nga repartet e kufirit bregdetar qė mbulonte zonėn nga grykėderdhja e lumit Mat, deri nė atė tė lumit Shkumbin. Pas kėsaj, nga viti 1935 e deri nė vitin 1937, ai shėrbeu me detyrėn e Komandantit tė Batalionit tė Kufirit qė mbulonte zonėn nga Qafė-Thana nė Bilisht tė Korēės. Nė tetorin e vitit 1937, Gafurr Jegeni u transferua nė qytetin e Vlorės, duke u caktuar si komandant i repartit tė Rojes sė Kufirit qė ishte instaluar nė Skelė, i cili mbulonte zonėn nga grykėderdhja e lumit Shkumbin, deri nė Himarė. Pak kohė pėrpara se tė trensferohej pėr nė qytetin e Vlorės, Gafurri mendoi tė krijonte familjen e tij dhe u maratua me Shyqėrie Shijakun, tė bijėn e Islam Shijakut nga fshati Rekė i Dibrės sė Madhe. Nė atė detyrė tė Komandantit tė Rojes sė Kufirit, Gafurri shėrbeu me devotshmėri deri nė prillin e vitit 1939 kur Italia kreu agresionin fashist ndaj Shqipėrisė.


Dėshmia e Abaz Kallaratit

Ato ditė tė para tė prillit 1939, qė u pėrhap lajmi se Italia po pėrgatitej pėr tė zbarkuar nė portet e Durrėsit, Shėngjinit, Vlorės dhe Sarandės, Gafurri u angazhua tėrsisht nė organizimin e rezistencės sė armatosur nė molin zero tė portit tė Vlorės, ku kishin nisur dhe revoltat masive tė popullit tė atij qyteti. Lidhur me kėtė, nė kujtimet e tij, veterani Abaz Kallarati, i cili ka qenė njė nga pjesmarrėsit e rezistencės kundėr pushtimit Italian nė qytetin e Vlorės, ka dėshmuar: "Unė disa vjet shėrbeva nė xhandarmėrinė e Vlorės. Nė qytet keshė njohur edhe tė tjerė vlonjatė, si Ibrahim Avdullai, Murat Tėrbaēi, Beqir Velo e Tol Arapi, atdhetarė tė ēquar qė ua dėgjonin fjalėn tėrė popullata dhe ishin kundėr politikės sė Italisė. Nė fillim tė prillit 1939, plasėn revolta e demostrata nėpėr qytete. Mė 5 prill, mua dhe shokėve tė mij, na thėrriti ushtaraku Gafurr Jegeni, nė njė lokal nė Skelė. Ai kishte qenė nė Tiranė dhe nė Kinema "Gloria" kishte parė njė shfaqje ku me sa duket ishte thėnė se Italia fashiste kishte qėllim tė pushtonte Shqipėrinė. Nė Vlorė-tha ai, Italia e ka njė bazė pėr tė zbarkuar, se ka liman. Atje duhet me rezistue, me organizue djelmninė me pushkė. Po atė ditė e pashė Gafurrin edhe nė Prefekturė nė biseda me prefektin, ku u grind dhe diēka i kėrkonte. Nė prefekturė ishte njė depo me armė qė mund tė armatoseshin 400-500 vetė. Gafurri kishte miq disa kaniniotė si Beqir Velo, qė mblodhi disa djem e rininė nė gatishmėri nė Ujė tė Ftohtė, se atje ishte edhe moli. Mė 7 prill 1939, ne u gjendėm rreth 123 veta nė rėrėn buzė detit. Gafurri na ndau municione dhe ushqime. Sa mė shumė afroheshin anijet ushtarake italiane, ne plasėm luftėn. Nė tėrheqje drejt Sqelės, u vra Hamit Vasho (Gumenica)", thuhet nė dėshminė qė Abaz Kallarati ka dhėnė nė 12 prill tė vitit 1988.


Dėshmia e Shaqo Derrit e Musa Muhos

Njė nga veteranėt e tjerė vlonjatė, pjesmarrės nė rezistencėn kundėr italianėve nė 7 prillin e 1939, ka qenė edhe Shaqo Deri, i cili nė mes tė tjerash ka dėshmuar: " Atje nėn ullinj ku kalon rruga ka qenė njė lapidar nė kujtim tė kėsaj lufte. Nė Bestrovė u bė pėrpjekje e madhe me fashistėt. Rezistenca e parė u bė nė molin e Vlorės, organizuar nga vlonjatėt dhe oficerėt Gafurr Jegeni e Mark Pjetėr Doēi. Siē mė ka thėnė togeri Shahin Jonuzi, (nė Bestrovė ai ishte komandant i baterisė "Semani") u luftua me predha Sharpnel dhe fashistėve iu desh tė shpėrndaheshin nėpėr ullishta pėr tė zėnė pozicione tė tjera. Nė kėtė betejė u shquan edhe ushtarakė tė tjerė si Osman Pepmarku, e togeri Neshat Tefik Shehu, qė ishte komandant i batalionit "Kaptina". Pėrveē dėshmive tė Abaz Kallaratit e Shaqo Derrit, njė nga vetarėnėt e tjerė vlonjatė qė hedh dritė mbi ngjarjen e 7 prillit tė vitit 1939 nė qytetin e Vlorės dhe angazhimin e pjesmarrjen e kapiten Gafurr Jegenit nė organizimin e rezistencės kundėr pushtuesėve italianė, ka dėshmuar edhe ish-mėsuesi i shkollės Tregtare tė Vlorės, Musa Muho, i cili nė mes tė tjerash ėshtė shprehur: "Nė ditėt e para tė prillit tė vitit 1939, edhe nė Vlorė u pėrhap lajmi se do tė pushtohej vėndi nga fashizmi Italian. Nė shkollėn tonė erdhi kapiten Gafurr Jegeni dhe dy ushtarė nga Burreli. Na pritėn sa zbritėm tek rrapi i Ujit tė Ftohtė dhe pasi na pyetėn na thanė se ēduhet tė bėjmė pėr tė shpėtuar vatanin. Tė nesėrmen disa mėsues e nxėnės shkuan nė Prefekturė dhe kėrkuan shpjegime e armė qė tė ishin gati. Atje kudo dėgjohej thirrja: "Duam armė". Mė pas nėn drejtimin e kapiten Gafurr Jegenit, Memisha Stepės e Mark Pjetėr Doēit, ne u sulėm nė drejtim tė depove tė xhandarmėrisė dhe si u armatosėm mirė, u nisėm nė drejtim tė molit ku u ndamė nė formacione luftimi".


Dėshmia e Faik Bedinit

Po kėshtu lidhur me rezistencėn nė bregdetin e Vlorės, ka dėshmuar edhe ish-ushtaraku e vetarani Faik Bedini, i cili nė mes tė tjerash ėshtė shprehur: "Nė prillin e vitit 1939 unė kam qenė 17 vjeē dhe e kujtoj shumė mirė luftėn qė u bė nė Skelė, sepse nė atė kohė unė me familjen time e kishėm shtėpinė dhe banonim tamam nė atė vėnd. Kam parė edhe lėvizjet nė Komandėn e Rojes sė Kufirit, qė ndodhej po nė Skelė. Pashė kur zunė pozicion nė molin zero, ku ishin magazinuar blloqe bitumi , tė Selenicės, pėr t'u ngarkuar nė anije e pėr t'u dėrguar jashtė shtetit. Pashė kur filloi zbarkimi nė mėngjez herėt. Nga motoskafėt zbrisnin pa pushim ushtarė italianė. Ndėrkohė pashė kapiten Jegenin qė dha urdhėr sapo ushtarėt italianė zbarkuan nė tokė dhe u dėgjuan breshėri. Ranė pėrtokė disa ushtarė italianė dhe vala e parė e motoskafėve u zbraps. Por nuk vonoi dhe u panė tė tjerė motoskafė ku prejt tyre filluan tė gjuanin parreshtur, duke krijuar perde zjarri pėr tė mbuluar ushtarėt qė zbarkonin. Lufta qe e ashpėr. Mė vonė kam marrė vesht se Gafurr Jegeni si i ēartur kishte thirrur nė italisht: "Ku shkoni, ky vatan ka zot". Pranė kapiten Jegenit ka qenė dhe nėntoger Mark Pjetėr Doēi. Po kėshtu mė kanė treguar se si kapiteni dhe nėntogeri u rrethuan nga trupat italiane dhe u arrestuan".


Internimi nė Itali dhe ekzekutimi nga komunistėt

Pasi kapiteni Gafurr Jegeni u arrestua nga italianėt pėr rezistencėn qė iu bėri trupave tė tyre pushtuese, ai u nxorr pėrpara gjyqit ushtarak i cili fillimisht e dėnoi me vdekje dhe mė pas pėr arsye propagandistike, atij iu fal jeta dhe u internua nė ishujt e Italisė, ku ishin tė internuar edhe me dhjetra patriotė tė tjerė shqiptarė qė kishin kundėrshtuar pushtimin fashist italian tė atdheut tė tyre. Nga viti 1939 e deri nė vitin 1943, kapiteni Gafurr Jegeni qėndroi i internuar nė kampet e Italisė Jugut, nė ishullin Gaeta dhe nė Ventotene. Nė ato kampe ai u takua edhe me kushėririn e tij, Ahmet Jegenin, i cili ishte internuar aty pasi nuk kishte pranuar qė tė bėnte betimin para flamurit Italian, nė akademinė ushtarake ku vazhdonte studimet. Gjatė gjithė asaj periudhe, ndryshe nga bashkėvuajtėsit e tij, Gafurri u trajtua shumė keq nga fashistėt pasi ish'konsulli Italian nė Vlorė, Melani, ia kishte nxirrė dosjen. Nga ai kamp, Gafurri mundi qė tė lirohej vetėm nė vitin 1943 nga ana e forcave aleate anglo-amerikane qė kishin zbarkuar nė Normandi. Pas kthimit nga Italia nė Shqipėri, kapiten Gafurr Jegeni nuk pranoi qė tė shėrbente mė nė Ushtrinė Kombėtare shqiptare e cila ishte nėn komandėn e italianėve dhe ai u tėrhoq fare nga jeta ushtarake. Pas mbarimit tė Luftės nė vitin 1944, Gafurrit jo vetėm qė nuk iu njoh lufta qė ai kishtė bėrė nė prillin e vitit 1939, por pėrkundrazi ai u pa me sy tė keq nga ana e komunistėve qė erdhėn nė pushtet. Kėshtu ai u arrestua nga Sigurimi i Shtetit nė shkurtin e vitit 1951 dhe u ekzekutua pa gjyq sė bashku me 22 persona tė tjerė, duke u akuzuar pėr incidentin e bombės nė ambasadėn sovjetike nė Tiranė. Bashkė me Gafurrin, po me tė njėjtėn akuzė pėr incidentin e ambasadės sovjetike, asokohe u arrestuan edhe kushėrinjtė e tij, Myftar Jegeni i cili u ekzekutua mė 28 shkurt 1951 dhe Hajri Jegeni, i cili u dėnua me 15 vjet burg. Po kėshtu nga fisi i Gafurr Jegenit, u dėnuan dhe vdiqėn nėpėr burgje e internime, edhe Ahmet Jegeni, Isa Jegeni, Hysen Jegeni, Jusuf Jegeni, Ivzi Jegeni dhe hakmarrja e regjimit komunist ndaj asaj familje tė njohur pėr tradita patriotike, vazhdoi deri nė vitin 1976, kur i internua Adhurim Jegeni, djali i Gafurrit, kapitenit tė Monarkisė sė Zogut i cili ndonėse kishte organizuar rezistencėn antifashiste nė 7 prillin e vitit 1939, u pushkatua nga regjimi komunist i Enver Hoxhės nė vitin 1951.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 02:45:

Si u persekutua Qemal Karaosmani, kryesekretari e ministri i Ismail Qemalit

Edhe pse gjyshi im, Qemal Karaosmani, apo siē ėshtė njohur ndryshe me mbiemėrin Elbasani, ishte njeriu qė nė nėntorin e 1912 kishte shoqėruar Ismail Qemalin nga Durrėsi pėr nė Vlorė, e gjithashtu kishte firmosuar aktin e Pavarsisė duke qenė dhe Kryesekretar i Plakut tė Vlorės e Ministėr i Bujqėsisė nė kabinetin e tij, e mė pas deputet e Kryetar i Bashkisė sė Elbasanit, gjatė gjithė periudhės sė regjimit komunist tė Enver Hoxhės, emri i tij jo vetėm qė nuk u pėrmėnd kurrė nė librat e historisė apo pėrvjetorėt e ndryshėm tė Ditės sė Flamurit, por pėrkundrazi, qė nė vitin 1945 atij ia sekuestruan shtėpinė dhe tė gjithė pasurinė, sa qė e detyruan qė tė bėnte vetėvrasje.

Pas asaj tronditje shpirtėrore duke mbetur pa shtėpi dhe katandi, ai u largua nga Elbasani dhe u vendos tek djali i tij, Masari, qė jetonte nė qytetin e Kavajės ku dhe vdiq nė 5 gusht tė vitit 1948, pasi lėngoi pėr njė kohė tė gjatė nė shtrat. Edhe pas vdekjes sė tij, tė pesė fėmijėt, katėr vajzat e martuara dhe i biri, Masari, vuajtėn luftėn e klasave dhe u trajtuan si familje reaksionare". Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn" ėshtė 68-vjeēari Bulenet Tela, nipi i Qemal Karaosmanit, (djali i vajzės) i cili rrėfen tė gjithė historinė e gjyshit tė tij, beut patriot nga Elbasani, i cili pasi ishte diplomuar nė Stamboll pėr Administratė Civile dhe Ekonomi, u kthye nė Shqipėri dhe u pėrfshi nė jetėn politike tė vėndit duke dhėnė njė kontribut tė madh sidomos nė nėntorin e vitit 1912 kur u ngarkua pėr shoqėrimin e Ismail Qemalit pėr nė Vlorė.

Po cila ishte origjina dhe kaluara e Qemal Karaosmanit, ēfarė kontributi dha nė Shpalljen e Pavarsisė dhe si u trajtua ai nga Mbreti Zog dhe regjimi komunist i Enver Hoxhės?

Kush ishte Qemal Karaosmani
Qemal Karaosmani, apo siē ėshtė njohur ndryshme me mbiemėrin Elbasani, u lind nė vitin 1875 nė qytetin e Elbasanit, prej nga ėshtė dhe origjina e hershme e familjes Karaosmani, njė prej shtėpive mė tė njohura tė atij qyteti. Nuk dihet me saktėsi se nė ē'periudhė u vendosėn Karaosmanėt nė qytetin e Elbasanit, por mendohet se tė paktėn qė nga fillimi i shekullit tė XVII ata kanė banuar aty nė lagjen "Spalikore", ku pati lindur babai i Qemalit, Shazivari, vetė Qemali si dhe fėmijėt e nipat e mbesat e tij. Duke qenė njė familje e bejlerėsh dhe mjaft e pasur, Shazivar Karaosmani i krijoi mundėsinė djalit tė tij, Qemalit qė tė shkonte dhe tė shkollohej nė Turqi. Lidhur me kėtė, i nipi i tij, (djali i vajzės) Bulent Teki Tela, dėshmon: "Gjyshi im, Qemal Karaosmani studimet e shkollės sė mesme dhe ato universitare i ndoqi nė Turqi dhe i pėrfundoi ato nė vitet e fundit tė shekullit tė XVIII duke u diplomuar nė Stamboll pėr Administrėtė Civile dhe Ekonomi. Gjatė asaj periudhe qė studjoi nė Turqi, ai ra nė kontakt dhe u njoh me disa nga patriotėt shqiptarė dhe figurat mė tė shquara tė Rilindjes Kombėtare, siē ishte Murat Toptani, me tė cilin ai lidhi njė miqėsi tė ngushtė. Sė bashku me Muratin, ai shkoi dhe vizitoi shtėpinė ku banonte familja e vėllezėrve Frashėri nė Kara Toporak, pasi mė parė ishin njohur edhe me vajzėn e Naimit, Asijen. Pas diplomimit nė Stamboll, ai u emėrua nė Prefekturėn e Janinės, ku nuk qėndroi shumė gjatė, pasi u transferua pėr nė qytetin e Beratit duke u emėruar si Drejtor i Kadastrės. Nė qytetin e Beratit, Qemali bashkėpunoi ngushtė me Aziz Pashė Vrionin dhe Iljaz Vrionin, me tė cilėt u pėrpoq dhe luftoi mjaft pėr pėrhapjen e ndjenjave kombėtare dhe gjuhės shqipe. Nisur nga ai kontribut qė dha pėr pėrhapjen e arsimit shqip, nė vitin 1908 Qemali u ftua si delegat nė Kongresin e Manastirit, ku ai mbrojti alfabetin qė u miratua mė pas nga ai kongres. Gjatė asaj kohe ai shkoi dhe nė qytetin e Shkupit ku u takua dhe bashkėpunoi edhe me patriotėt e tjerė si Feim Zavalanin, Gjergj Qirjazin e Bedri Pojanin. Njė ndikim tė madh tek Qemali, kishte edhe kushėriri i tij A*** Pashė Elbasani, me tė cilin ai bashkėpunoi nė organizimin e Kongresit tė Elbasanit dhe pėr ēeljen e shkollės Normale tė atij qyteti. Po kėshtu nė vitet 1909-1910 kur ishte nė Berat, ai e zgjeroi shumė veprimtarinė e tij nė dobi tė ēėshtjes shqiptare duke u lidhur ngushtė dhe me patriotėt e tjerė si Babė Dudė Karabunarėn, Sulo Resulin e Aleksandėr Xhuvanin, me tė cilėt ai bėri pėrpjekje tė mėdha pėr pėrhapjen e gjuhės shqipe. Nė atė periudhė me anė tė Kristo Karbunarės, ai u lidh ngushtė me shoqėritė shqiptare tė Bukureshtit dhe tė Egjyptit, prej tė cilave merrte libra e gazeta nė gjuhėn shqipe dhe i shpėrndante ato falas nė rrethet e Beratit, Skraparit e Lushnjes", kujton Bulent Tela lidhur me tė kaluarėn dhe aktivitetin patriotik tė gjyshit tė tij, Qemal Karaosmanit, nė vitet e para tė shekullit tė kaluar.

Firmos aktin e Pavarsisė
Nisur nga kontributi i madh qė kishte dhėnė Qemal Karaosmani nė dobi tė ēėshtjes shqiptare, nė nėntorin e vitit 1912, ai u zgjodh si delegat pėr nė Kuvendin ku do tė shpallej Pavarėsia e Shqipėrisė dhe u caktua qė tė shoqėronte Ismail Qemalin nga Durrėsi pėr nė Vlorė. Lidhur me atė ngjarje madhore, Qemal Karaosmani, ka mbajtur kujtimet e tij tė cilat i ka botuar nė periudhėn e Monarkisė sė Zogut, nė gazetėn "Arbėria" (dt.28 nėntor 1936) ku midis tė tjerash ka shkruar: "Sado qė botimi i kėsaj historie tė vogėl desha tė mbetet pėr njė kohė mbas vdekjes sime, por prej insistimit tė pėrhershėm tė z. Reuf Fico, kolegut tė dashun tė Vlonės, u detyrova me dhanė nė botim qė sivjet me rastin e njėzet e katėrtit vjet t'Indipendencės Shqiptare. Mė 20.XI. 1912 vjen njė telegram prej Vlone me firmat Elmas Kanina dhe Ethem Vlona, drejtue Bashkisė sė Beratit ku thuhej: "Pėrkthmin e telegramit qė muerėm dje prej Ismail Qemal Beut nga Vjena po e transmetojmė si ē'vijon:"Me vaporin e parė vij. E ardhmja e Shqipėninė u sigurua. Tue pasė besim nė fatin e Atdheut tė veproni nė relacione tė mira bashkėrisht dhe vėllazėrisht qi tė siguroni vazhdimin e rregullimit tė ēėshtjeve pėrgjithshme e tė mbroni qetėsinė dhe nė ēdo anė lajmėroni telegrafisht tė fala Atnore". Ky telegram bani nji pėrshtypje shumė tė madhe tue i gėzue zemrat e gjithė popullit tė Beratit qė ishin nė helm e nė brengė tue mos ditun gjė mbi fatin e ardhshėm t'Atdheut tė dashtun. Mbas disa ditėsh vjen njė telegram me firmėn e Bektash Cakranit me shokė prapė prej Vlone, drejtue tė ndyerit Aziz Pashė Vrionit me shokė, ku thuhej: "Ismail Qemal Beu pas-nesėr del n'Durrės, dėrgoni njerės dhe kuaj t'a merrni, se prej kėndej nuk mundemi tė dėrgojmė. Mbas kėtij telegrami u mblodhėm nė shtėpinė e tė ndyerit Aziz Pashės, dhe biseduam ēėshtjen se cili tė vejė e tė marri Ismail Qemal Beun e ta pėrcjellė deri nė Vlonė. Nė bisedim e sipėr, tė gjitha sa ishin aty, mė shėnuan mua dhe unė me kėnaqėsi e pranova. Si u bana gati, tė nesėrmen u nisa pėr nė Durrės tue marrė me vedi katėr persona nga njerėzit e mij dhe tre kuaj rezervė. Mė 21.XI.1912 ditėn e enjte u nisėm prej Berati dhe fjetėm nė Lushnjė, dhe prej andej qė me natė u nisėm pėr nė Durrės, pasi shinat nuk prajshin dhe dita ishte fare e shkurtėr. Rruga ish e shkatėrrueme krejt, me mundim tė madh prej baltės e ujnavet udhėtuem sa mundėm dhe aty mbas akshami sosėm nė Durrės. Si rregullova njerėzit nėpėr hanet, dola dhe pyeta se vallė a kishte ardhė Ismail Qemal Beu? Mė thanė se ka ardhė dhe gjendet nė Hotelin e Aziz Pash Vrionit nė buzė tė detit. Atėhere me gėzim tė madh vrapova dhe shkova nė hotel ku u takova me Plakun e me shokėt e tij, qė kishin dalė prej vapori. Atė natė fjeta aty dhe biseduam drejtimin e udhėtimit qi do tė bajim tė nesėrmen dhe vendosėm qi tė shkojmė nga Lushnja, mbasi lushnjarėt m'u kishin lutė e insistue qi t'ju a sillja Plakun andej se do tė pėrgatiteshin njė pritje madhėshtore. Lushnjarėvet jua sigurova udhėtimin e Ismail Qemal Beut pėr nė qytetin e tyne, mbasi rruga tjetėr shkonte nga kodrat dhe nuk kalohesh prej ujnavet qi ishin derdhė prej kėnetės sė Tėrbufit. Pa u nis prej Durrėsit kuptova se diēka dojnin tė bajnin kundra Ismail Qemal Beut ata qi dėshirojin Turqinė dhe tė shtyem prej autoriteteve turke, por ndihma dhe atdhetarizma e z. Hamid Toptanit qi ndodhesh si major i rezervave i ndaloj e nuk la qi tė bahesh ndonjė lėvizje. Bashkė me neve, prej Durrėsi u nisėn edhe delegatėt e Tiranės e tė Krujės z. Abdi e Murat Toptani e Mustafa Kruja e tė tjerė, gjithashtu edhe delegatėt e Durrėsit si Musta Ali Ibrahimi e Abas Ēelkupa erdhėn mbas nesh", thuhet nė pjesėn e parė tė kujtimeve tė Qemal Karaosmanit, lidhur me shoqėrimit qė i bėri ai Ismail Qemalit pėr nė Vlorė.

Zogu e nderoi Karaosmanin
Aty nga viti 1900, Qemal Karaosmani u martua me Aishe Resulin nga familja e njohur e bejlerėve tė Beratit, kė vėllai i saj, Ahmet bej Resuli, ka qenė nga mė tė dėgjuarit e asaj shtėpie. Nga ajo martesė ata patėn gjashtė fėmijė: Masari, Hadija, Qamurani, Shehriaja, Behija dhe Aliu. Djali i madh, Masari, u shkollua nė Paris pėr Agronomi dhe njė nga arsyet kryesore qė e detyroi babanė e tij, Qemalin, ta dėrgonte nė atė degė, ishte qė tė kthehej nė Shqipėri dhe tė merrej me modernizimin e ferėmės sė tij bujqėsore qė kishte familja nėn pronėsi, ashtu siē bėri dhe pas vitit 1944 e deri sa vdiq, ai punoi nė Kavajė si agronom. Ndėrsa tė katėr vajzat e Qemalit, u shkolluan nė qytetin e Elbasanit dhe u morėn me punėt e familjes, kurse vėllai i vogėl i tyre, Aliu, vdiq fare i ri. Duke qenė njė familje e madhe dhe e njohur pėr traditat patriotike, Qemal Karaosmani edhe miqėsitė e tij i bėri po me familje tė njohura e atdhetare. Kėshtu, vajza e madhe, Hedija, u martua me Skėnder Pojanin, tė birin e Orhan Pojanit nga qyteti i Korēės. Vajza tjetėr, Shehriaja u martua me Ismail Sefėn, tė birin e Nebi Sefės nga familja e njohur e bejlerėve tė qytetit tė Lushnjes, ku vetė Nebiu, kishte shoqėruar Ismail Qemalin nė Vlorė dhe kishte firmosur aktin e Pavarėsisė. Vajza e tretė, Qamurani, ishte martuar me Profesor Teki Telėn, nga qyteti i Elbasanit i cili nė vitin 1924 kishte mbaruar studimet e larta pėr Matematikė nė Vjenė. Familja Tela ishte kushėrinj tė afėrt me familjen e A*** Pashė Elbasanit dhe Biēakėt e quanin dajė Qemal Karaosmanin. Ndėrsa vajza e katėrt e Qemalit, Behija, u martua me njė djalė nga familja e njohur Karaiskaj e Bilishtit tė Korēės, i cili quhej Mazllum dhe mė pas u vra nė luftė e u shpall dėshmor i atdheut. Kurse djali i madh, Masari, u martua me njė vajzė nga familja e njohur Berati. Gjatė gjithė periudhės sė Monarkisė sė Zogut, Qemali ka qenė i njohur si njė nga bejlerėt qė ka pasur marrėdhėnie tė shkėlqyera me bujqit e tij. Po kėshtu gjatė asaj periudhe, Qemal Karaosmani ėshtė nderuar nė tė gjitha pėrvjetorėt e Ditės sė Flamurit duke iu dhėnė vėndi qė meritonte si njė nga firmėtarėt e aktit tė Pavarėisė sė Shqipėrisė.

1945, persekutimi i Karaosmanit dhe familjes
Por ndėrsa regjimi i Mbretit Zog e nderoi Qemal Karaosmanin si njė nga patriotėt e Shpalljes sė Pavarsisė, ajo gjė nuk ndodhi me komunistėt qė erdhėn nė pushtet nė vitin 1944. Lidhur me kėtė, nipi i tij, 68-vjeēari Bulent Teki Tela, dėshmon: "Qė nė fillimin e vitit 1945, regjimi komunist qė erdhi nė pushtet, mbajti njė qėndrim tepėr armiqėsor ndaj Qemal Karaosmanit dhe familjes sė tij, duke i konsideruar ata si familje bejlerėsh reaksionarė. Nė atė kohė, gjyshit tonė, Qemalit, ia konfiskuan dhe shtetėzuan tė gjitha pasuritė qė kishte duke pėrfshirė edhe shtėpinė e madhe nė lagjen "Spalikore" tė qytetit tė Elbasanit. Nisur nga ai qėndrim qė mbajtėn komunistėt ndaj tij, Qemali kaloi nė njė tronditje tė thellė shpirtėrore dhe tentoi dy herė qė tė bėnte vetėvrasje. Mė pas Qemali u detyrua qė tė largohej nga Elbasani dhe shkoi pėr tė jetuar tek djali i tij, Masari, i cili nė atė kohė banonte nė qytetin e Kavajės. Aty nė atė qytet ai u mbyll brenda nė shtėpi dhe merrej vetėm me studime, pasi dispononte njė bibliotekė shumė tė pasur dhe kishte njė arshivė mjaft tė madhe me dokumente zyrtare. Po kėshtu jo vetėm sa qe gjallė Qemali, por edhe nė vitet e mėvonėshme, emri i tij nuk u pėrmėnd asnjėherė nė librat e historisė dhe ai nuk u pėrkujtua asnjėherė nė pėrvjetorėt e Ditės sė Flamurit. Nė qytetin e Kavajės, Qemali jetoi deri nė vitin 1948 dhe nė atė kohė ai mbylli sytė pėrgjithmonė, duke u ndarė nga kjo jetė me njė brengė tė madhe nė zėmėr. Por edhe pas vdekjes sė tij, regjimi komunist mbajti tė njėjtin qėndrim ndaj fėmijėve tė tij,tė cilėt patėn probleme tė shumta, sepse konsideroheshin si fėmijė bejlerėsh qė vinin nga familjet e pasura. Me rastin e 50-vjetorit tė Shpalljes sė Pavarsisė, nė shtėpinė djalit tė Qemalit, Masarit qė jetonte nė Kavajė, shkoi Ferit Vokopola dhe mori prej tij tė gjithė arshivėn e familjes, sė bashku me penėn qė ishte nėnshkruar akti i Shpalljes sė Pavarėsiė nė 28 nėntorin e vitit 1912, e cila edhe sot gjendet nė Muzeun Historik Kombėtar tė Shqipėrisė", e pėrfundon rrėfimin e tij Bulent Tela, lidhur me historinė e gjyshit tė tij, Qemal Karaosmanit, njėrit prej patriotėve shqiptarė tė periudhės sė Pavarsisė, i cili persekutua familjarisht nga regjimi komunist i Enver Hoxhės, pėr tė vetmen arsye se vinte nga shtresat e pasura.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 03:06:

Tragjizmi i tjetėrsimit tė detyruar

Mexhit Prenēi


" Mos harroni, vampirėt e Sigurimit, janė gjallė edhe sot ! "

1.

Me dhimbje njerėzore dhe urrejtje pa cak, jepet si nė njė kronikė dokumentare filmike, deformimi dhe shkatėrrimi i shpirtit tė njeriut tė thjeshtė, prej vampirėve tė kuq tė sigurimit tė shtetit enverist, nė librin " Rojtari i Varrezave " tė Bedri Myftarit.

Ėshtė njė dhimbje-urrejtje qė zienė brenda kraharorit, si llavė e heshtur nė kraterin e vullkanit, gjithnjē e gatēshme tė shpėrthejė.

Kumti i mos harresės ėshtė fare transparent. Vampirėt e kuq janė gjallė. Urrejtja ndaj tyre kurrė nuk shuhet!...Mos e gėrvishtni urrejtjen, diktatorė tė rinj!



2.

Makina e sigurimit tė shtetit tė diktaturės sė proletariatit, ishte pjella mė e shėmtuar e komunizmit enverian kriminal. Njė makinė gjigande e partisė-shtet, e mbushur me tė gjitha llojėt e spiunėve dhe spiunimeve, ku vendin e parė e zinin spiunėt dhe spiunimet alibiste, tė shqiptarėve bastardė pa virtyte, pa moral, pa shpirt. Shoku pėrgjonte shokun, miku mikun, vėllai vėllain, gruaja burrin, burri gruan, dashnorja dashnorin, spiuni spiuni, njė shkatėrrim total i virtyteve tė njeriut.

Vampirėt e kuq, siē i quan shkrimtari BedriMyftari, me qė ishin tė pashpirt, i goditnin njėrėzit qė mendonin ndryshe, pikėrisht nė shpirt, nė ndjenja, nė ndėrgjegje, nė atė qė kishin mė fisnike, pėr t'i deformuar dhe shkatėrruar nga ēdo pikpamje.



3.

Sa drama tė tmerrshme ka kurdisur kjo makinė e krimit njerėzor.Janė me qindra, me mijėra dramat e llojėve tė ndryshme, tė dimensioneve tė ndryshme, tė "kurdisjeve " tė ndryshme, tė alibive tė ndryshme, tė dukshme dhe tė padukshme, qė mbajnė firmėn e sigurimit tė shtetit.Ishte pikėrisht kjo armė e sofistikuar, makabre dhe absurde, qė vrau shpirtin, gjumin, ėndrrat, shpresat, diellin, vrau tė tashmen dhe tė ardhmen e qindra dhe mijėra njerėzve qė u bėnė gjahu i saj, madje edhe njeriu i thjeshtė e hallemadh, siē ishte dhe personazhi Rojtari i varreve, i librit tē Myftarit.

4.

Ky roman u shkrua fill pas romanit "Kronikat e vdekjes" . Nė tė dy kėto libra, nė qendėr tė veprimit dhe konfliktit, ėshtė dhuna,diktatura, jeta dhe vdekja, triumfi i sė keqes mbi tė mirėn, i tė shėmtuarės mbi tė bukurės. Mirėpo ndonėse jepen bėmat e diktaturės nė pamje tė ndryshme, sesi e shkatėrrojnė fizikisht dhe moralisht njeriun, nė rrėfimin artistik tė Myftarit, ndjehet edhe akuza ndaj diktaturės, po edhe urrejtja ndaj komunizmit qė krijoi struktura tė tilla dikatatoriale antinjerėzore.

Po ndėrsa nė romanin "Kronikat e vdekjes" jepen me intensitet dhe dramacitet ngjarjet dhe episodet nga jeta e burgut komunist, ku nė ēdo ēast ndjehet pasiguri, frikė, tmerr, presion dhe dhunė; nė romanin "Rojtari i Varrezave" mė tepėr rrėfehen ngjarje dhe episode tė dhimshme e tronditėse tė defomimit tė shpirtit njerėzor, sesa jepet dramatizmi dhe tragjizmi i tyre, nėpėrmjet monologut, dialogut, atmosferės dhe trajtimit psikologjik vertikal.

Myftari, ashtu thjesht e natyrshėm rrėfen dramėn e njeriut tė thjeshtė qė i dhunojnė moralin dhe fisnikėrinė, virtytet dhe ndershmėrinė. Mbi kėtė pasuri tė tij ata hedhin blozė tė zezė. Pasi nuk arritėn ta tjetėrsojnė nė spiun me dashje, pėrdorėn format mė makabre dhe tragjike sa e shndėrruan nė spiun tė detyruar. Kjo ėshtė mė tepėr se dramė njerėzore, mė shumė se tragjike.

5.

Romani ka nė fokus disa drama tė fuqishme qė bartin personazhet e ndryshėm.

Shkrirja e rrėfimit artistik me vetė ngjarjet dhe situatat dramatike shpalosin dramėn e ROJTARIT TĖ VARREVE, TĖ INFĖRMIERES SĖ ĒMENDUR, TĖ GRUAS ME TĖ ZEZA, dhe dramėn e NJERIT ME TELA ME GJEMBA NĖ NJERĖN DORĖ. Janė katėr drama tė veēanta, tė jashtėzakonshme, ku sundon tragjikja, makabrja dhe absurdja, nė dimensione tė ndryshme.

6.

Drama e Rojtarit tė varrezave u shkaktua pikėrisht nė ēastin kur ai nis njė jetė tė gėzueshme familjare me gruan dhe dy fėmijėt kokėbardhė, pas njė jete qeni qė bėnte. Pasi kishte pėrballuar legjendat mbi lugatin, i cili hante ushqimet e qytetarėve; qė hapte varret e pėrdhunonte vajzat e reja tė posavarrosura; apo pasi kishte kapur hajdutēr qē vidhnin gjėrat e ēmuara tė tė vdekurve nė varre, madje edhe tē sėmurėt psikikė qė kryenin kėto veprime, pikėrisht pas kėsaj veprimatarie, nė kohėn kur ish-kryeministri Mehmet Shehu "vret veten", pėr Rojtarin fillon nata e zezė.

Kur po ruante varrin e ish kryeministrit, ca hije tė zeza me mashka e mbėrthejnė, i lidhin sytė dhe e hypin nė njė makinė. E ēojnė pėrpara shefit tė krimeve, i cili i kėrkon qė tė pėrgjonte njerėzit se ē'thonė kur vizitonin varrin e Shehut. Rojtari nuk pranoi. I bėnė presion psikologjik, nuk pranoi. Ushtrua mbi tė dhunė fizike, nuk pranoni. I futėn pėr sė gjalli fėmijėt nė varr te njė i vdekur, nuk pranoi. Por kur ata filluan t'i mbulonin fėmijėt me dhe, pėr sė gjalli, pėrpara syve tė tij dhe ata thėrritēn: "Babiii!... Babi!..." atėhere ai firmosi nėnshkrimin, firmosi degradimin, firmosi pėrdhuninmin e shpritit, tė ndėrgjegjes, tė gėzimit, tė shpresės, firmosi pagjumėsinė me pseudonimin " Guri i varrit".

7.

Edhe drama e INFĖRMIRES QĖ E ĒMENDĖN ishte dramė nga njė ngjarje e pabesueshme, ndoshta dhe e besueshme, veēse ishte njė njarje tragjike anatinjerėzore qė rrėnqeth dhe drurėt e gurėt.

Infermierja si hije e zeze, ēdo natė, vizitonte varret e bebeve pa emėr, pėrkėdhelte pllakat e tyre, qė mbulonin ata qė posa dolėn nė jetė, ua pinė gjakun me shiringa, me tė cilin ushqehej Vampiri i Madh.

Drama e Infermieres qė me urdher u kishte thithur me shiringa gjakun fėmijėve dhe presioni i shefit vampir pėr t'i mbyllur gojėn, e ēuan atė nė ēmėndinė. Kjo ishte praktikė e zakonshme e Sigurimit tė Zi tė Shtetit.

Kėsaj drame tronditėse dhe vetė ngjarjes qė do ta quaja tė llahtarėshme, i ėshtė kushtuar pak vėmendje artistike, pėr t'u trajtuar me tėrė seriozitetin dhe peshėn e madhe qė bart ajo nė vetvete. Megjithatė duhet thėnė se, kjo ėshtė temė e vėshtirė; si e tillė eshtė e denjė vetėm pėr pena kolosėsh si: Eskili dhe Shkekspiri.

8.

Edhe drama e GRUAS ME TĖ ZEZA, mund dhe duhej tė trajtohej mė thellė e mė gjerė, ashtu si dhe drama e njė ISH TĖ PĖRNDJEKURE POLITIKE TĖ REKRUTUAR, me emrin " THĖLLĖNXA ", e cila edhe sot ndiqet nga Vampiri i djeshėm, i cili veshur me rrobėn e demokratit, nė strukturat e shtetit tė sotėm, pėrsėri i kėrkon Gruas me tė zeza tė hesht pėr tė kaluarėn e Vampirit, sepse ai ka nė dorė dosjen e saj. Pėrsėri persekutori i djeshėm, persekutor edhe sot. Autori mjaftohet vetėm me faktin qė atė e ka denoncuar Gruaja me tė zeza, duke shprehur edhe dyshimn se: a do tė arreshtohet, kur duhej njė zhvillim i kėsaj linje duke e pasuruar me ngjarje tė reja, me episode dhe gjendje dramatike emocionale.

9.

Mė me emocionalitet ėshtė dhėnė drama e NJERIUT ME TELA ME GJEMBA NĖ NJERĖN DORĖ. Drama e tij pėrbėhet nga disa drama qė vijnė njera pas tjetrės nga burgu, qė mund t'i formėsojmė si: drama e shkatėrrimit tė familjes.

Kur lirohet nga burgu i gjen prindėrit tė vdekur. Gruaja e ka braktisur. Vajzat janė martuar. Shtėpinė ia kanė zėnė tė tjerėt.

Kėsaj drame i shtohet ajo e braktisjes nga shokėt e miqtė pėr shkak tė pėrgjimit tė sigurimsave. Sapo lind njė fije shprese pėr ditė tė lumtura., kur ai bashkė me vajzėn qė donte vendosėn tė shkojnė refugjatė, fillon njė dramė e re. Vajza hypur mbi kurrizin e tij kaloi kangjellat e ambasadės gjermane, ndėrsa djali mbeti jashtė tyre i kapur nga kthetrat e sigurimsave ku pėrfundoi te Mali me Gropa. Fati e ndihmoi qė s'e mori plumbi ndonėse u rrėzua me tė tjerėt. Natėn nėpėr errėsirrė u strehua te Rojtari i Varrezave.

Tani ankthit tė vdekjes ia zuri vendin, drama e ndarjes....



10.

Romani "Rojtari i Varrezave" vė pėrballė njėri‑tjetrit njeriun e thjeshtė dhe njeriun e diktaturės. I pari i pambrojtur, i dyti me fuqi mbinjerėzore. I pari qengj, i dyti pėrbindėsh. Vampiri ėshtė njė personazh absurd, nė njė realitet absurd komunist, ku dhunohen ligjet, zakonet, traditat, dhunohet e natyrshmja, njerzorja dhe triumfon djalli, luēiferėt, makbethet, triumfon krimi mbi vyrtytin.



11.

Ėshtė shkruar me njė stil letrar tė shtruar, tė qetė, ku herė‑herė shfaqet edhe stili gazetaresk. Do tė dėshironim tė kishte mė tepėr nerv, dinamizėm, ritėm ku tė depėrtohej mė thellė nė psikologjinė e personazheve dhe tė mjedisit shoqėror. Monologu i brendshėm dhe vetėdialogu mund tė ishin aplikuar me sukses, duke patur parasysh dramatizmin e ngjarjeve dhe dramat jetėsore tė personazheve, tė cilat nė vetvete, janė tė pėrmasave tė mėdha.

Nė roman krahas konēizitetit, kursimit tė ngjarjeve, pėrdorimit me efikasitet tė pėrshkrimit tė elementėve tė natyrės tė cilėt krijojnė atmosferė dhe emocion, portretizimi i personasheve ėshtė njė vlerė artistike e cila ėshtė arritur duke pėrdorur elemente tė gėrshetimit tė detajit tė jashtėm fizik me portretin e brendshėm qė shpesh merr domethėnie figurative e simbolike.

Romani ėshtė shkruar me njė frymė, por pa i dhėnė rėndėsi pėrpunimit artistik dhe strukturės. Mirėpo pėrvoja krijuese ka treguar se pėrpunimi artistik, rrit mjeshtėrinė artistike tė veprės.

Ėshtė shkruar si njė kronikė, ku plekset fakti real me faktin imagjinar nėpėrmjet rrėfimit artistik herė emocional, i thatē. Nė tėrėsi ėshtė kijuar njė realitet artistik, sa interesant aq i vėrtetė, sa i dhimbshėm aq i urryerr.



12.

Shkrimtari Bedri Myftari me kėtė roman trajton dramėn e atyre qė diktatura i dhunoi shpirtėrisht e fizikisht.Nė tė nuk janė pėrfshirė SPIUNĖT VULLNETARĖ, ata qė kanė nė gene shėrbėtori dhe tė krimineli.

Do tė dėshironim, qė ky libėr tė jetė pjesė e njė cikli tė tėrė librash me kėtė temė, (ku tė pėrfshihej edhe spiuni vullnetar) i cili tė pėrbėjė romanin e dhunės tė diktaturės komuniste, me tėrė kompleksitetin e saj, duke pėrsosur mė tej mjeshtėrinė artistike.

Kush duhet t'u thotė: Mjaft mė?!.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 03:21:

Dokot nė Australi, njė histori arratish

Brenda 24 orėve ajo ėshtė dashuruar me liqenin dhe njerėzit. Kishte dėgjuar kaq shumė pėr Pogradecin, por asnjėherė nuk e kishte menduar se mund tė ishte aq i bukur. Tania Doko ka lindur shumė larg Shqipėrisė, nė njė tjetėr kontinent, nė Australi, por kjo nuk e bėn mė pak shqiptare. Nė damarėt e saj rrjedh gjaku i njė shqiptari qind pėr qind dhe i njė arbėresheje tė Italisė. Edhe pse qėllimi i ardhjes sė saj nė Shqipėri ėshtė tė njohė vendlindjen e tė atit dhe njerėzit e gjakut tė vet, ajo nuk mund tė largohet pa u prezantuar si kėngėtare. Njė nga kėngėtaret mė tė pėlqyera tė popit nė Australi dhe shumė e suksesshme pėr momentin, 25- vjeēarja kėrkon tė bėhet e tillė edhe pėr publikun shqiptar. Ka ardhur pa pjesėn tjetėr tė grupit “Bachelor girls”, vokaliste e tė cilit ėshtė, megjithatė mendon tė zhvillojė dy koncerte. Prezantimin mendon ta fillojė me Pogradecin, qytetin e saj, pėr ta vazhduar me Tiranėn, ku ėshtė e bindur se do tė pėlqehet prej tė rinjve.

Cilat janė pėrshtypjet e para pėr Pogradecin?
Babai gjithmonė mė kishte folur pėr Pogradecin, pėr vendlindjen e tij, por asnjėherė nuk e kisha menduar se mund tė ishte njė qytet kaq i bukur dhe njerėzit kaq tė mirė dhe mikpritės. Nė Melburn ku unė jetoj, gjithēka ėshtė ndryshe. Edhe pse kam kaq pak kėtu, liqeni mė ėshtė bėrė kaq i dashur dhe kėta njerėz janė bėrė pjesė e imja. Me sinqeritet mund t’iu them se ndihem krenare qė jam shqiptare
Emri i grupit tuaj muzikor ėshtė “Bachelor girls”. Ēdo tė thotė ky emėr?
“Bachelor girls”, do tė thotė vajza tė pavarura, vajza beqare. Por kjo nuk do tė thotė qė nuk dua tė martohem. Ajo qė mendoj dhe dua tė them ėshtė se unė do tė mbetem gjithmonė ajo qė kam qenė dhe se personaliteti im nuk do tė ndryshojė, edhe nėse martohem. Rrėnjėt e mia burojnė nga shpirti i lirisė dhe i pavarėsisė.
Cilat mendoni se janė kėngėt tuaja mė tė suksesshmė?
Pėr mua si kėngėtare ėshtė e vėshtirė tė bėj pėrzgjedhje mes kėngėve qė kam kėnduar, pasi unė i kam pėrzemėr tė gjitha, por duke u mbėshtetur nė mendimin e publikut, mendoj se kėngėt mė tė suksesshme kanė qėnė “Buses and Trains”, “Permission to shine”, “Believe in you”
Cila ėshtė axhenda e koncerteve tuaja nė Shqipėri?
Mendoj qė ta filloj me Pogradecin, qytetin tim dhe mė pas do tė jap edhe njė koncert nė Tiranė, pėr tė bėrė njė prezantim mė tė gjerė.
Ju merreni dhe me aktivitete tė tjera, cila ėshtė primare pėr ju?
Nė vend tė parė ėshtė muzika, por jam shumė e dhėnė edhe pas psikologjisė. Unė kam pėrfunduar studimet nė Universitetin e Melburnit pėr psikologji dhe kriminologji, degė tė Drejtėsisė. Mund tė them se jam shumė aktive nė jetėn sociale dhe marr gjithmonė pjesė nė aktivitete bamirėsie, pėr fėmijėt e sėmurė, tė varfėrit, etj.
Babai juaj ėshtė larguar nga Shqipėria prej politikės sė asaj kohe. Ēfarė shije ju ka lėnė ky fakt?
Babai im ėshtė shumė i interesuar pėr politikėn dhe kjo ka bėrė qė edhe unė tė tregoj interes pėr kėtė. Mėnyra se si e kam pėrjetuar kohėn kur im atė ka qenė i dėnuar, ka qenė njė shtysė qė, veē tė tjerash, unė tė shkruaja nė njė gazetė nė Austali pėr Shqipėrinė, shqiptarėt dhe tė drejtėn e tyre pėr tė jetuar tė lirė.

Ēelniku, nga burgu shqiptar me kapėrcim kanguri
Ka 57 vjet qė ėshtė larguar nga Shqipėria, nė drejtim tė Australisė. Ka krijuar njė familje atje dhe jeton si australian, por asnjėherė nuk e ka harruar vendin e lindjes. Ēelnik Doko, njė ish i dėnuar politik, ka marrė arratinė nga Shqipėria shumė vjet mė parė, nė drejtim tė njė toke tė panjohur. “Nga Shqipėria jam larguar nė vitin 1946. Kam qenė i burgosur nė burgun e Gjirokastrės, pasi kam marr pjesė nė formacionin e Ballit Kombėtar. Jam arratisur nga burgu dhe kam kaluar kufirin nė kėmbė duke shkuar fillimisht nė Greqi dhe pas shumė peripecish, mė 1 janar tė vitit 1950 kam mbėrritur nė Australi”,- tregon Ēelniku me njė shqipe tė ēalė dhe jo pa dhembje. Vetėm nė vitin 1994, ai mundi tė shkelte nė tokėn e tij, nė fshatin e lindjes, Vėrēunin, ku kthehet gjithmonė me mall. “Mė ka marrė malli edhe pėr gurėt e drurėt e vendlindjes sime. Vėrēuni ėshtė njė pjesė e pandarė imja, pasi kam kaluar aty, kujtimet mė tė bukura tė fėmijėrisė. Gjithashtu kam edhe pjesėn tjetėr tė familjes kėtu”, - vazhdon ai. Prej ‘94-ės ka ardhur katėr herė kėtu dhe mendon tė vijė sėrish. Kėtė herė me vete mori edhe Tanian, vajzėn e tij kėngėtare, qė tė njihte vendlindjen e tij, Pogradecin. Herėn tjetėr ndoshta do tė sjellė edhe pjesėtarėt e tjerė tė familjes.
A.Mile
B.Berberi


Babai im ėshtė shumė i interesuar pėr politikėn dhe kjo ka bėrė qė edhe unė tė tregoj interes pėr kėtė. Mėnyra se si e kam pėrjetuar kohėn kur im atė ka qenė i dėnuar, ka qenė njė shtysė qė, veē tė tjerash, unė tė shkruaja nė njė gazetė nė Austali pėr Shqipėrinė, shqiptarėt dhe tė drejtėn e tyre pėr tė jetuar tė lirė.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 03:27:

Njė dėshmor nacionalist nga ballkoni i Vlorės

Besnik Velaj

Kanina ėshtė njė fshat, lagje e Vlorės, pėrkarshi detit dhe zemrės, dashurisė atdhetare. Po u ngjite nė Kaninė, apo vėshtron nga deti, i jep tė drejtė shpirtėrore vetvetes se ke kryer njė mision fisnik qė e ka borxh ēdo vlonjat e shqiptar. Kėtu bėhesh vetvetiu po dhe i kėndon trimėrisė, trimave. Eshtė njėsoj si me kalanė e Krujės ku banon Skėnderbeu, nė Kaninė banon Donika, e shoqja e Skėnderbeut. Nga uniteti veri-jug u mėkuan nė Labėri shumė breza, burra tė shquar qė pėrbėjnė ashtin e kombit shqiptar qė nga vlonjati - kaninioti Ismail Qemali, Gjolekajt me Zenel Gjolekėn, kapedanėt e Bregut tė Detit, Vranajt - Vrana Konti apo emra tė pėrveēėm si Beqir Velo Kanina, Hadėr Sulo Kanina, Mustafa Bimo Kanina etj, etj. Kanė pasur vatėr prushndezėse Kaninėn dhe nėn kėmbėt e saj me gjerėsitė-thellėsitė e zemrave tė mėdha detin e kaltėrt. Duke qėnė njė qytet malor me emra tė gjinisė femėrore: Kanina, Shushica, Qafa e Birinxhikės, Rugina Balsha, Ēezma e Zonjės, Donika, Kisha e Bardhė ėshtė njė nėnė heroike me shumė bija-nėna, qė kanė lindur burra tė ndjerė. Njė nga bijtė qė e ka tundur kalaja nė djepin e saj, qė u bė fisnik e luftėtar nacionalist, ėshtė Tasim Bonjaku (Murataj). Ai lindi nė Kaninė mė 1910, nė njė fis qė ka luftuar ēdo armik tė huaj. Gjyshit tė tij i lindi njė nip qė me krenari e gėzim tė pėrmbajtur e quajti Tahsim, qė "tė bėhet i mirė pėr Shqipėrinė" si Hoxhė Tahsini nga Ninati. Portreti i burrave tė fisit Murataj, ėshtė promotor qė ka dėshmitarė Kalanė e Kaninės pėr luftrat, qėndresėn, guximin e treguar si trima nė mbrojtjen shqiptare. Ashtu si nė traditat e vjetra patriotike, kanė udhėhequr mendjen, zemrat e popullit tė Kaninės, ashtu i orientuan dhe Muratajt. Babai i Tasimit, Halili, bashkė me shumė kaniniotė pėrkrahėn aktivisht Ismail Qemalin nė ngritjen e flamurit kuq e zi tė pavarėsisė mė 28 nėntor nė Vlorė. Po kėtė ditė patriotėt kaniniotė, nder ta dhe Halili, e ngritėn flamurin e pavarėsisė nė kullėn dominante tė kalasė historike tė Kaninės. Sa bukur, sa traditė e mirė. Ēfarė vepre e lartė atdhetare, sa nur qė i kish rėnė kėshtjellės. Flamuri kombėtar valėvitej, rrėzellėnte, shpirti i kaniniotit mbushej me krenari kombėtare. Nė kėtė klimė dhe me kėtė frymė u rit, u edukua Tasimi. Arsimin fillor e mbaroi nė Kaninė, tė mesmen nė Korfuz, shkollėn ushtarake mbretėrore nė Tiranė. Specialiteti i tij ishte nė degėn e artilerisė, duke e shquar pėr kulturėn e gjerė. Fliste dhe zotėronte gjuhėt frengjisht, italisht, greqisht. Ai ishte kuadėr, intelektual me ideale kombėtare. Me mbarimin e shkollės u emėrua nėntoger, mė vonė toger karriere, komandant artilerie nė qytetin e Beratit. Shumė trim, po aq i pamėshirshėm me armiqtė, ambicioz pėr tė mėsuar sa mė shumė nga librat. U fut nė historinė e nacionalizmit shqiptar. Kurrė nuk u bė pengesė pėr kolegėt qė punonin pėr Shqipėrinė, u ndenji nė kėmbė duke i ndihmuar ata qė ishin gėnjyer, tė cilėt e ndoqėn nga pas nga fjalėt e ėmbla dhe shembulli i tij. Cila ishte vepra e Tasim Halilit (Bonjakut), xhentėllmeni qė sfidoi historinė lindore tė komunistėve, duke ēuditur edhe armiqtė e shqoptarizmit. Tasimi mori shembull edhe nga i vėllai. KJo familje kishte nxjerrė edhe mė partė ushtarakė. Qazimi, vėllai mė u madh i Tasimit, u shqua dhe ai si oficer. Pavarėsisht nga realitetet e politikave tė ngatėrruara tė kohės, incidentet e parashikuara, Tasimi ja doli mbanė pikėrisht aty ku shumė nga paraardhėsit e tij ngecėn. Si ushtarak e nė traditė intelektual nuk mund tė qėndronte jashtė zhvillimeve politike tė kohės. Ngjarja e kryengritjes Fierit mė 1935, e vuri atė nė konflikt me mbretėrinė e Zogut. Nė fund e kuptoi gabimin dhe braktisin Riza Cerovėn tė lidhur me rusėt. Megjithėse u dėnua 10 vjet burg, s'bėri as dy muaj. U lirua me dekret mbretėror e kthehet nė Kaninė. Ardhjen e Italisė fashise e priti me indinjatė tė madhe. Pėrballė njė plateje tė madhe, sic ėshtė gjeografia e vendit dhe nė sytė e popullit tė Kaninės, me njė vendim qė zgjati sa koha e mėngjesit me agim tė mirė, kohė tė bukur, Tasim Halili pėr tė luftuar me italianėt organizoi menjėherė ēetėn e Kaninės.Ai ishte nga ata burra qė edhe sot populli i Kaninės, vetė tė majtėt tė thonė: Ja u themi ne, cili ėshtė nė tė vėrtetė Tasim Halili, trashėgimtar i njė familjeje tė fuqishme, tė dėgjuar nė Kaninė - Labėri, tė Hadėr Sulo Kaninės! Janė fjalė tė Meleq Kapllanit, Petrit Velos, Sezai Osmanit, Ymer Yzeirit! Me aksionin e pėrbashkėt tė nacionalistėve vlonjatė hapėn depot e xhandarmėrisė ku u armatosėn. Ai u tregua njė autoritet nė hapėsirat si ushtarak e nacionalist dhe qysh nė fillim u pozicionua qartė nė bindjet e tij tradicionale, megjithėse ishte pasanik. Bashkė me nacionalistėt e tjerė, lajmėroi kaniniotėt, dajon e tij Muhamet Bedinin burrin e hallės tė babait tė Fatos Klosit, Beqir Velon, u ndau 50 pushkė dhe luftuan me armė nė dorė kundra pushtuesve fashistė e nazistė. Pikėrisht kėtu mbi barin e fshatit, jeshillėkun e pėrjetshėm tė Shushicės, ai gjeti frymėzim pėr tė kundėrshtuar kaniniotėt e "tufave me lule-lule tė ėmbla" me italianėt, siē ishte Sezai Qemali apo nuk u besoi linjave deri diku tė politikave personale tė prof.Isuf Luzit. U rreshtua, inkuadrua me forcat nacionaliste tė Hysni Lepenicės, Skėnder Muēos, Hazis Ēamit, Zako Mezinit. Tasimi vepron i caktuar zv/komandant nacionalist i njė batalioni shėtitės me komandant Hazis Ēamin. Luftėtarėt e kėtij formacioni nacionalist karakterizohet nga njė disiplinė ushtarake, harmoni veprimesh nė veprimet kundra fashistėve. Nė kėtė formacion bėnin pjesė edhe shumė luftėtarė trima qė i qėndruan besnikė deri nė fund kėsaj lufte. Nga kėta mund tė pėrmendnim Hilmi Sulon, Sulejman Tahirin, Bajram Selmanin - xhaxhanė e Selman Lames qė punon nė Thesarin e Shtetit. Luftimet nė kodrat e Drashovicės, sherishtės, Gjormit, selenicės, Qafė tė Dushkut e vėnė major Tasim Halilin (Bonjakun) nė radhėt e komandatėve tė shquar. Trimėria, gjakftohtėsia e bashkuar me zotėsinė e rrallė ushtarake, bėri qė tė shpėtonte nga rrethimi ēetėn e Tepelenės me komandant Syrja Shehun, nė Qafė tė Dushkut. Ja kėshtu u ndėrtua figura e personazhit akoma tė gjallė nė zemrat e kaniniotėve, nacionalistėve, Tasim Halili qė nuk e qau dot P.K. si "bonjak" por shqipėria si hero. Pėr ta kuptuar atė sot, duhet t'i vėmė nė pah zotėsinė. E vetmja humbje, ishte plagosja e trimit Sulejman Tahirit nga Kanina. Tasimi sot nė Kaninė krahasohet me masivin shkėmbor tė "Qafės Birinxhikes". E deshi tokėn e Kaninės si askush, pushonte nė gjirin e saj dhe falej tek i Madhi Zot, pėr tė shkarkuar hallet qė e kishin zėnė Shqipėrinė. Kėshtu, zbulojmė se thirrjes sė nacional ēlirimtares, udhėheqėsve Hysni Kapo, Manush Myftiu (qė nuk pruri njė pikė ujė dhe nuk veshi njė polic nga Kanina), iu pėrgjegj si spartan. Ai kishte vetėm njė ideal:"Nacionalizmin shqiptar!" Tek trimi gjallonte fryma e vjetėr nacionaliste e rilindasve tė mėdhenj. Gjatė gjithė jetės sė tij tė shkurtėr si luftėtar, komandant ishte njeri i thjeshtė. Ngjeshur armėt e luftės, njė grusht duhan pėr tė kėmbyer me shokėt - por vetė, duhan armeni si Osman Haxhiu, i dashuruar me natyrėn por pa pushtues. Rrinte ulur pėr orė tė tėra nė natyrėn e zotave nė pushime pas luftimeve, dėgjonte zėrat e kėngės sė bilbilit, laureshės dhe mendon pėr familjen.

Ja ē'thotė Enver Memisha: - Shtėpia e tij kishte qėnė baza e shėndoshė e nacionalizmės. Spitali i luftėtarėve tė plagosur, depo e armėve. Nė njė shtėpi tė tillė, familja kurrė nuk ka pasur prehje, ka qėnė e tronditur shumė herė prej rrethimeve qė i janė bėrė prej armikut fashist! Pra, tė gjitha shėrbimet e pėrmendura, familja e Tasim Halilit i kishte bėrė pėr idealin kombėtar. Ai ishte pėr njė Shqipėri Etnike dhe interesa perėdimore tė popullit shqiptar. Me intelektin e tij, shkathtėsinė e tij, luftoi dhe udhėhoqi duke mos bėrė kompromis me PK-nė, prandaj emri i tij pėrmendet me respekt nga e gjithė krahina e rrethit tė Vlorės. Ai udhėhiqej nga 10 pikėpamjet e dekallogut tė Mit'hat Frashėrit, si nė lėmin politik, ekonomik dhe tė luftės. Nuk rreshti sė luftuari pushtuesin edhe kur pas Konferencės sė Mukjes, komunistėt e pashallėkut tė Pashait tė kuq tė Gjirokastrės, filluan vėllavrasjen, sipas skenarit tė Dushan Mugoshės, pas Konferencės sė Mukjes. Ajo e bėri vendin me ėndrra tė trembura nga lidhjet me sllavo-grekėt, vėshtrimin politiko-ekonomik tė mjegulluar, duke pėrkrahur Siberinė e ftohtė tė larove tė Kremlinit. Shqipėrinė e nėnshtruan me barut e plumb, si ēiflik tė tyre dhe pėr luftėtarėt, nacionalistėt, popullin e lanė kasollet e vjetra tė "nėnė Zyrasė". Komunizmi ėshtė kolerė qė vjen nga Rusia. Mjerė vatani po qe se kjo farė e keqe do tė mbijė nė Shqipėri, duhen luftuar tė dyja - fashizmi dhe komunizmi - u thoshte kaniniotėve Tasim Halili! Me ardhjen nė pushtet tė komunistėve, filluan reprezaljet dhe spastrimi nga intelektualėt. Pėr tė u prit pabesi bizantine, si pėr tė gjuajtur nė pusi njė sorkadhe mali. Tė ēmuarit, tė devotshmit, antikomunistėt e betuar gjuanin komunistėt. Ata heshtėn dhe pritėn si dinakėt e gjakut tė shpėrfillur. Nė dhjetor 1944 e kapin pabesisht me shumė luftėtarė tė tij. Megjithė meritat e shumta tė tij, i konfiskuan dhe pasurinė. Po tė ikte jashtė, ai mund tė bėnte njė jetė mondane se ishte vetėm 34 vjeē, por ndoqi teknikėn e tė parėve, pėr tė mos braktisur Zotin, Atdheun, pronėn, familjen!!!

Shumė tortura provoi, por asnjėherė nuk u pėrkul. Nė gjyq mbajti qėndrim burrėror. E kush? - Ai. Pa mbushur 34 vjeē mund tė kish bėrė njė karrierė tė shkėlqyer, tė qetė ushtarake. Mik i Mit'hat Frashėrit, Hysni Lepenicės, tė tė gjithė nacionalistėve tė tjerė. Me tė vėrtetė nuk e kishte menduar - kishin menduar kaniniotėt, se biri i tyre do tė hynte nė hapsanat e komunistėve. Ata e mėsuan tė vėrtetėn, se Tasim Halili nė gjyq mbajti njė qėndrim burrėror, nuk pranoi akuzat fallco tė komunistėve, tė dėshmitarėve tė pacipė. Bashkė me dy tė tjerė u dėua me pushkatim, nga prokurori Qemal Klosi - babai i Fatos Klosit. Kur njė nga luftėtarėt e ēetės u pėrlot, ai i tha:"Njeriu njė herė lind dhe njė herė vdes, por tė lumtur janė ata tė vdesin pėr Shqipėrinė, komunistėt do tė mbyten nė gjakun e tyre tė krimeve dhe pastaj do tė hanė njėri-tjetrin. Rroftė Shqipėria e lirė! Mė pas, ndodhi tragjedia e vrasjes sė Tasim Halilit. Natėn e pushkatimit, si hero qė e dinte mirė pse kishte luftuar, qė e dinte mirė se ideali i tij nuk vritesh, veē po rritej nga qelia dhe do tė zmadhohej nė gjirin e tokės mėmė, nė shkallėn e parė tė Ballkonit tė Vlorės, pranė vendit tė Shenjtė tė Kuzbabasė. Komunistėt po vdisnin bashkė me idealet vrasėsve tė baba Stalinit. Tė njėmbėdhjetėt i lehtėsonin dhimbjet njėri-tjetrit, kurse prokurori Qemal Klosi i pėrgatiste karrierėn. Kriminelėt qė nuk dinė se ē'ėshtė heroi nuk pritėn t'i pushkatonin, por kur agoi e kėndoi kokoshi i parė, filluan e i godisnin me thika. Kėnga nacionaliste pushoi atėhere kur pushoi sė rrahuri zemra e Tasim Halilit me zemrat e shokėve tė tij. Pak komandantė dhe politikanė si ai, patėn fatin e tij tragjik. Njė persekutim pėr shkakun e tij, e pėsoi familja e tij, i dogjėn shtėpinė. Tre fėmijėt e tij u rritėn tek xhaxhallarėt e tij, Qazim dhe Sabri Halili. Edhe kėta hoqėn tė zitė e ullirit, duke u dėnuar me burg nga regjimi komunist i Enver Hoxhės. Shumė vetė e nderojnė sot varrin masiv ku u therėn - pushkatuan 11 vetė, midis tyre edhe komandanti Tasim Halili. Varret msasive nuk i ka "shpikur" Millosheviēi, por Dushan Mugosha e Miladin Popoviēi, i kanė zbatuar nė terren Millosheviēėt e Vlorės, Hysni Kapua, Aranit Ēela, Manush Myftiu, Shefqet Peēi dhe gjithė gjeneralėt qė u kthyen nė identitet si ēoban dhish nga ustai i tyre gjirokastrit, me zanat tė mėsuar nga Dushan Mugosha. Mjaft pyetje e pėrgjigje ngjallin interes: Sot pritet delegacioni serbo-malazez nga qeveritarėt e Vlorės, Fatos Nanua gjatė vizitės sė tij nė Vlorė, takon pėrfaqėsuesin e firmės greke "Kamatakis" nė mes tė Vlorės, por pėr natėn e zezė tė 22 qershorit 1945, ku dy burra tė lidhur kėmbė e duar me zinxhir, tė therur me thika, pastaj tė pushkatuar, nuk flet njeri!!! Hapu dhe tė pėrpish agallarėt e kuq! Nuk flet as PS-ja e grekut Theodhori Shija, as PD-ja, as Balli Kombėtar, Shoqata e Kurt Kolės me tre gishtat pėrpjetė me 1997.

Vetėm Enver Lepenica i kujton (Zoti i dhėntė fuqi pėr tė shkruar dhe shėndet!) Faji i vetėm ishte se ata donin Shqipėrinė Etnike, tė bashkuar me Kosovė e Ēamėri, se ishin kundėr serbėve Dushan Mugosha e Miladin Popoviēit. Kur do tė vendosen nė Altarin e Shenjtė tė Atdheut? Kur do tė dėnohen bishat komuniste.... sot bijtė e komunistėve tė brezit tė parė e kanė vrarė prapė Vlorėn? Mblidhni mendjen o popull i Vlorės, mos i sillni mė nė pushtet socialistėt nė zgjedhjet e tetorit. Pėr sė pari, ja jepni votėn e PD-sė Sali Berishės.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 03:55:

NJE JETE NE DIKTATURE- EUGJEN MERLIKA

NJE JETE NE DIKTATURE

(Kujtime tė njė "armiku tė klasės")

EUGJEN MERLIKA

"Ktu vaji e trishtimi

Veē ndihet ndėr shpija

Ktu ndihet tingllimi

I hekrave tė mija

E gjama e nji tė shkreti

Qi bjen vala e detit."

NDRE MJEDA



Mė duket njė detyrė morale ndaj vetvetes dhe nevojė e domosdoshme informimi ndaj atyre qė patėn fatin e mirė tė mos i jetonin dhjetėvjeēarėt e gjatė tė sistemit monist shqiptar, tė shkruaj disa faqe nga historia e jetės sime, thjesht pėr tė bėrė tė njohura disa pamje nga njė realitet, qė kushtėzoi shumė jetė njerėzish. Eshtė njė realitet, qė sot ėshtė vėnė nė tehun e kritikės nga shumė njerėz tė sferave tė ndryshme tė jetės kulturore tė kombit. Pa pretenduar tė bėj pjesė nė ato sfera, mendoj se jap njė ndihmesė sado tė thjeshtė nė shpalosjen e disa tė vėrtetave tė pakundėrshtueshme, tė pėsuara drejtpėrsėdrejti.

Vetė fakti qė po shkruaj kėto rradhė, mė detyron t’i filloj ato me njė nderim tė sinqertė ndaj gjithė atyre faktorėve e forcave qė bėnė tė mundur ardhjen e kėtyre ditėve tė reja nė tė cilat e vėrteta, e masakruar deri tani, shpaloset nė tė gjithė gjėrėsinė dhe thellėsinė e saj. Nderimi im i veēantė shkon te populli i Shkodrės, i Kavajės, i Tiranės e qyteteve tė tjera e, mbi tė gjitha, tek studentėt e Universitetit tė Tiranės qė, me guxim deri nė vetmohim, luftuan pėr demokracinė e ditėve tė sotme, duke i bėrė njė shėrbim tė madh kombit tonė. Mendoj, se pėr kėtė shėrbim, ky komb duhet t’ju jetė mirėnjohės nė jetė tė jetėve.

Gjatė jetės sime nuk kam mbajtur njė ditar tė rregullt, siē ndodh shpesh tek njerėzit. Kjo ndodhi jo pėr pėrtaci apo lėnie mbas dore, por thjesht prej njė ndjenje vetėruajtjeje, qė dhjetėvjeēarė me rradhė m’u imponua nga kushtet e njė jete tė pasigurtė, me shpatėn e Damokleut mbi kokė (rreziku i arrestimit nė ēdo ēast). Ky ditar do tė kish ngulitur si njė dokumentar shumė ēaste tė njė jete tė gjymtuar nga diktatura. Ndėrsa sot, nė moshėn 47 vjeēe, ( jam binjak me diktaturėn qė, pėr ironi tė fatit quhet "ēlirim") mė duhet t’i drejtohem vetėm kujtesės sė fashitur nga njė mori faktorėsh...

Kam lindur nė Tiranė nė prill 1944, bir i njė ēifti intelektualėsh me shkolla tė larta. Babai ka qenė inxhinjer elektrik, i diplomuar nė Grenoblė tė Francės ndėrsa nėna mėsuese letėrsie, e diplomuar me 30 me lavdėrim nė njė nga universitetet mė tė vjetra tė Evropės, nė Napoli tė Italisė. Ky ishte njė fat disi i pazakontė pėr stadin e zhvillimit tė shoqėrisė shqiptare tė asaj kohe. Jetėn e kam nga Zoti dhe nga Dr. Hamdi Sulēebeu, i cili nė asnjė mėnyrė nuk pranoi tė kryente dėshtimin e propozuar nga mjeku gjinekolog, kur nėna ishte shtatzėnė, duke u pėrgjigjur: "Mua mė kanė mėsuar nė shkollė t’i shpėtoj, jo t’i vras fėmijėt.". Por shumė herė gjatė jetės sime mė ka munduar mėdyshja nėse duhet t’i isha mirėnjohės dhuratės sė tij...

Nė klinikėn e Dr. Sadedinit, ku ka qėnė shtruar nėna ime, gjenin strehė edhe partizanėt apo guerilasit e Tiranės. Kontrolleve tė gjermanėve iu dilte para shprehja "un kam tė shtruar tė renė e Mustafa Krujės" dhe qetėsia nė klinikė sigurohej. Ndofta ky ishte njė sinjal i largėt, pararendės i pluralizmit qė do tė vinte pas pothuaj gjysėm shekulli, apo ndofta ishte njė llogaritje e hollė e mundėsive tė mbijetesės nė njė kohė qė do tė vinte me emrin e revolucionit socialist. Kėto detaje i mėsova mė vonė nga nėna, jeta e sė cilės ėshtė njė roman mė vete, me pėrmasa tragjike, e denjė pėr njė penė dostojevskiane, pėr pėrshkrimin e sė cilės nuk e ndjej veten tė aftė. Do tė mjaftonin, pėr t’a mbushur atė roman, dėshmitė e shokėve e shoqeve tė atij kalvari tė gjatė gjysėm shekullor qė sot janė shpėrndarė gjithkund, nė Shqipėri e nė botė.

Detaji i parė, i ngulitur ēuditėrisht nė kujtesėn time (kam qenė tre vjeē e nuk di a pranohet shkencėrisht njė fakt i tillė), ka qenė kacavjerrja nė hekurat e portės sė burgut tė Tiranės me fjalėt:" Babi, hajde me ne" qė shqiptoja i pėrlotur dhe me ngulmimin pėr tė mos u shkėputur nga babai brėnda saj. Aty ishte njohja ime e parė me kėtė absurditet, se si nuk mund t’a pėrqafoja babin, si dhe kontakti i parė me policin, shkaktar tė kėsaj ndalese, njė figurė qė ndryshoi vetėm fytyrat e qė mė shoqėroi gjatė gjithė rrjedhės sė lumit tė jetės sime. "Kjo ėshtė jeta jote Faust! Dhe kėtė m’a quan jetė..." Gėte

Ballafaqimi i parė i ndėrgjegjshėm me jetėn u bė nėpėrmjet arrestimeve tė babait e tė xhaxhait. Mbeta vetėm me gjyshen dhe nėnėn time tė re, asokohe 26 vjeēe.Banonim nė Tiranėn e re, nė njė shtėpi me qera, sepse shtėpia jonė ishte zėnė nga Spiro Moisiu, shefi i shtabit tė pėrgjithshėm tė ushtrisė "nacional-ēlirimtare"; ende sot nuk mė jepet e drejta tė banoj nė tė... Njė ditė tė bukur tė vitit 1947 vjen urdhėri i transferimit nga Tirana pėr nė Shijak. Nė tė njėjtėn ndėrtesė ku banonim ne ishte dhe njė vajzė jugosllave me emrin Nada. Ishte me gradė kolonele, por nuk di se ē’funksion kishte. Fliste frėngjisht me nėnėn dhe ishin miqėsuar edhe prej muzikės. Nėna i binte pianos, kėndonte shumė kėngė italiane dhe arie nga operat qė asaj i pėlqenin shumė. Urdhėri i shpėrnguljes sonė e dėshpėroi Nadėn. U mundua t’a anullonte me tė gjitha mundėsitė, ndėrhyri vetė tek ministri i brendshėm, por pėrgjigja ishte negative: " Vetėm pėr atė familje nuk mund tė bėj gjė."

Kėshtu po atė ditė u gjendėm nė kasollen e njė evgjiti, nė katėr rrugėt e Shijakut, un gjyshja dhe nėna. Babai vazhdonte odisenė e tij tė gjatė nė kampet e punės. Ai ishte dėnuar me pesėmbėdhjetė vjet burgim, sepse kishte marrė pjesė nė njė mbledhje me disa intelektualė, pėr tė krijuar legalisht njė parti opozitare, nė kohėn qė ato "lejoheshin" zyrtarisht nga " demokracia popullore".

Nuk ruaj kujtime tė veēanta nga kasollja e Shijakut, por mbas pothuajse njė viti xhaxhallarėt e babait na morėn nė Krujė, qyteti ynė i origjinės. Aty mbusha pesė vjeē. Nga qė kisha zell e dėshirė tė madhe pėr tė mėsuar, njė mėsuese shpirtmirė mė regjistroi nė klasėn e parė. Por vendimi i marrė nga Ministria e brėndshme, sė bashku me degėn e Krujės ( ndofta disi i vonuar, sepse familjet e tjera kishin vite qė qėndronin nė kampe interrnimi ) u vu nė zbatim dhe ne u detyruam tė banojmė pėr disa muaj nė qelitė e degės sė Krujės.

Para syve mė del si nėpėr mjegull figura sa e bukur aq dhe njerėzore e mėsueses sime tė parė, qė mė merrte pėrdore e mė sillte nga shkolla nė burg, ndėrsa ēdo mėngjes polici hapte portėn nė tė njėjtėn orė, pėr tė mė lejuar tė shkonja nė shkollė. Mė vjen shumė keq qė nuk i mbaj mėnd emrin e asaj vajze dhe nuk di a rron... Por i jam shumė mirėnjohės, jo vetėm se mė mėsoi shkronjat e para , por se me kujdesin e dhėmshurinė e saj prej nėne m’u bė shumė e afėrt. Nuk di a pagoi ēmimin pėr humanizmin e saj, sepse tallazet e ashpra tė luftės sė klasave nuk toleronin njė qėndrim tė tillė dashamirės kundrejt njė fėmije "armiqsh". Pėr mua ajo qe si njė rreze drite nė tunelin e gjatė nėpėr tė cilin do tė kalonte jeta ime, njė shembull qė mė tregoi se nė jetė ka dhe njerėz tė mirė, gjė tė cilėn do t’a vėrtetoja herė pas here nė vitet qė pasuan.

Aty, nė qelitė e seksionit tė Krujės, sė bashku me dy familje tė tjera ishte dhe njė grek, monarkist, i ardhur kėtej si pasojė e luftės. Ai shikonte filxhanėt e kafesė. Njė ditė i pa gjyshes filxhanin dhe i tha kėto fjalė:" Qė kėtej do tė ikni sė shpejti. Do tė shkoni larg, do tė kapėrceni male, fusha e lumenj e do tė qėndroni nė njė vend mes malesh.. Aty do tė vuani shumė, shumė dhe mbas disa vjetėsh do tė ktheheni pėrsėri nga ajo rrugė, por jo mė kėtu. Do tė qėndroni nė mes tė rrugės nė njė fushė. Aty jeta juaj do tė pėrmirėsohet, por mirė siē keni qenė ju nuk do tė bėheni kurrė mė, kurrė..." Ato gra e vajza, qė e dėgjuan, qeshėn e thanė se fall ėshtė e nuk i dihet, por greku kishte qenė si Kalkanti. Falli i tij u vėrtetua me njė saktėsi tė habitėshme...

Njė ditė nėntori tė vitit 1949 na vunė nė njė kamion e na nisėn pėr njė rrugė tė gjatė, tė gjatė, qė kalonte fusha, lumenj e male dhe pėrfundonte nė Tepelenė. Tepelena... e famshme nė historinė shqiptare si vendi nga nisi veprimtaria e njerit nga personalitetet mė komplekse e mė tė afta tė kombit shqiptar, Ali Pashės, Vezirit tė Janinės, do tė bėhej nė gjysmėn e dytė tė shekullit tė njėzetė simboli mė i gjallė e mė rrėnqethės i tmerrit qė vetėm stalinizmi shqiptar mund tė shpikte. Tepelena, zyrtarisht Kampi i dėbimit, nė fakt ai i shfarosjes sė njerėzve, pa dyshim konkuronte me Mathauzenin, Aushvicin, Bukhenvaldin. Eshtė e vėrtetė se nuk pati krematoriumet e tyre, por puna e detyruar, mungesa e ushqimit, mizoria e aparatit policor e bėnin vdekjen ēdo ditė mė tė dėshiruar se jetėn. Vdekja qėndronte pezull mbi kampin tonė, e kishte pothuajse ēdo ditė prenė e vet mes njė turme heterogjene shqiptarėsh, nga tė gjitha moshat e nga tė gjitha krahinat, tė futura nė pesė kazerma tė mėdha ushtarake me qindra vetė secila.

Tepelena dhe kampet e tjera tė punės ishin varrezat e hapura mbi trupin e Shqipėrisė, dėshmitė mė tė fuqishme, mė tronditėse e mė tė pakrahasueshme tė diktaturės sė komunizmit shqiptar tė Enver Hoxhės, Mehmet Shehut etj. Tepelena ėshtė njė njollė turpi e pashlyeshme nė ndėrgjegjen e kombit. Eshtė detyrė e veēantė e demokracisė shqiptare t’i kujtojė me njė pėrmendore madhėshtore viktimat e pafajshme tė asaj tragjedie tė madhe. Eshtė edhe njė detyrė e letėrsisė sė lirė shqiptare t’i japė botės njė Arqipelag Gulag tė markės shqiptare. Tepelena ka aqė shumė material nga kujtimet e njerėzve, sa njė pendė e fuqishme ( besoj se demokracia do t’i nxjerrė ato) do tė krijonte njė vepėr madhore me pėrmasa botėrore. Tragjeditė shpirtėrore e jetėsore qė janė zhvilluar nė atė kamp nuk kanė tė numuruar.

Dita nė kamp fillonte me natė, nė orėn tre tė mėngjesit. Policėt analfabetė e nisnin nė atė orė leximin e apelit njė pėr njė tė tė interrnuarve dhe e mbaronin nė ora pesė. Pastaj fillonte marrja e mėngjesit, njė ujė i zierė qė kishte emrin ēaj. Mė pas vargu i gjatė i grave, burrave, tė rinjve nisej pėr nė mal, pėr tė plotėsuar normėn e druve- prerje e ngarkim nė kurriz- nėn vrojtimin e policėve me pushkė nė krah. Do tė furnizonin me dru ushtrinė, kampin pėr gatim, komandėn pėr ngrohje, degėn e punėve tė brėndėshme, familjet e oficerėve e tė policėve, tė nėpunėsve tė komitetit tė partisė dhe atij ekzekutiv... Njerėzit ishin kthyer nė rolin e mushkės, episodet e dhimbjeve tė kėsaj pune arrijnė maja tė tilla therėse, qė do tė fyenin ndėrgjegjen e ēdo qenieje qė quhet njeri.

Mbaj mėnd sesi natėn e Vitit tė Ri 1951, sėbashku me gjyshen, prisnim tė kthehej nėna nga mali. Gjyshja kishte gatuar diēka, njė si qull me pak miell, qė do t’a hanim pėr tė festuar Vitin e Ri. Nėna ime u kthye sėbashku me tri shoqe tė saj, vajza tė eksponentėve politikė tė njohur antikomunistė, tė ashtuquajtur "tradhėtarė". Pasi u kthyen tė gjithė nė kamp, ato polici i ngarkoi pėrsėri me dru dhe i nisi pėr nė qytet, pėr tė ēuar dru nė shtėpinė e njė oficeri tė policisė. Afėr mesnatės ato u kthyen nė kazermė. Ē’vit i ri i bukur, ndėrsa tė tjerė, tė "pėrkėdhelur tė fatit"festonin me gjithė tė mirat nė Hotel "Dajti" apo nė Pallatin e Brigadave...

Ajo punė shtazore pėrballohej me njė ushqim qė pėrbėhej nga gjashtėqind gram bukė, nga bollguri me krimba qė notonin nė lėngun e tij, e plotėsohej nga lakrat e egra, kungulli, lendet e lisit, goricat, kėto kur kishim mundėsi t’i gjenim jashtė kampit. Po t’i shtoje kėsaj tabloje kushtet higjenike tė tmerrshme, mungesėn e banjove tė mjaftueshme, tė ndėrtesave, tė vendit pėr tė fjetur (gjithsej tridhjetė cm. gjėrėsi pėr person e njėzet pėr fėmijėt), tė krijohet pamja e vėrtetė e torturės sė pėrditėshme nė atė vend tė mallkuar, qė quhej Kampi i Dėbimit.

Kėshtu, qė nė moshėn gjashtėvjeēare, u njoha me qelinė apo "birucėn", siē pėrdoret rėndom. Njė ditė, duke luajtur si fėmijė, kreva njė "sakrilegj" tė madh. Kisha gjuajtur me gurė derrat e komandės qė kullosnin tė qetė nė liri, jashtė telave me gjemba tė kampit. Polici mė kishte parė. M’u afrua, mė kapi pėr leckash e mė futi nė birucė. Ende sot mė rrėnqeth kujtimi i atyre orėve tė kaluara nė errėsirėn e birucės, i vetėm, duke qarė prej frikės sė gogolit. Jashtė mė fliste gjyshja ime e mirė: " Mos ki frikė, e mbyt nona gogolin!". Edhe ajo i rezistonte policit qė i kanosej pėr t’a larguar. Nė orėn dy tė natės njė tjetėr polic m’a hapi derėn e birucės dhe un rifitova "lirinė".

Ndofta fakte tė tilla duken pak tė pabesueshėm, por e vėrteta ėshtė se pati dhe tė tjera raste tė tilla, krahas qindrave qė pėrbėnin ligjin mizor aty brenda. Njėri ndėr to, qė mė vjen ndėrmend tani, ėshtė ai i njė gruaje tė sėmurė qė rėnkonte nga dhimbjet nė veshka e i "prishte qetėsinė" policit i cili, pėr pasojė, e lidhi nė njė shtyllė pėr njėzetekatėr orė. Mbas kėsaj ajo mezi erdhi nė vete pėr dhjetė ditė. Cinizmi dhe sadizmi i personelit tė komandės besoj se ja kalonte shumė herė figurave tė esesėve, qė vite mė parė shihnim nė filmat tanė apo tė vendeve tė tjera tė Lindjes.

Poshtėrimi dhe tortura ishin kėnaqėsitė mė tė mėdha qė ndjenin kėta ish partizanė nė marredhėniet me tė interrnuarit e ēfarėdso moshe, njerėz tė pafajshėm, krimi i vetėm i tė cilėve ishte se u pėrkisnin familjeve tė tė arratisurve ose tė kundėrshtarėve tė diktaturės sė kuqe. Emrat e toger Hakiut, aspirant Syrjait, kapterėve Selfo e Tomi, policit Ismail e sa e sa tė tjerėve janė shėmbėlltyra tė sė keqes njerėzore nė mėndjet e ish banorėve tė kampit dhe kujtohen ende mbas dyzet viteve, kur jeta ka fshirė nga kujtesa emra kryetarėsh shtetesh e qeverish.

Gratė dhe vajzat e reja qė vinin nga mali nėpėr shi me rroba tė lagura deri nė mish, duke mos patur ndėrresa ( nė ēastin e interrnimit nuk u ish lejuar tė merrnin asgjė veē rrobave tė trupit), detyroheshin tė mbuloheshin lakuriq nėn batanije, mbasi rrobat e shtrydhura i ndenin pėr t’u tharė. Ruajtėsi " vigjilent" i "rendit mė tė pėrparuar tė njerėzimit", kur e pikaste njė gjė tė tillė, shkonte dhe ia tėrhiqte batanijen duke e lėnė tė zbuluar shqiptaren " armike" nė sytė e dhimbshėm tė tė pranishmėve. Prej cilit armik ndėr shekuj shqiptari do t’a priste njė kob tė tillė? Ku t’i kėrkojmė krahasimet? Ndoshta nė rrėfimet e kuvajtjaneve tė pėrdhunuara nga idhtarėt e Sadam Hysejnit.

Puna e detyruar, uria e vuajtjet i kishin kthyer nė skelete tė gjalla mijėra njerėz. Mbi pleqtė, fėmijėt e sėmurė, vallėzonte pėrditė kosorja e vdekjes, qė rrinte e gatshme tė merrte pjesėn e saj. Nė njė kamp pune, njė tė burgosuri, kur i thanė se tė vdiq vėllai, pyeti a e kish marrė racionin e bukės pėr atė ditė. Tė tilla episode ndodhnin edhe nė kampin e Tepelenės.

Njė tjetėr kapitull mė vete, i llahtarshėm ishte ai i fėmijėve. Fėmijėt e vegjėl, qė nėnat e reja detyroheshin t’i linin lidhur nė djep gjithė ditėn, rriteshin nė mėshirėn e ndonjė plake tė huaj. Qėllonte qė mbasi kishte shkarkuar barrėn e druve, natėn, gruaja e re e gjente krijesėn e saj duke u prehur nė paqen e pasosur, me njė pamje engjėllore... Lotėt dhe mallkimet ishin shumė pak pėr tė shprehur dhimbjen; tė nesėrmen, qė nė mėngjes, e priste rrjeshti me shoqet pėr nė mal...

Fėmijėt qė mbetėn tė vetėm u rritėn pėr mėshirė nga tė afėrm e madje herė herė dhe tė panjohur, sepse nėnat u ēuan nė kampet e punės, pėr tė ndėrtuar falas "veprat e socializmit". Mė kujtohet ajo ditė e hidhur, kur u ndava nga nėna. Mundohesha t’i kacavirresha kamionit ndėrsa polici mė godiste duart. Lotė rridhnin nga sytė e atyre grave bujare malėsore qė ishin ofruar vullnetarisht pėr tė zėvendėsuar nėnėn time nė kėtė transferim, por urdhėri ishte i prerė: ajo duhej tė ndahej nga un. Polici duhej tė zbatonte kėtė urdhėr tė eprorėve, duke goditur duart e fėmijės qė nuk donte tė shkėputej nga nėna... Ē’skenė e bukur pėr njė pikturė tė denjė pėr Gojėn, subjekt i bukur pėr tė ilustruar "humanizmin socialist", tė trumbetuar me zell nė kėtė gjysėmshekulli.

"Lufta e klasave" ishte sistematike dhe me tė vdekurit. Tri herė u ndėrrua vendi i varreve, deri sa e ēuan buzė Vjosės, qė eshtrat t’i gėlltiste lumi, mbasi jetėn ua shkurtoi ajo e famshmja "vija e demarkacionit", "guri i provės pėr marksistė-leninistėt shqiptarė". Dikush edhe sot i quan tė drejta e, madje tė dobishme, kėto pėrbindshmėrira, i pėrligj me "luftėn e ftohtė", me diversantėt. Mė vjen ndėrmend personazhi i Hamletit, nė bisedė me t’ėmėn, kur shprehet:" Do tė ve njė pasqyrė ku tė shohē tė zit e zemrės tėnde...". Kėtė pasqyrė e ka pėr detyrė ēdo njeri i lirė t’ua verė para strategėve "tė lavdishėm" t’asaj lufte, qė mishėronte nė vetvete gjithshka mefistofelike kishte nė natyrėn njerėzore, skutat e errėta tė sė cilės i kish njohur aqė mirė kollosi Dostojevski, duke parahikuar edhe rrezikun, njėqind vite mė parė.

Dy vite shkollė nė qytetin e Tepelenės. Vetėm nxėnėsit lejoheshin tė dilnin jashtė rrethimit tė telave me gjemba, pėr tė vazhduar shkollėn shtatėvjeēare. Vetėm nė arsimin e detyrueshėm nuk u bė dallim, atė mund t’a merrnin tė gjithė. Mė dalin parasysh skenat e vajtjes dhe kthimit nga shkolla. Mė merrte pėr dore njė vajzė mirditore, Bardha. Ishte mė e madhe nga un, mė e rritur, megjithėse ishim shokė klase. Ajo ishte kushėrira e Pal Mėlyshit, familjen e tė cilit e kishim karshi pėr karshi nė kazermėn e parė. Mėsonim tė gjithė ne, fėmijėt e kampit; megjithėse t’uritur e tė zhveshur, ishim mė tė mirėt nė mėsime. Ē’ishte ajo fuqi qė na jepte krahė tė pėrballonim ēdo ditė atė skėterrė? Ē’forca madhore viheshin pėrkrah nesh, pėr tė na siguruar mbijetesėn? "Zot i madh na ndihmo!", kjo ishte ofshama nga thellėsia e shpirtit, vetvetiu nė ēdo ēast dhimbjeje e ligėshtimi...

Mbas dy vitesh qėndrimi nė kampin e Tepelenės erdhi urdhėri qė fėmijėt tė liroheshin nga interrnimi. Kush pati familjarė tė lirė vajti tek ata. Un mbeta i vetėm me gjyshen, deri sa xhaxhai i babait, mjek i dėgjuar i fėmijėve nė Korēė, mė mori nė shtėpinė e tij. Ai me tė shoqen u bėnė pėr mua prindėr tė dytė, mė trajtuan me dashuri e dhėmshuri tė madhe, u kujdesėn pėr fatin tim gjithė kohėn, u pėrpoqėn me tė gjitha mėnyrat tė ndreqnin sadopak jetėn time tė nisur keq. Por plaga nė shpirtin tim ishte shumė e thellė. Kushtet materiale tė jetės sime ishin si dita me natėn me tė shkuarėn, por mungesa e prindėrve nuk mbushet me asgjė, sado qė un gjeta prindėr tė dytė qė i desha me gjithė shpirt. Mėndja ime shkonte pėrtej telave me gjemba, ku veē e veē qėndronin gjyshja, nėna dhe babai. Pasiguria, ankthi pėr jetėn e tyre, malli, dhimbja mė bėnin qė fshehtas tė derdhja lotė tė hidhur. Ata lotė fėmije tetė vjeēe, ashtu si tė mijėra fėmijėve anekėnd Shqipėrisė ishin perla qė "stolisnin" kurorat e tė fuqishmėve tė botės. Por nė atė moshė tė njomė ne fėmijėt nuk i kuptonim gjėrat, kurse sot ata nuk e kanė naivitetin tonė tė atėhershėm.

Prindėrit tanė asokohe nuk bisedonin nė sytė tonė pėr gjendjen e tyre e tė vendit, apo problemet politike. Terrori kishte depėrtuar deri nė qeliza dhe askush nuk guxonte tė thoshte tė vėrtetėn. Kėshtu qė ne brumoseshim me dashurinė e "pafund" pėr Partinė, xhaxhi Enverin, mbi tė gjitha pėr xhaxhi Stalinin. Kėta iluzione, qė na fuste shkolla, binin ndesh me trajtimin tonė nė jetė, por ne nuk ishim nė gjėndje tė mendonim me kokėn tonė. Mė kujtohet njė episod sa qesharak aqė dhe i dhimbshėm. Kisha vajtur pėr takim tek nėna qė ishte nė kampin Nr. 3 tek Fabrika e tullave nė Tiranė. Ishte vera e vitit 1953. Nėna dhe shoqet e saj punonin nė kaminat e tullave brėnda telavet tė kampit. Mua mė lejoi oficeri tė qėndroja dy ditė brėnda nė kamp. Nė bisedė me gratė dhe vajzat qė banonin nė njė dhomė me nėnėn (mund tė ishin rreth njėzet veta) un i pyeta ato pa tė keq nėse kishin qarė kur vdiq Stalini. Ato filluan tė qeshin dhe thanė se e vetmja gjė e mirė qė pėrfituan ishte se patėn dy ditė pushim. Un, i indoktrinuar nga shkolla dhe jeta jashtė, ju pėrgjigja me inat: "Mirė ja u bėjnė juve qė ju mbajnė kėtu brėnda". Ato shpėrthyen pėrsėri nė gaz.Kishin tė drejtė tė qeshnin me mua, qė kisha harruar Tepelenėn dhe s’kuptoja autorėt e vėrtetė tė tragjedisė. Nė krahasim me fėmijėt e sotėm, qė ngrenė dy gishtat lart, ne duhet tė pranojmė se kemi qėnė shumė naivė, pėr tė mos thėnė tė marrė e ndoshta kjo spjegon dhe jetėgjatėsinė e dogmave staliniste pėr dhjetėvjeēarė tė tėrė.

Por dua tė kthehem pėrsėri te Tepelena, njė gozhdė e ngulur thellė nė ndėrgjegjen, zemrėn dhe trurin e shumė bashkatdhetarėve tė mi tė mesit tė shekullit njėzetė. Strategjia e shfarosjes fizike shoqėrohej me njė tjetėr, ende mė djallėzore, atė tė shprishjes sė njeriut, pėr tė cilėn nuk kurseheshin mjetet e mėnyrat mė tė ndryshme. Nė kushte jashtzakonisht tė vėshtira fizike, morale e psikologjike, shumica dėrmuese e asaj bashkėsie e mbajti ballin lart, nuk e nxiu faqen, ruajti dinjitetin, karakterin, respektin e dashurinė pėr njėri tjetrin. Nė kazerma tė mėdha, me dy rradhė shtretėrish flinin mbi pesėqind vetė e pėr ēudi tė "arkitektėve tė ndritur" tė asaj poshtėrsie njerėzore asnjė skandal moral nuk ndodhi. Tė gjithė u quajtėn motra e vėllezėr e tė tillė mbetėn nė kujtimet e njėri tjetrit, duke sfiduar diktaturėn dhe ligjet e saj mizore. Pa asnjė ndihmė, ata njerėz mes tė cilėve jetova dy vjet, pėrballuan ata vite tė gjata derisa mė 1953, si pasojė e "qiejve tė hapur" dhe trysnisė sė opinionit tė jashtėm, Qeveria vendosi mbylljen e kampit famėkeq tė Tepelenės.

Pėr "ēudi", mbasi "morėn vesh" nga gazetat dhe radiot e huaja praninė e metodave tė shfarosjes nė praktikėn e pėrditėshme tė kampit, oficerėt e Ministrisė sė Brendėshme, qė erdhėn pėr tė komunikuar prishjen e tij, si zėdhėnės tė denjė tė padronėve tė tyre, shprehėn "habinė" pėr ēka kishte ndodhur. Hipokrizia kriminale shkonte deri nė ngarkimin e pėrgjegjėsisė viktimave, mbasi "nuk qenkėshin ankuar mė lart", njė mėnyrė sa e ndyrė aq dhe cinike pėr tė fshehur ata qė kishin projektuar deri nė detaje krimin e qė drejtonin fatet e vendit. Ishte njė pėrpjekje trashamane pėr tė shpėtuar "faqen e larė" tė udhėheqėsve, pėr tė cilėt "njeriu ėshtė kapitali mė i ēmuar". Eshtė pėr t’u habitur fakti qė ende sot e kėsaj dite ka njerėz qė me ndėrgjegje thonė se "uji vjen i kulluar nga lart, por turbullohet poshtė", se Qeveria mendonte pėr njerėzit por kuadrot poshtė veprojnė simbas dėshirave tė tyre. Ēfarė naiviteti pėr tė gjetur spjegimin e aqė shumė tė kėqijave!

Mbas strategjisė sė shfarosjes sė kampit tė Tepelenės udhėheqja projektoi njė sistem tė ri pėr atė masė njerėzish qė pėrfaqėsonte "opozitėn" ndaj socializmit. Kish vdekur Stalini dhe themelet e veprės sė tij kishin filluar tė lėkundeshin nė vendin e tij; pregatitej takimi i Gjenevėsi Katėr tė Mėdhenjve, Nikita Krushovi filloi tė fliste pėr kurs tė ri. Udhėheqja staliniste shqiptare mendonte se nuk ishte mė i dobishėm terrori masiv, i ushtruar pėr dhjetė vite me rradhė. Shembujt e tij janė fakte bindėse e tė shumta. Mjafton tė kujtojmė Bedenin, Orman-Pojanin, Vloēishtin, Vlashukun e tė tjerė kampe pune tė detyruar, ku kanė vdekur me qindra tė dėnuar politikė, ku njeriu varrosej i gjallė nė llucėn e kanalit nga ēizmja e policit. Tė kujtojmė gjithė ata tė pushkatuar pėr bombėn e hedhur nė oborrin e Ambasadės Sovjetike, represionin e pashėmbullt mbi popullin e Mirditės mbas vrasjes sė Bardhok Bibės e tė tjera shfaqje mizore tė diktaturės komuniste nė ata vite tė kobshme.

Tani duhej ndryshuar taktika. Interrnimi merrte njė formė tjetėr dhe vendi i zbatimit tė tij u caktua Lushnja, njė qytet nė qendėr tė Shqipėrisė, pranė kėnetės sė Tėrbufit. Aty do tė ndėrtohej njė fermė e re dhe kishte nevojė pėr krahė pune. Kėtu u grumbulluan shumica e t’interrnuarve, tė shpėrndarė nė kampe tė ndryshme. Kėtu edhe un u bashkova me gjyshen, nėnėn dhe xhaxhain qė kishte kryer dėnimin e tij me burg.

Kushtet e jetesės u pėrmirėsuan nė krahasim me Tepelenėn. Familjet u strehuan nė baraka e dhoma tė veēanta, me njė minimum komoditeti e me njė varfėri tė skajshme. Por t’interrnuarit i vunė gjoksin punės nė bujqėsi e, me djersėn e tyre, filluan tė ushqehen tė shkėputur nga kazani me bollgur. Me mund e sakrifica themeluan sektorėt e fermės mė tė madhe nė Shqipėri. Nė sajė tė punės sė tyre Lushnja u bė hambari i Vendit.

Populli i Lushnjes, megjithė trysninė e vazhdueshme psikologjike e propagandėn e egėr partiake, qė i paraqiste tė "tėrrnurit" si armiq, nuk u soll keq me ne. Pjesa dėrmuese e lushnjarėve e kuptonin se ne ishim viktima tė pafajshme. Ndryshe nga qėndrimi armiqėsor i tepelenasve, ata shfaqėn karshi nesh mirėkuptim e nė jo pak raste simpati e miqėsi.

Me Lushnjen lidhet gjithė jeta ime, nga mosha dhjetė vjeē e kėndej. Aty vazhdova shkollėn shtatėvjeēare e mė vonė tė mesmen nė gjimnazin qė u hap mė 1956, ku pata fatin tė bėja pjesė nė maturėn e parė. Koha e shkollės, kujtimet e saj janė ndoshta pjesa mė e bukur e jetės sė njė tė riu. Sa keq qė kėtė kohė e kushtėzonte gjithmonė pozita shoqėrore, "fati" i tė lindurit me njė mbiemėr tė caktuar, fakti i tė qėnit bir i njė tė burgosuri dhe i njė tė interrnuareje. Dhe frymėmarrja ngushtohej, kur ēdo ditė tė rrinte mbi kokė, si shpata e Damokleut, shprehja " a e din se kush je ti?". Kėshtu u rritėm un dhe shokėt e mi, pa pretendime, pa ėndrra, tė cunguar shpirtėrisht, tė kėnaqur me njė copė bukė me gjizė apo sheqer, tė ndrojtur pėr tė treguar tė vėrtetėn e jetės sonė.

Ne jetonim mes njerėzve, nė shkollė kishim marredhėnie me mėsues e nxėnės. Para ekranit tė kujtesės kalojnė tė gjithė e njė pjesė e mirė e tyre mė ringjall respekt e konsideratė tė thellė. Si mund t’i harroj mėsuesit e mi, qė nuk bėnė karshi meje dallim me tė tjerėt me ndėrgjegjen e tyre, qė mė dhanė notėn qė meritoja, qė nuk m’i vunė orė e ēast para syve muret e luftės klasore, qė shfaqėn mirėkuptim, dhėmshuri, konsideratė, dashamirėsi, dhe atėhere kur ju kėrkohej e ju bėhej presion pėr tė kundėrtėn?

Emrat e drejtorit Llazar Prifti, tė mėsuesve Thoma Papa, Liri Kazazi, Pirro Risilia, Rexhep Ballhysa, Shefqet Karaj, Niko Deda, Hajro Babameto, Pėllumb Omari, Myfit Juka etj. i kujtoj me dashamirėsi dhe sot, mbas tridhjet e njė vitesh tė mbarimit tė shkollės. Njė pjesė prej tyre nuk janė mė, i nderuar qoftė kujtimi i tyre, njė pjesė janė nė pension e ndonjeri vazhdon punėn e tij. Mbas kaqė vitesh ata ndoshta nuk mė kujtojnė , por un i sjell ndėr mend dhe uroj tė kenė mbetur ashtu sikurse i njoha, tė mos jenė bėrė robotė tė ideologjizuar tė njė politike qė bie ndesh aqė shumė me profesionin e tyre fisnik. Ishte njė fat pėr mua qė pata tė bėj me ata mėsues, shumica tė brezit tė vjetėr, sepse kam parė dhe mėsues tė ditėve tona, pėr tė cilėt do tė kishte qėnė mė e pėrshtatėshme puna e policit apo oficerit tė sigurimit.

Marredhėniet me shokėt e shoqet e shkollės, sidomos tė klasės, kanė qėnė, me pėrjashtime tė rralla, shumė tė mira. Un nuk e di se ē’kanė thėnė ata nė mbledhjet e tyre tė rinisė, ku s’mora pjesė asnjėherė, ku lektorė tė ndryshėm u predikonin pa pushim thellimin e luftės sė klasave, pra shkėputjen prej nesh, por me mua ata ishin gjithmonė tė sjellshėm e njerėzorė. Vitet qė pasuan e vunė nė provė akoma mė tė fortė shoqėrinė tonė. Pėr disa prej tyre si Goni, Xheni, Berti, Halili, Lakja e tė tjerė shokė e shoqe tė klasės e tė shkollės uroj qė tė jem ndonjėherė nė gjendje t’ua shpėrblej miqėsinė, ashtu siē e meritojnė dhe siē dėshiroj un.

Kanė kaluar tre dhjetėvjeēarė nga mbarimi i gjimnazit. Ne tė gjithė po i afrohemi ose i kemi mbushur tė pesėdhjetat. Secili ka problemet e tij familjare e personale, por vazhdojmė t’a ruajmė konsideratėn pėr njeri tjetrin; sa gjė e bukur! Rrugėt tona nė jetė qenė tė ndryshme. E imja dhe e disave si un qenė thikė tė pėrpjeta, me hone tė tmerrshme anash, por dhe ajo e shokėve tė mi me "biografi tė mirė" nuk qe fushė me lule. Pati ndonjė prej tyre qė bėri karrjerė e, nga lartėsia e saj, pati raste qė nuk denjoi as tė mė jepte tė njohur sepse un isha i interrnuar, ose ndoshta pati frikė se dikush mund t’i kėrkonte llogari se mbante "lidhje" me armiqtė. Por pati dhe nga ata qė pėrmenda mė sipėr qė shfaqėn shenja miqėsie nė ditėt mė tė vėshtira pėr mua, qė nė heshtje sfiduan diktaturėn, duke i lėnė tė kuptojė asaj se ndjenjat njerėzore nuk mund tė prangosen nga parimet e urryera tė saj.

Ndėrkaq vazhdonte odisea e shpėrnguljeve nga njė sektor nė tjetrin, simbas nevojave tė fermės dhe dėshirės sė drejtuesve tė Degės P.B. tė Lushnjes. Deri mė 1957, pėr katėr vite, qėndruam nė njė dhomė tė vetme nė Plug. Flinim pėrtokė sepse nuk kishim krevate. Na ndriēonte bishtuku, njė kandil i vogėl, derisa tė afėrmit tanė na sollėn njė llambė me vajguri. Ngroheshim nė flakėn e krahneve tė pambukut apo tė degėve tė krasitura tė ullirit, qė nėna ime i sillte nė kurriz, mbasi kishte punuar gjithė ditėn nė fushė. Megjithė vėshtirėsitė e mėdha materiale, na e mbante lart moralin dashamirėsia pėr njėri tjetrin, ideja e vuajtjes sė pėrbashkėt, e qėndresės ndaj sė keqes qė na imponohej.

Sjell ndėr mėnd netėt e Vitit tė Ri qė festonin sė bashku njėzet apo tridhjet veta. Urimet bėheshin me nga njė gjysėm gote vere e shoqėroheshin me ndonjė karamele apo nė rastin mė tė mirė me ndonjė mollė apo portokall. Prisnim mesnatėn duke kėnduar e duke treguar anekdota pėr tė qeshur. Nuk kishim as radio e as muzikė, as dritė elektrike e as tavolina, por ngushėlloheshim me njėri tjetrin e me ėndrrat qė secili ne vetvete thurte pėr ditė mė tė mira.

Mė 1957 nė Savėr qėndruam afėrsisht njė vit, porse mė 1958 hapej sektori i Gradishtės. U caktuam gjithėsej, si fillim, pesė gjashtė familje, ato me laps tė kuq, siē shprehej me sinqeritet Kryetari i atėhershėm i Degės. Dy baraka dhe dy shtėpi, pa ujė, pa dritė dhe pa rrugė; ky ishte sektori i ri qė do tė ngrihej nė mes tė ish kėnetės sė Tėrbufit. Kėnetėn e thanė tė burgosurit, mes tė cilėve dhe babai im. Por mbi torfėn shekullore tė kėnetės duhej ngritur ferma e re. Ky ishte misioni qė ju ngarkohej tė inerrnuarve. Duhej tė sakrifikoheshin ata tė parėt, siē duhej tė punonin tė burgosurit politikė nė tė gjitha " veprat e mėdha" tė socializmit, qė regjimi i trumbetoi me bujė, gjatė gjithė kohės si "arritje" tė klasės puntore. Kėto arritje ngriheshin mbi jetėn, djersėn, gjakun , urinė e qindra e mijra vetėve, skllevėrve modernė tė njė shoqėrie, qė kishte pėr mision "zhdukjen e shfrytėzimit tė njeriut nga njeriu"...

Njė polic, njė brigadier, njė agronom, kėta ishin drejtuesit e sektorit tė ri, padronė tė plotfuqishėm , qė diktonin nga mėngjezi nė mbrėmje jetėn e pėrditėshme. Buka vinte ēdo ditė me njė qerre, herė herė dhe nė mbrėmje vonė, e qerrexhiu i shkretė, xha Hidajeti, vuante nėpėr baltra rrugė e pa rrugė. Njė natė ai nuk u kthye mė...Kanali qė nxori trupin e tij tė mbytur mori emrin Kanali i Hidajetit...

Pak nga pak popullsia e Gradishtit u shtua, erdhėn aty tė interrnuarit e Kuēit tė Kurveleshit. Kishte mes tyre intelektualė tė vėrtetė, me universitete tė mbaruara jashtė Shtetit, me bagazhin e kulturės perėndimore, me disa gjuhė tė huaja. Kishte mes tyre klerikė si Kardinali i parė i ardhshėm i Kishės katolike shqiptare, Dom Mikel Koliqi, Dom Nikoll Mazrreku (satiriku Nikė Barcolla), At Mark Harapi, pėrkthyes nė shqip i Manxonit, publiēistė si Mitat Aranitasi, juristė si Ibrahim Sokoli apo Mark Temali, profesorė si Guljelm Deda, pėrkthyes nė shqip i poemės monumentale "Orlandi i ēmėndur", apo Nedim Kokona, oficerė akademistė si Ali Erebara apo Valentin Pėrvizi. Ardhja e tyre gjallėroi jetėn e kampit. Ishin kėta njė pjesė e vogėl e opozitės antikomuniste, tė gjithė kishin qėnė nėpėr burgje. Mbas plotėsimit tė dėnimit interrnoheshin me vendime administrative dhe viheshin nėn vartėsinė e drejt pėr drejtė tė njė polici, qė mezi lexonte emrat e tyre dy herė nė ditė. Sa "zemėrgjėrė" ishte diktatura me inteligjencėn...

Prej tyre mėsova shumė gjėra; rrija e diskutoja me ta, isha i etur pėr dije dhe thithja ē’tė mundja prej tyre. Mė pėlqente shumė letėrsia, lexoja gjithshka, nga klasikėt grekė deri tek shkrimtarėt e kohės. Mbi tė gjithė adhuroja Shekspirin, e lexoja dhe e rilexoja herė mbas here. Nė tragjedinė e Hamletit, pjesė tė sė cilės i kisha mėsuar pėrmendėsh, mė dukej se gjeja diēka nga vetvetja. Bisedat me ata burra t’urtė e me kulturė mė jepnin shumė mė tepėr njohuri se sa mėsuesit e mi tė sapodiplomuar nė Universitetin e Tiranės. Ata njerėz tė mirė, qė mė deshėn si fėmijėn e tyre, mė mėsuan se si duhej vlerėsuar arti, mė folėn pėr Emersonin e Dostojevskin, pėr De Sanktis e pėr Frojdin, Emil Ludvigun e Lajosh Zilahin e sa e sa personalitete tė tjera tė kulturės dhe artit botėror, qė ideologjia nė pushtet i linte qėllimisht jashtė njohjes sonė...

Kujtimi i atyre njerėzve, sidomos i Ibrahim Sokolit, do tė mbetet pėrmua gjithmonė i gjallė, duke i qėnė mirėnjohės pėrjetė pėr ato qė mė mėsuan nė atė moshė tė re, kur kisha aq dėshirė pėr tė zgjeruar horizontine e dijes. Ai mė fliste dhe pėr poetėt tanė tė brezit tė paraluftės, tė cilėt i kishte njohur nga afėr, pėr Migjenin qė mė pėlqente shumė, pėr Gaspėr Palin, Qemal Stafėn. Njė ditė ai mė foli pėr njė emėr tjetėr , qė m’u ngulit thellė nė mėndje: Qemal Draēini. Kishte qėnė njė talent i rrallė nė fushėn e kritikės, por fatkeqėsisht kishte patur njė fund tė tmerrshėm nė moshėn mė tė mirė. U arrestua dhe nuk dihet mirė se si, vdiq nė birucė apo u pushkatua pa gjyq, nė ato vite tė para tė pushtetit komunist, kur lufta pėr zhdukur inteligjencėn tonė nacionaliste kishte marrė pėrmasat e genocidit tė pilotuar nga Beogradi.

Isha nė vitin e fundit tė shkollės sė mesme dhe detyrohesha tė banoja nė njė kazermė punėtorėsh nė Pluk e njė herė nė javė shkonja nė shtėpi, nė Gradishtė. Haja si tė mundja, nė mencė apo nė restorant. Kuota ime ditore ishte 50 lekė. Me to duhej tė haja mėngjez e drekė. Nga ato para duhej tė kurseja pėr tė blerė biletat e kinemasė dhe librat, me tė cilėt isha dashuruar. Ai vit, 1959-1960, ishte ai i vėrshimit tė filmave tė rinj sovjetikė. Ndihej nė ta fryma e re nė trajtimin e temės sė luftės nėpėrmjet deheroizmit, por dhe ekranizoheshin vepra tė mėdha tė letėrsisė klasike ruse, pėr tė cilėn kisha shumė simpati. Filluan tė vinin dhe filma nga vendet e tjera, prodhime italo-franceze, egjyptiane, meksikane etj. Kinemaja ishte pėr brezin tim, nė atė kohė, argėtimi mė i bukur. Por filmat, njė herė nė ēdo dy ditė, mė hanin gjithė mbasditen. Kur kthehesha nė kazermė nuk kisha mundėsi tė mėsoja, sepse njerėzit bisedonin e bėnin shaka me njėri-tjetrin e, nė atė zhurmė, ishte e pamundur tė pėrqėndroheshe pėr tė studjuar. Atėhere ngrihesha nė mėngjez herėt e plotėsoja mėsimin.

Nė kėto kushte mbarova gjimnazin me rezultate tė mira e me njė ėndėėrr magjike nė tru: tė vazhdoja studimet e larta. Nė verėn e 1960 ės m’u krijuan disa iluzione se do tė mund tė vazhdoja shkollėn e lartė nė degėn e matematikės. Njė sėrė faktorėsh m’a pėrkundėn nė djep ėndrrėn mė tė bukur tė jetės sime, ėndėrr qė ushqehej dhe nga naiviteti i adoleshentit pėr drejtėsinė shoqėrore. Por gushti, me listat e shpallura tė studentėve, e vrau barbarisht atė. Si i mbyturi, qė kėrkon njė fije floku pėr tė shpėtuar, un pėrdora atė mjet qė ishte dhe mbetet njė iluzion tepėr zhgėnjyes pėr kėdo qė kėrkon tė gjejė sado pak drejtėsi, letrat drejtuar autoriteteve mė tė larta partiake e shtetėrore. Kėshtu, gjatė njė viti tė tėrė, ju drejtova me rradhė Manush Myftiut, Mehmet Shehut,Enver Hoxhės, me shpresė se ndonjeri prej tyre mund tė kryente "mrekullinė" pėr tė mė dhėnė njė tė drejtė studimi, nė njė kohė kur flitej se " fėmijėt nuk duhet tė paguajnė fajet e prindėrve". Pėrgjigjet ishin po ato stereotipe: "Drejtohuni organeve kompetente", njė pėrzierje cinizmi e talljeje, pėrgjigje qė shumė kush nga brezi im besoj se ka patur rastin t’a marrė vetė nė sa e sa kėrkesa.

Nuk arrija tė pajtohesha nė vetvete me kėtė mur qė mė dilte pėrpara, kacavirresha me thonj e me dhėmbė pėr t’a kapėrcyer, por rrėzohesha e prapė filloja si Sizifi ngjitjen e gurit nė majė tė malit. Isha vetėm gjashtėmbėdhjetė vjeē dhe vetja mė dukej si Hamleti nė mėdyshjen e tij proverbiale" Tė rrosh a tė mos rrosh". Mė dukej ēdo gjė e kotė dhe vetė jeta pa ngjyrė, sikur mė rėndonte mbi shpatulla e nė shpirt njė peshė e madhe,qė nga njė ēast nė tjetrin mund tė m’a merrte frymėn. Askush nuk kishte fuqi tė mė ndihmonte pėr tė plotėsuar dėshirėn, sa tė drejtė aq dhe njerėzore, tė studjoja e dijet qė do tė merrnja t’i vija nė shėrbim tė popullit tim. Un isha njė pjesėz e vogėl e tij, por mė mohohej pėrkatėsia, sepse gjyshi im kishte qėnė Kryeministėr nė kohėn e luftės, kur un nuk kisha lindur. Un isha dėnuar qė pa lindur pėr tė qėnė vetėm skllav, kjo ishte logjika kriminale e udhėheqėsve tė PPSh sė, qė pėrcaktonin deri nė detaje ecurinė e jetės sime. Kjo ishte shpata e "diktaturės sė proletariatit", qė hynte thellė deri nė ėndrrat tona, i vriste, i masakronte ato, edhe nėse njė citat i Leninit "Duhet t’ėndėrrojmė" shkruhej me gėrma tė mėdha nė stendat e shkollave...

Kjo ishte njė dhimbje e thellė edhe pėr prindėrit e mij tė shumėvuajtur, qė dikur kishin folur gjatė se ku do tė mė ēonin pėr tė studjuar, nė Oksford apo nė Sorbonė. Nė atė vit isha bashkuar dhe me babanė qė, mbas katėrmbėdhjetė vitesh jete burgu, ishte kthyer nė shtėpi. Mė kishte lėnė dy vjeē e mė gjente maturant, me dėshira tė mėdha pėr tė hapur rrugėn e jetės, por nė pamundėsi pėr tė bėrė gjė pėr tė. Fatin tim e kishin dhe shumė tė tjerė qė, nė kushte tė pėrafėrta me tė miat, detyroheshin t’i nėnėshtroheshin iluzioneve tė humbura nė shkretėtirėn e padrejtėsisė qė rrėnonte ēdo gjė e qė ishte vėnė nė piedestalin e pushtetit.

Nė vitin qė pasonte, xhaxhai i babait tim, qė mė mori fėmijė nga kampi i Tepelenės, bėri dhe njė pėrpjekje tjetėr. Mė mori nė Korēė e mė regjistroi nė vitin e fundit tė shkollės pedagogjike "P.N.Luarasi". Qėndrova nė atė shkollė deri mė dhjetė nėntor 1961. Mund tė them me bindje se ato dy muaj e gjysėm ishin ditėt mė tė bukura tė jetės sime gjer mė sot. M’u duk se m’u hoq pesha nga shpatullat, ndjehesha i barabartė me shoqet e shokėt e shkollės, qė shpejt u miqėsuan me mua, ndoshta nga qė nuk e dinin mirė historinė time. Deshėn tė mė bėjnė dhe antar tė organizatės sė rinisė. M’u duk se gjeta njė oaz gjelbėrimi nė shkretėtirė; nė horizont mė pėrvijohej detyra fisnike e mėsuesit nė ndonjė fshat, sigurisht tė largėt, por isha i vendosur tė pėrballoja ēfarėdo vėshtirėsie, mjafton qė tė mos shkėputesha nga librat.

Nė pushimin e madh, mbas dy orėsh mėsimi tė datės dhjetė nėntor, drejtori mė thirri nė zyrėn e tij. Aty gjeta njė oficer e njė polic. Oficeri mė tha se vendimi i Komisionit tė Interrnim-Dėbimeve ishte qė tė kthehesha pranė familjes nė Gradishtė tė Lushnjes. Ai komunikim qe si njė sopatė e mprehtė qė priste sythet e porsaēelura tė shpresave tė mia pėr tė ardhmen. U pėrshėndeta pėr herė tė fundit me ata shokė e shoqe tė shkollės qė takova aty. Maqina me dy policė mė priste nė oborrin e hyrjes dhe hipa nė tė pėr tė shkuar nė shtėpi. Ishte hera e fundit qė shkelnja si nxėnės oborrin e njė shkolle, ishte dita e fundit qė mbanja libra shkolle nė duar...

Nė shtėpi, mes lotėve tė dėshpėrimit tė prindėrve tė mi tė dytė, qė mė deshėn aqė shumė, mora plaēkat dhe librat e mjia pėr t’u futur pėrsėri nė Gazin qė mė ēoi nė degėn e PB tė Korēės. Po atė ditė u nisa pėr nė Lushnjė, duke pėrfunduar atė natė nė Savėr tek nėna e gruas sė xhaxhait, tek e cila kisha ndenjur, pėr tė kryer vitin e tretė tė gjimnazit. Ajo ishte njė grua fatkeqe malėsore, sė cilės diktatura komuniste i kishte vrarė burrin dhe e kishte dergjur kampeve tė interrnimit, me tre fėmijė tė vegjėl, qė nga viti 1945. E desha sinqerisht atė plakė tė thjeshtė por stoike, qė mė shtroi me bujari sa e sa herė sofrėn e saj e qė shkoi e pėrvėluar nga malli pėr djalin, qė u arratis para njėzet vitesh e tė cilin nuk e pa mė...

Tė nesėrmen, nė njė ditė me shi, u nisa pėr nė Gradishtė nė kėmbė, mes baltave tė fushės. Shiu vazhdonte, qielli ngjyrė gri sintonizohej bukur me gjėndjen time shpirtėrore. Tashmė jeta ime ishte pėrcaktuar. Ajo nuk mundi tė rridhte gjėkundi, veēse nė shtratin e saj tė kampeve tė interrnimit. Nuk kishte forcė nė botė t’a ndryshonte kėtė rrjedhė...

Vite mė vonė, ēuditėrisht, mė ra nė dorė njė letėr e gjyshes sime nga Italia. Ajo tregonte se si ishte munduar me tė gjitha mėnyrat, duke pėrdorur gjithė njohjet e saj nė instancat e larta tė Shtetit italian e tė organizmave ndėrkombėtare, pėr tė mė tėrhequr atje pėr tė vazhduar studimet, por pa rezultat. Mbas shumė pėrpjekjesh, njė gazetar francez i ishte afruar dhe e kishte pyetur: " Zonjė, ju kam parė shpesh nė kėto zyra, ēfarė halli keni?" Gjyshja i kishte spjeguar rastin tim. Pėrgjigja e tij kishte qėnė: " Mė vjen shumė keq, nė ēfarėdo vendi tė Botės do tė kisha patur mundėsi t’ju ndihmonja, vetėm nė Shqipėri nuk mundem. Atje s’ka asnjė mundėsi komunikimi. Mos u lodhni kot."

Ikja ime nga shkolla bėri shumė pėrshtypje tek bashkėnxėnėsit dhe mėsuesit e mij. Tė gjithė ata shkuan tek xhaxhai nė shtėpi, pėr tė shprehur keqardhjen e tyre. Ju jam tepėr mirėnjohės atyre tė gjithėve pėr gjestin bujar e tė guximshėm qė shprehte pa mėdyshje njė formė proteste karshi dhunės sė verbėr tė regjimit qė godiste pa mėshirė. Ata nuk e njihnin atė , por vendimi i largimit tim pėr ta ishte i papranueshėm, nė raport me sjelljen time karshi tyre.

Tani mė duhej tė ballafaqohesha me punėn e krahut. Isha i dobėt nga trupi, por vullneti nuk mė mungonte. Babai punonte nė ofiēinėn e fermės si tornitor. Puna e tij e ndershme dhe cilėsore vlerėsohej nga eprorėt e tij, nėpėrmjet tė cilėve munda tė gjej njė vend pune nė Investimin e fermės si puntor ndėrtimi, pėr tė mos qenė puntor bujqėsie. Aty kisha shokėt e mij, moshatarė ose mė tė rritur, me tė cilėt na bashkonte rruga e gjatė e vuajtjeve tė pėrbashkėta, privacionet, dėshirat e pasendėrtuara, miqėsia e sinqertė...

Mbas disa muajsh, sė bashku me prindėrit, un shkova pėrsėri nė sektorin e Plukut, gjithmonė familjarisht nė gjėndje interrnimi. Tashmė jeta kishte pak ndryshime; ditėt, muajt, vitet kalonin tė njėjtė.Format e luftės sė klasave, qė peshonin mbi ne, ishin nga mė tė ndryshmet. Ato shfaqeshin dhe nė banesėn e pamjaftueshme, gjė qė nuk u zgjidh kurrė nė jetėn time dyzeteshtatė vjeēare. Kam jetuar gjithmonė nė kasolle tė ndėrtuara vetė me kallama e baltė. Kam fjetur tre vjet nė dhomėn e beqarėve, mbasi kishim vetėm njė dhomė, nė tė cilėn flinin prindėrit, hanim, rrinim, prisnim ndonjė mik tė rrallė qė kujtohej tė vinte. Njė tjetėr formė ishte veēimi, trysnia mbi ata qė na rrethonin pėr tė mos marrė e dhėnė me ne, njė rracizėm para tė cilit Soveto nuk vlen pėr t’u pėrmendur. Sa e sa njerėz paguheshin pėr tė "vigjėluar" jetėn tonė, kush vinte, kush na fliste, kush na pėrshėndeste, kush na bėnte ndonjė tė mirė.

T’a ndjesh veten tė huaj nė vendin tėnd, pa i bėrė tė keqe askujt, ėshtė njė gjėndje qė nuk ja uroj asnjėrit nė botė. E tillė ishte gjėndja jonė qė zvarrisej kėshtu me dhjetra vite, me batica e zbatica, simbas tekave tė "Zeusit". Dallimi, urrejtja, pabesia mbilleshin e kultivoheshin nė tė gjitha drejtimet, kudo, nė rrethin shoqėror, por dhe nė farefisni, brenda familjes, deri nė ndėrhyrjet nė marrėdhėniet dashurore. Ne nuk kishim tė drejtėn tė dashuronim vajza me tjetėr origjinė shoqėrore e as tė mendonim tė lidhnim jetėn me to. "Aristokracia" komuniste e pushkės kishte huajtur nga simotrat e saj tė shpatės mendėsinė e ruajtjes sė kastės nga pėrzierja e gjakut. Rastet e pakta tė thyerjes sė kėtij ligji "madhor" tė Enver Hoxhės kishin pasojat e tyre me shkėputjen pėrgjithmonė tė prindėrve nga fėmijėt. Sa tragjedi tė heshtura ka shkaktuar nė Vendin tonė kjo mėnyrė veprimi, sa plagė ende tė pambyllura nė shpirtėrat e djemve e vajzave qė shihnin dhunėn e regjimit tė diktonte, nėpėrmjet trysnisė sė saj, ligjet e zemrės...

Mbas dy vitesh interrnimi, papritmas, m’u hoq kjo masė. Kur m’u komunikua zyrtarisht kjo gjė, emrit tim i ishte shtuar njė "i"mbrapa qė i ndryshonte seksin. Ndofta ndonjė shpirtmirė nė ata organe tė dhunės, mund tė ketė menduar t’i japė "liri" njė vajze nėntėmbėdhjetė vjeēare, qė i ka prindėrit me masa interrnimi. Kėshtu un rastėsisht u gjenda formalisht jashtė rrethit tė shokėve tė mij, tė cilėt masėn e interrnimit e mbajtėn dhe pėr disa pesėvjeēarė pa shkėputje, ndėrsa un do tė takohesha pėrsėri me tė, por pėr kėtė do tė flas mė vonė.

Gjysma e dytė e viteve gjashtėdhjetė solli acarime tė mėtejshme tė luftės sė klasave. U kopjuan tė gjitha marrėzirat e tė ashtuquajturit Revolucion kultural kinez, si dalja para kolektivave pėr tė paraqitur biografinė, fletė-rrufetė, dacibaot shqiptare, ku teorikisht "cilido pa frikė e me shkronja tė mėdha mund tė shkruajė ē’mendon ai pėr punėn dhe pėr njerėzit.". U dha kushtrimi pėr prishjen e kishave e tė xhamive, njė veprim barbar, i pashembullt nė shoqėrinė moderne, me pasoja shkatėrrimtare pėr botėn shpėirtėrore tė shqiptarėve e pėr prishjen e vlerave kulturore e artistike qė qėndronin nė objektet e kultit. U fol me tė madhe pėr luftėn kundėr kanunit, duke i hequr kėshtu themelin e disa prej traditave e ligjeve morale, qė kishin qeverisur kėtė popull prej shekujsh tė gjatė. U lakua shumė "emancipimi" i femrės shqiptare, pėr t’a futur plotėsisht nė ingranazhet marramendėse tė njė ideje, nė dukje pėrparimtare, qė e ngarkonte aqė shumė sa tė meritonte pėrcaktimin "skllave e shoqėrisė moderne ". "Heroizmi" popullor, i mishėruar nė figura qesharake si Fuat Ēela, u propagandua me art, duke vėnė nė shėrbim dhe artin zyrtar, pėr tė krijuar njė brez tė tėrė skllevėrish, tė aftė vetėm tė punonin si kafshė pėr shtetin, mbasi vetėm aty do tė gjenin "lumturinė". Kanalizimi i tė gjitha dėshirave e interesave tė rinisė tek puna pėrbėnte thelbin e strategjisė sė krijimit tė "njeriut tė ri" qė duhej tė ishte njė robot nė trurin e tė cilit tė ishin vetėm "veprat" e Enver Hoxhės. Pėrpjekja pėr tė ndryshuar natyrėn njerėzore nėpėrmjet dhunės e ligjeve tė saj, nuk mund tė kishte tjetėr pėrfundim veē dėshtimit, e nuk mund tė vėrtetonte mė mirė marrėzinė e autorėve tė saj.

Nė bllokun Lindor lulėzonte teoria e "sovranitetit tė kufizuar" tė Brezhnjevit, mė vonė u sulmua Ēekosllovakia e Shqipėria doli nga Traktati i Varshavės. Nė Kinė vazhdonte anarkia e pasojat ndiheshin dhe kėtu. U krijua njė atmosferė e nderė, nė tė cilėn u shtua puna e hafijeve, qė pėrpiqeshin tė kapnin copa bisedash pėr t’i regjistruar nė dosjet vetiake tė arkivave tė Sigurimit, nė pritje tė proēeseve tė panumurta pėr agjitacion e propagandė tė viteve shtatėdhjetė.

Nė kėtė kohė, nė vitet 1967-1969 kreva shėrbimin ushtarak. U mobilizuam pėr tė plotėsuar porosinė e Partisė: "T’u qepemi kodrave e maleve t’i bėjmė ato pjellore si fushat". U caktova me shėrbim nė efektivin e NBU sė sė Burrelit. Me uniformėn e ushtarit kishim pėr detyrė tė shpyllėzonim e tė mbillnim patate nė malet e Martaneshit, tė Lurės, Steblevės etj. Un, me zanatin tim tė muratorit, mbas pesė gjashtė muajsh fillova tė punoj nė repartin e ndėrtimit tė banesave tė Korpusit, si pasojė e nismės sė marrė nė shkallė Vendi, pėr tė ndėrtuar banesa me kontribut vullnetar. E kreva shėrbimin ushtarak pa bėrė asnjė qitje, dhe sot e kėsaj dite nuk kam shtėnė asnjėherė me armė.

Pranvera e Pragės mė 1968 ishte pėrkohėsisht njė "rreze drite" nė mbretėrinė e errėsirės sė kampit socialist. I gjithė brezi im kujton ende me shumė mall emrat e Dubēekut, tė Smerkovskit, tė Ēernikut etj., qė u bėnė pėr ne tė dashur, sinonime tė njė ere tė re , qė na ushqente shpresėn se mund tė vinte ora e ndryshimeve dhe nė botėn tonė. Por fatkeqėsisht 21 gushti i pėrmbysi tė gjitha iluzionet e brezit tim qė vazhdon tė nderojė kujtimin e gjestit heroik tė Jan Palashit. Logjika e tankeve rivendosi atė rend gjėrash qė bazohej mbi dhunėn dhe shtypjen e lirive vetiake e shoqėrore.

Atje, gjatė shėrbimit ushtarak u njoha me shokė tė tjerė. Nė kujtesėn time mbetet imazhi i njė poeti, tė cilin un e quaja mjaft tė talentuar. Talenti shoqėrohej me njė vėshtrim objektiv e tė saktė tė jetės dhe njė karakter tė fortė e pozitiv .Ndoshta kėto qenė arsyet qė nuk njohu podiumin e suksesit si shumė kolegė tė tij. Mė kujtohet se si njė ditė tė ftohtė dhjetori, nė pyll, anės njė zjarri ku kishim pjekur patate, ai mė lexoi dy poezi qė kishte shkruar pėr Shkurte Pal Vatėn dhe pėr Skėnderbeun. Nėntekstet e poezive ishin shumė tė thella, tė guximshme e tė reja pėr kohėn. Ato mė pėlqyen shumė e mbas njė bisede tė hapur nė lidhje me to, ai bėri ndonjė ndryshim tė vogėl dhe i ēoi pėr botim. Me tė mė lidhi njė miqėsi e sinqertė, qė nuk shihej me sy tė mirė nga kolegėt e tij ushtarakė, ca poetucė tė dėshtuar, mbi tė gjitha shpirtėrisht. Ata nė emėr tė artit dhe dėshirės pėr t’a "ruajtur" shokun tim nga "infeksioni" i mbushėn mėndjen atij se un do tė arrestohesha dhe e ndanė pėrkohėsisht prej meje. Kjo shkaktoi njė gjėndje tensioni tek un , por fatmirėsisht ishin muajt e fundit tė shėrbimit ushtarak. Mė vonė me shokun u spjeguam dhe mbetėm miq, por ka shumė vite qė nuk dėgjoj mė pėr tė. Mė vjen keq se ishte me talent e me zemėr tė madhe e parashikoja njė tė ardhme letrare tė sigurtė pėr tė.

Vitet e para tė dhjetėvjetėshit tė shtatė ishin mė tė qetat. Njerėzit nėpėr plazhe dėgjonin sė bashku Hit parejdin me kėngėt e Ēelentanos, Milvės, Iva Xanikit, Massimo Ranierit e tė tjerė kėngėtarė italianė, qė nė pėrgjithėsi ishin ata qė pėlqeheshin mė shumė. Tė rinjtė filluan tė vishen mė ndryshe, vajzat zbuluan minifundet e pantallonat, djemtė zgjasnin basetat e flokėt. Diskutohej hapur pėr muzikėn dhe sportin e huaj. Por mė 1973, papritmas ,nė skenėn e shoqėrisė shqiptare filloi tufani i luftės kundėr"shfaqjeve tė huaja". Nė fillim u kujtua se ishte thjesht njė ēėshtje e pamjes sė jashtėme, por regjimi e kishte syniminshumė mė thellė. Duhej pėrdorur shtypja pėr tė shmangur nė embrion ēdo prirje shkėputjeje ose vėnieje nė diskutim tė dogmave dhe ideologjisė zyrtare. Pasuan vite tė tmerrshme ankthi, me goditje lart e poshtė. Fluturonin ministra e funksionarė tė lartė, tė akuzuar pėr tradhėti, por shpata binte e fortė edhe mbi ne qė kishim nė dorė vetėm mistrinė.

Mė 1974, nė moshėn tridhjetė vjeē, u martova me njė vajzė tė re qė, kundra opinionit, pranoi tė lidhė jetėn me mua. Ajo sapo mbaroi atė vit shkollėn e mesme dhe ne filluam jetėn sėbashku, nė vėshtirėsi pėr banesė, por me shpresė pėr njė jetė mė tė qetė.Mendonim t’a ndėrtonim atė jetė mbi frutin e djersės sonė tė ndershme e, mbi tė gjitha, tė gjenim ngushėllim nė harmoninė familjare. Mbaj mend vetėm njė dhjetėditor tė bukur nė plazhin e Durrėsit, pastaj retė e zeza e mbuluan , duke paralajmėruar shtrėngatėn dhe njė dimėr tė zgjatur pa fund.

Me atė periudhė tė vėshtirė lidhen dhe kujtimet e vajzės sė xhaxhait qė ne e kishim rritur nė shtėpinė tonė dhe e kishim si fėmijėn tonė. Ajo vazhdonte vitin e parė tė gjimnazit nė Lushnjė, por i duhej tė ballafaqohej me luftėn kundėr shfaqjeve tė huaja e tė bėhej viktima e "ligjshme" e pėrjashtimit nga shkolla vetėm nė sajė tė origjinės sė saj shoqėrore. Ėshtė e paimagjinueshme pėr botėn e qytetėruar dhe aktualisht e pabesueshme dhe pėr rininė tonė, qė njė nxėnėse nė klasėn e nėntė tė pėrjashtohet nga shkolla vetėm sepse njė shoqe e saj i kishte treguar nė klasė njė fletė reviste qė paraqiste njė femėr nė plazh me rroba banjoje! Ky ishte "sakrilegji" moral qė do tė gjente si pretekst kėshilli pedagogjik e organizata e partisė pėr tė kėputur dėshirat e dy vajzave ende tė parritura mirė, pėr tė vazhduar mėsimet. Kėshtu plotėsohej "plani" i viktimave tė luftės ideologjike e politike kundėr "shfaqjeve tė huaja".

Duhet tė pohoj me sinqeritet se pėr mua qe njė dhimbje e thellė kthimi i motrės tek prindėrit e saj nė Gradishtė e qė nė moshėn pesėmbėdhjetė vjeēare tė kapte kazmėn pėr tė rrėmihur tokėn e pėr tė nxjerrė bukėn e gojės. Mbaj mend se mė shpėtuan lot nga sytė, kur shumė rrallė nė jetėn time prej burri, qoftė dhe nė vdekjet, kam derdhur lotė.

Mė 1975 filluan pushimet nga puna. Nė kuadrin e luftės kundėr burokratizmit, unė dhe shokėt e mi, specialistė ndėrtimi me kategori tė lartė u kaluam nė bujqėsi si punėtorė fushe. Kjo ishte llogjika e Rrapi Gjermenjit, qė pėr tė plotėsuar numrin e burokratėve tė hequr nga aparatet simbas orientimit tė Komitetit Qendror, fuste emrat tanė nė listat e shkurtimeve. Dėmi ekonomik i shtetit ishte i dukshėm. Ne kishim mbajtur peshė nė brigadat e ndėrtimit me punėn tonė tė ndėrgjegjshme e tė kualifikuar, dhe papritmas kėto brigada cungoheshin. Vėrejtjeve tė personelit inxhiniero-teknik nė kėtė drejtim iu kundėrvu "lufta e klasave" nė emėr tė sė cilės merreshin kėto masa, e pėr tė cilėn askush nuk mund tė kundėrshtonte. Kjo ishte njė nga tė kėqijat e vogla nė krahasim me ato qė na prisnin nė vitet e ardhme.

Nė mars 1975 u arrestua shoku im Kurt Kola, njė njeri shumė shpirtmadh e kurajoz. Filloi ajo periudhė ankthi qė zgjati plot gjashtė vjet. "Mė mirė njė fund i ankthshėm se sa njė ankth pa fund". Nuk mė kujtohet tani se kujt i pėrkasin kėto fjalė; por gjatė kėtyre viteve unė dhe shokėt e mi tė kampeve, e sigurisht familjet e tyre, e kemi vėrtetuar plotėsisht saktėsinė e shprehjes. Ēdo tre muaj arrestohej njėri prej nesh, nė sektorė tė ndryshėm tė fermės sė Lushnjės ku ishim shpėrndarė.

Mė duket se diēka mė shtrėngon fytin e s'mė lė tė mbushem me frymė dhe tani qė i kujtoj ato vite tė llahtarshme. Ēdo ditė kur niseshim pėr nė punė pėrshėndeteshim nė heshtje me njerėzit e shtėpisė se ndoshta nuk ktheheshim nė darkė. Ishte njė torturė cfilitėse mendimi se nga njė moment nė tjetrin do mund tė tė viheshin hekurat nė duar, pėr tė tė shkėputur nga gjiri i familjes. Mė e tmerrshmja ishte se nuk dije si ti ruheshe sė keqes. Proēeset bėheshin pėr agjitacion e propagandė, dhe ky pėrcaktim ishte kaq i gjėrė, sa qė mund tė tė fajėsonin edhe pa hapur gojėn fare, mjafton tė shikoje me bisht tė syrit njė bukė tė djegur apo njė domate tė kalbur nė banakun e shitėsit. Kėtu gjenin terren tė aktivizoheshin dhe fundėrrinat e shoqėrisė,njerėzit pa kurrfarė vlere veē poshtėrsisė qė vullnetarisht e vinin nė shėrbim tė sė keqes, pėr tė mbjellė dėshpėrimin e personave, tė familjeve, tė fėmijėve, tė mbarė shoqėrisė. Kishte mes tyre dhe shokė nga tanėt, qė i quanim njerėz tė mirė, shokė tė vuajtjeve qė nga fėmijėria, njerėz qė i respektonim, i prisnim e i shkonim nė shtėpi, por qė, fatkeqėsisht, ishin kthyer nė varrmihėsit tanė. Provokatorėt gjenin mėnyrat mė tė ndryshme pėr tė zbatuar detyrat e tyre, e ne u kthyem nė memecė. Ēdo gjė pėr tė cilėn bisedohej, nga punimi i tokės, tek vegla e punės, tek brigadieri, tek muzika, tek filmi, tek mallrat e dyqaneve, shėrbimet e ndryshme, gjithēka qė thuhej futej nė veprimtari armiqėsore. Prandaj e vetmja bisedė pa zarar ishte sporti e veēanėrisht futbolli, pėr tė cilin diskutonim me orė tė tėra, pa kaluar nė tema tė tjera qė ishin bėrė tabu tė paprekshme. Nuk guxonim tė dilnim nė qytet se mos "binim nė sy". Ishte problem rasti i vdekjeve ose i dasmave nė shoqėri, ku grumbulloheshin shumė njerėz, sepse njė fjalė e thėnė pa qėllim mund tė raportohej brenda pak orėve e stėrholluar nga disa persona.

Pėr vite tė tėra nuk shkova njėherė me gruan nė kinema. I shmangeshim takimit me shokėt, vetmia e trishtuar ishte e vetmja gjėndje normale e jona. Ndiqnim me sy tė zgurdulluar ēdo gaz qė kalonte rrugės e sidomos targat 6701 e 6702 tė cilat ishin bėrė pėr ne si kuēedra qė pėrpinin njerėz. Ankthi pėrpinte gjithė sektorin kur vinin ata me oficerėt e Sigurimit brenda. Kush e kish rradhėn sot? Kjo pyetje si njė varré binte mbi trurin e secilit dhe vetėm kur largohej makina, lirohej frymėmarrja. Gjėndja bėhej tragjikomike po tė merrej parasysh se secili e kishte atė ankth nė shpirt e nuk guxonte t'ia shprehte askujt, as shokut pėrbri, as familjarėve vetė... Ndėrkaq muajt e vitet kalonin duke gllabėruar nė burgun e zi shokėt tanė me radhė. Mbas Kurtit, Ahmeti, Eqeremi, Qemali, Fatmiri, Naimi, Mojsi, Deda, Leka...

Tashmė ankthi kishte marrė njė tjetėr formė torture. Frikės sė arrestimit i shtohej presioni shkatėrrues nė tė gjitha format, pėr t'u degjeneruar e pėr t'u bėrė bashkėpunėtorė nė krim, pėr tė spiunuar dhe akuzuar shokun, mikun, deri dhe njeriun e afėrm tė gjakut. Ishte veprimtaria e

Sigurimit tė Shtetit, e njerėzve zotėr tė kėtij vendi, qė gėzonin tė gjitha privilegjet, i shėrbenin me zell kėtyre privilegjeve dhe atyre qė ua kishin dhėnė. Pėrballimi i luftės me ta kėrkonte gjakftohtėsi, pėrvojė, vendosmėri, e mbi tė gjitha karakter tė fortė. Njerėzit me karakter tė dobėt u dorėzuan nė kėtė luftė, pėr t'i shpėtuar sė keqes sė tyre projektuan shkatėrrimin e shokut, burgosjen e tij. Ishte njė luftė e ashpėr qė i bėhej ndėrgjegjes sė njerėzve, ishte pėrpjekja pėr tė shkatėrruar nė themel gjithēka pozitive kishte shpirti i shqiptarit, e nė rradhė tė parė besėn e mikpritjen. Ishte njė tėrmet qė lėkundte themelet e kombit e krijonte njė ēarje vertikale qė shkonte deri nė thellėsi tė ndėrgjegjes. I hiqej karakterit kombėtar ajo forcė qė e kishte bėrė tė pėrballonte furtunat e historisė sė bashku, mbillej pėrēarja, urrejtja, lufta mes njėri-tjetrit.

Kėtė trysni, qė pėr vite me rradhė kushtėzoi qėnien time, vendosa ta shmang me njė vendim skajor: tė pranoj arrestimin dhe pasojat e tij pėr veten dhe familjen. Lija nė shtėpi tre pleq, gruan dhe dy vajza tė vogla. Nė dorėn e Zotit!

Arrestimi u krye mė 25 Prill 1980, nė punė. Erdhi Gazi i Degės me gjashtė veta, oficerė dhe policė. Ende sot ato gra lushnjare qė punonin aty nė stallat e Institutit e kujtojnė atė skenė. Shefi i sigurimit Kosta Ndini mė pyeti: "Ti je nipi i Mustafa Krujės?". Pėrgjigjes time pohuese ia ktheu me formulėn e zakonshme: "Nė emėr tė popullit je i arrestuar". Tani qė sjell para syve tė mendjes atė ēast fatkeq, mė kujtohet shprehja e famshme e zonjės Roland para gijotinės: "Popull! Sa krime bėhen nė emrin tėnd!.."

Mbas arrestimit u paraqita te hetuesi. Ky ishte njė djalė i ri nga Skrapari. Hetuesinė me tė e kalova mirė. Ndryshe nga shumė shokė tė mij qė i urrenin hetuesit e tyre, unė pėr Bashkimin nuk kam as zemėrimin mė tė vogėl; nesėr po ta takoj mund tė rri me tė e tė pi ndonjė gotė birrė.

Tensionit tė ditėve tė para pėr akuzėn, i zuri vendin zhgėnjimi i plotė kur mora vesh se shoku im i ngushtė ishte akuzuesi kryesor pėr krimin tim tė "agjitacionit e tė propagandės, pėr minimin e rrėzimin e pushtetit popullor".

Si njė film mė kalonte para sysh jeta jonė. Njohja jonė datonte para mė shumė se njė ēerek shekulli. Kishim qenė bashkė shokė klase qė nė tė parėn gjimnaz, shokė vuajtjesh nė tė njėjtat kushte tė interrnimit. Kishim ndarė bashkė kafshatėn e gojės, gėzimet dhe hidhėrimet. Me tė vėrtetė rrugėt tona u ndanė, sepse ai u bė arsimtar dhe vazhdoi universitetin me korrespondencė, ndėrsa unė u bėra murator dhe s'pata mundėsi tė vazhdoja shkollėn e lartė. Por ne mbetėm shokė, miq. Nuk kishte tavolinė qė tė shtrohej nė shtėpinė time pa praninė e tij. Unė nuk dyshoja se mbas sjelljes sė tij prej Urjah Hipi fshihej pabesia, nuk mund t'a merrnja me mend se shoku im e ngrinte ndėrtesėn e pozitės sė tij shoqėrore si arsimtar mbi gėrmadhat e fatkeqėsisė sime apo tė shokėve tė tjerė. Kur ishte ai ushtar unė sa herė e pata ndihmuar, isha pranė tij nė fatkeqėsinė e burgosjes sė tė atit. Ai ishte i zgjuar, me kulturė, plot mirėsjellje e dhembshuri me njerėzit e familjes sime; si kishte mundėsi tė mė groposte mua? Nė emėr tė ēfarė ideali arrinte ai nė kėtė humnerė shoqėrore, si flinte i qetė nė shtratin e tij bashkėshortor? Si i duronte shikimet e pafajshme tė vogėlusheve tė mia? Si mund tė dilte para nėnės time, pėr tė cilėn thoshte se kishte shumė respekt? A ekzistonte Ferri i Makbetit pėr tipa tė tillė?

Njė mori pyetjesh tė tilla godisnin trurin tim nė vetminė e qelisė e pėrgjigje s'kishte. Pėrgjigjen e mora nė ballafaqimin me tė nė prani tė hetuesit e tė njė oficeri tjetėr, operativ i zonės tonė. Ai ruante gjakftohtėsinė deri nė cinizėm, ishte i vendosur nė pohimin e denoncimeve qė kishte bėrė prej disa vjetėsh. Dukej se nuk e vriste ndėrgjegja aspak, pėrkundrazi ishte krenar, sepse i bėnte njė shėrbim tė madh Partisė dhe Shtetit. Vendosmėria e tij shkoi deri aty, sa qė dėshmitare pėr bisedat tona u paraqit edhe gruaja e tij, proēedurė e parregullt nga ana juridike, por e pranueshme pėr hetuesinė dhe gjykatėn tonė.

Ballafaqimin e vėrtetė me diktaturėn e pata nė bisedėn me kryetarin e Degės sė PB-sė, Kapllan Shehun, personifikim tipik i kriminelit tė lindur. Ai ishte kunati i Kadri Hazbiut, atė kohė ministėr i mbrojtjes dhe i priste shpata nė tė katėr anėt. Kėrkonte prej meje njė raport tė detajuar tė tė gjitha bisedave qė kisha bėrė gjatė njėzet vjetėve me tė njohur e tė panjohur, kėrkonte qė nėpėrmjet meje tė fuste nė burg persona tė tjerė. Kjo ishte praktika e zakonshme e zanatit tė tij, praktikė qė shumė njerėz e kanė provuar personalisht. Nė refuzimin tim ai u shpreh: "Jo vetėm ti do tė kalbesh kėtu, por unė do ta lė me testament qė edhe fėmijėt e tu tė pėrfundojnė nė burg. Familja do tė internohet nė Grabjan ose nė Bedat". Njė sadizėm tė tillė nuk e kam hasur nė asnjė faqe libri qė mė ka rėnė nė dorė, besoj se nuk ekziston as nė proēeset e famshme tė Moskės sė viteve tridhjetė. Kjo ishte fytyra e vėrtetė e pėrfaqėsuesit tė diktaturės sė kuqe tė markės shqiptare.

Pėr ironi tė fatit dhe me vullnet tė Zotit ky njeri pėrfundoi nė burg vetė mbas tre vjetėsh tė kėsaj bisede. Atje ai njohu nė kurrizin e tij se ē'ishte dhuna dhe provoi dajakun e tė burgosurve mbi tė cilėt kishte ushtruar dhunė.

Pėrse u dėnova unė? Disa nga akuzat ishin kėto:

1. Kisha thėnė se gjyshi im kishte patur aktivitet patriotik deri nė kohėn e pushtimit.

2. Kisha thėnė se ne nuk i rezistojmė dot njė sulmi ushtarak tė superfuqive.

3. Kisha thėnė se femra shqiptare nuk e ka emancipimin e femrės evropiane.

4. Kisha shprehur mendimin se nga gjithė profesionistėt, mėsuesit mė dukeshin

mė tė paaftėt nė punėn e tyre.

5. Kisha dėgjuar mesazhin e Papės me rastin e Krishtlindjeve.

6. Kisha lexuar Dostojevskin.

7. Kisha thėnė se njė personi qė bėn tetė fėmijė nuk i ka faj Shteti pėr varfėrinė e tij.

8. Kisha ngushėlluar paditėsin tim me rastin e pushkatimit tė kunatit tė tij me shprehjen "Ky paska qenė fati i tij". Ai e interpretoi sikur kisha akuzuar organet e Drejtėsisė se e dėnuan kot. Pėr ēudi mua mė kishte ardhur mė shumė keq se sa paditėsit, megjithėse nuk e njihja fare kunatin e tij.

9. Isha fatalist dhe besoja nė ekzistencėn e Zotit.

10. Kisha thėnė qė lufta e klasave zhvillohet e ashpėr karshi nesh mbasi nuk na lėnė tė punojmė as nė zanatin e muratorit.

11. Kisha thėnė se nė Itali jetohet mė mirė se nė Shqipėri.

Kėto e tė tjera biseda qė s'i mbaj mend pėrbėnin "krimin" tim kundėr Shtetit, pėr tė cilin trupi gjykues vendosi tė mė dėnojė me tetė vjet heqje lirie. Mė kujtohet njė shprehje e bukur e Kryetarit tė gjyqit qė mė tha ndėrmjet tė tjerash pėr Dostojevskin: "Edhe unė e kam lexuar atė, por ē'pate qė ia the kėtij!" duke treguar me dorė dėshmitarin tim.

Mbas dėnimit tim Kapllan Shehu dhe Kosta Ndini vazhduan proēesin kriminal ndaj familjes sime. Interrnuan nėnėn dhe gruan (babai ishte me kohė i internuar) dhe njė ditė makina shkoi te dera dhe ngarkoi plaēkat. Familja ime pėrfundoi nė Grabjan, njė vėnd internimi rrėzė kodrave, tetėmbėdhjetė kilometra larg qytetit tė Lushnjės.

Un pėrfundova nė Spaē tė Mirditės. Spaēi, tashmė me famė botėrore, ishte njė burg natyror. Njė gropė mes maleve tė Mirditės, ishte zgjedhur si vėnd dėnimi nga ish ministri Koēo Theodhosi dhe, pėr ironi tė fatit, aty ndodhej vėllai i tij i burgosur.Atje takova shokėt e mi qė ishin arrestuar para meje dhe u njoha me tė tjerė. Ishte njė kamp i tejmbushur nė atė fund viti tė 1980, njė vend terrori ku ishin nė fuqi dėnimet dhe ridėnimet, ku mbahej nė fuqi regjimi special i vendosur mbas revoltės qė kishte shpėrthyer aty nė majin 1973. Kishte njerėz nga tė gjitha karakteret. Kishte tė tillė qė prej mė shumė se dhjetė vjetėsh nė atė ferr pėrballonin me dinjitet tė admirueshėm vuajtjen dhe tė impononin respekt. Kishte nga ata qė paguanin ēmimin e ndershmėrisė sė tyre, sepse s'kishin pranuar diktatin e sė keqes nė karakterin e tyre por kishte dhe nga ata qė ishin mishėrim i sė keqes; njė i burgosur qė merrej me leximin e shtypit kishte vrojtuar njė bari nė njė stan pėrballė kampit qė nuk respektonte orarin e nxjerrjes sė dhive dhe kishte sinjalizuar, me njė letėr pėr kėtė dukuri Komitetin e Partisė nė Rrėshen; njė brigadier i dėnuar me njėzet vjet padiste policin nė komandė se nuk vjen tė detyrojė tė burgosurit tė punojnė; tė tjerė, tė burgosur nė Zejmen, i shkruanin Ministrisė se komisari sillej mirė me tė burgosurit nė njė kohė qė ai bėnte detyrėn e tij, por me njerėzi e pa harbutllėk. Kėta tipa ta vėshtirėsonin jetėn atje, t'i shtonin vuajtjet.

Puna nė minierė kishte vėshtirėsitė e saj. Pesė muaj nė galeri padrejtėsisht (isha i sėmurė me ulēera nė duoden e nuk duhej tė mė futnin nė galeri) nė frontet mė tė vėshtira mė provokuan njė krizė tė rėndė nė stomak, tė cilėn mezi e pėrballova me ilaēet qė mė dėrgonte daja nga Italia. Nė ēdo fillim pune lusja Zotin tė mė shpėtonte, dhe e falenderoja kur dilja. Rrezikut i kam shpėtuar disa herė. Nė njė galeri isha duke shkarkuar vagonin kur ndodhi shembja pikėrisht aty ku ngarkoja unė. Muajin tjetėr nė atė front u vra njė djalė nga Shkodra. Tragjedia ishte pranė nė ēdo moment, por njeriu mėsohet me tė keqen dhe nuk i bėn mė pėrshtypje. Aty qėndrova njė vit e gjysėm, e njė ditė maji, 1982, u transferova nė Zejmen ku ngrihej njė kamp i ri. Aty kushtet ndryshonin shumė nga ata tė Spaēit e ne na u duk gjysmė lirimi.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 04:01:

Kur trashėgohet burgu i pėrkthimit...

Nga Pjetėr Arbnori

Nė mbrėmje, kur ktheheshim nė dhomė pėr tė fjetur, shokėt na mblidheshin rrotull pėr tė pyetur pėr materialet e reja qė na kishin sjellė. Megjithėse na kishin urdhėruar prerė qė tė mos flisnim asgjė, unė nuk rrija dot pa u shpjeguar shokėve tė ngushtė, faktet e panjohura. Po "fjala ka kėmbė", gojė mė gojė, vesh mė vesh, rrethi zgjerohej.

Qeveritarėt e kishin bėrė llogarinė qartė: "qytetarėt e lirė" e kishin pagesėn mė tė lartė se tė burgosurit. Ne na paguanin dhjetė lekė tė vjetra nė ditė, pra, rreth dy kg sheqer nė muaj; na jepnin 2.70 ditė pune zbritje dėnimi nė muaj, pra njė muaj zbritje dėnimi nė vit. Shto pastaj qė, ēdo material qė pėrkthehej nė burg, mbetej i fshehtė nga tė lirėt, tė cilėt nuk duhet tė merrnin vesh asgjė. Ne na llogarisnin tė vdekur dhe nė fakt, shumica prej nesh, ose nuk dolėn tė gjallė, ose edhe kur dilnin, ishin gojėmbyllur. Urdhri ishte qė t'i daktilografonim nė dy kopje, mbasi materialet tona i lexonin vetėm disa anėtarė tė Byrosė Politike, ose disa kapo tė Ministrisė sė Punėve tė Brendshme.

Nuk vonoi gjatė dhe shokėt mė lajmėruan se, nė komandė, kishin thirrur Jorgo Zengon, spiun i njohur dhe imoral ne nam, i cili, mė vonė dėshmoi pėr mua dhe u bė njė nga shkaktarėt qė mė dėnoi pėr tė dytėn herė, duke mė shtuar edhe dhjetė vjet tė tjera burg. Sado qė nuk i kisha treguar gjė drejtpėrdrejt atij qė mė paditi, se u isha shpjeguar shokėve tė vėrtetat e Luftės sė Dytė Botėrore, sakrifikimin e Shqipėrisė nė konferencėn e Teheranit e Jaltės, sakrifikimin e Shqipėrisė nga Stalini, nė favor tė Titos e Jugosllavisė, gjėra qė na i kishin fshehur nė shkollė. Tė nesėrmen mė thirrėn kryetari i degės dhe operativi, mė kėrcėnuan, mohova, mė detyruan tė qėndroja nė birucė dhe nuk mė nxorėn pėr tė marrė kontakt me shokėt, derisa pėrfundova sė pėrkthyeri librin e fundit. Pastaj mė hoqėn pėrfundimisht nga pėrkthimet.

Pas tre-katėr vjetėsh, si tė mos kishte ndodhur gjė, mė thirri zv/ministri i Punėve tė Brendshme, Ilir Mustafaraj, i cili mė solli pėrsėri njė grumbull librash, edhe mė interesante. Shquhej nė to: Uilliam Shiret. "Ngritja dhe Rėnia e Rajhut tė Tretė", i ndarė nė pesė libra, ose nė dy vėllime tė mėdha. Ishte njė libėr historik, diplomatik, dokumentar ushtarak, sociologjik. E kam lexuar e pėrkthyer me dashuri tė madhe dhe prej tij, kam kuptuar idenė e Nehruit qė thotė "nazizmi dhe komunizmi janė vėllezėr". Libri tjetėr voluminoz ishte shkruar nga njė grup profesorėsh tė Universitetit tė Ēikagos. "Ekonomia Politike", "Ekonomia Amerikane" dhe "Ekonomia Botėrore". Mė sollėn pastaj "Pėrmbledhjen e legjislacionit tė Burgjeve", "Konventėn ndėrkombėtare pėr ekstradimin", "Skuadrat e Shpėtimit" dhe "Problemet e Terrorizmit".

Meqė numri i tė burgosurve nė Burrel ra disi, pėr shkak se pleqtė u transferuan nė kampin e Sarandės (Shėn Vasi), mua mė transferuan nė njė dhomė boshe, tanimė me dėrrasa, me tavolinė karrike, makinė shkrimi, me gjysmė fuēie-sovė dhe shpesh herė pa kyē(kur qėllonte roja zemėrmirė ose dembel, kėshtu qė mund tė dilja nė banjė sa herė tė dėshiroja, pa pasur nevojė t'i bie derės. Me kėtė rast, mund tė shkoja me shumė kujdes edhe me shumė guxim te sportelet e birucave tė izolimit dhe t'i fusja ca rriska bukė tė thata Uran Kostrecit qė, tė shumtėn e muajve tė ftohtė, e gjeje tė dėnuar nė birucė. Qėllonte ndonjėherė qė i ēoja Demir Pojanit nė mes tė dimrit, njė bukėfike qė ma sillte nėna nė takim dhe e porosisja qė ta hante menjėherė, qė tė mos zbulohej prova materiale. Jo rrallė, ndonjė shoku tė zhveshur i kam futur nė sportel njė palė ēorape tė leshta ose ndonjė zhele qė do tė thoshte ta shpėtoje nga tė ftohtėt e tmerrshėm tė Burrelit. Sa herė e takoj Kostrecin nė Nju York dhe Pojanin nė Elbasan bisedojmė pėr bukėt e thata qė duheshin kapėrdirė me ngut dhe pėr bukėfiken e madhe qė duhej zhdukur pėr pesė minuta, sepse po tė vinte kapterr Mustafė Lika e t'i gjente, do tė kishin telashe edhe ata qė i hanin fshehtas, edhe ai qė i furnizonte fshehtas. I pėrmend kėto episode, por nuk duhet harruar shkėmbimi i fshehtė i shkrimeve me Bedri Spahiun nė izolim, me Idriz Zeqirin, shqiptar nga Kosova, me Jovica Crvenkon, komunist dhe partizan i 1941, nė Mal tė Zi, qė mbeti burgjeve gjithė jetėn, qoftė nė fashizėm, qoftė nė komunizėm. Megjithėse kemi temė pėrkthimesh, duhet ta kujtoj me mirėnjohje edhe Nikollė Frrokun, qė mė hidhte njė qese me 100 gramė sheqer nga oborri, nė dritaren e birucės sime dhe, kur kishte sukses, thėrriste "Lezha" zero-"Shkodra" njė. Kur nuk kishte sukses e qėlluara, thėrriste "Lezha" autogol-"Shkodra" zero. Duhej rrezikuar edhe mė tepėr kur qesja e qepur, mbushur me sheqer, duhej kapur pėrsėri nga zona e ndaluar ku kishte mbetur.

Mund tė them se periudha e pėrkthimeve, e cila ka zgjatur pak vite, ka qenė sa e mundimshme, aq edhe e dobishme, sepse na e vinte mendjen gjithmonė nė lėvizje, na zgjeronte sferėn e dijes, na pasuronte fjalorin dhe na jepte mundėsinė tė kishim zakonisht, njė shoqėri tė zgjedhur.


Postuar nga amoxil datė 06 Shtator 2005 - 04:24:

"Si e ndava vajzėn e Arif Haskos pėr tė shpėtuar dy fėmijėt"

Flet Jani Capo, dhėndri i gjeneralit Arif Hasko, pas dėnimit tė tė cilit familja e tij u nda me gjyq pėr tė eleminuar pasojat e luftės sė klasave




Ilir Bushi

Quhet Jani Capo, ėshtė 68 vjeē dhe ėshtė nėnkryetar i organizatės "Familjet e Dėshmorėve". Aktualisht ėshtė nė pension, por gjatė jetės sė tij ka pėrjetuar njė dramė tragjike, e cila mund t'u ngjasė njerėzve vetėm gjatė diktaturave. Jani ka kryer studimet e larta nė Moskė, por nė vitin 1961 deti i trazuar i politikės e detyroi tė ndėrpriste studimet pėr t'i vazhduar ato nė Tiranė, nė degėn e elektronikės. Por nė vitin 1966, nė liqenin e tij tė vogėl sentimental, buroi njė dashuri e pastėr njerėzore, e cila mė vonė u bė shkak pėr pėrjetimin e njė tragjedie.

Kjo sepse vajza e pafajshme me tė cilėn ra nė dashuri Jani ishte e njė familjeje gjeneralėsh dhe 16 vjet mė vonė babai i saj Arif Hasko do tė burgosej prej absurditetit komunist, ndėrsa Jani Capo do tė detyrohej tė shkurorėzonte bashkėshorten e tij me tė cilėn kishte dy fėmijė tė vegjėl. Kėsisoj, ndarja me gjyq ishte rrugėzgjidhja e vetme e ēiftit pėr tė shpėtuar tė ardhmen e fėmijėve. Dhe duke e parė nga lartėsia e psikologjisė sė sotme, e gjithė kjo histori duket si njė subjekt romani qė i pėrket fantazisė, por brezat qė jetuan diktaturėn, e dinė mirė se kjo ėshtė vetėm njė pjesė e vogėl e tragjedisė qė pėrjetuan qytetarėt shqiptarė nga fantazma qė quhej "luftė e klasave", e cila "herė ngrihej dhe herė ulej, por kurrė nuk shuhej". Duke rrėfyer ankthin e atyre viteve tė persekutimit, Jani rrėfen se gjykata vendosi qė djalin e madh ta mbante ai, ndėrsa tė voglin gruaja e tij. "Kur shkoja tė takoja tė voglin nė kopsht mė mbusheshin sytė me lot dhe Eltoni 5-vjeēar m'i fshinte duke mė thėnė: "Mos qaj babi, se ne do takohemi prapė bashkė javėn tjetėr". Ndėrkohė, gjeneral-leitnant Arif Hasko pėrjetonte atmosferėn e rėndė prapa hekurave tė Burrelit, nėn akuzėn absurde tė tradhtisė ndaj atdheut. Dhe e gjitha kjo nuk ishte gjė tjetėr veēse njė trill i byroistėve qė akuzonin gjeneralin se gjoja kishte takuar Panajot Plakun nė njė nėndetėse pranė Pasha-Limanit. Por vitet kaluan dhe familja u ribashkua pėrsėri, ndėrsa Arif Hasko tanimė 86-vjeēar ėshtė rikthyer tė banojė te shtėpia e dhėndrit tė tij, ku dikur pa dashje shkaktoi tragjedinė e ndarjes familjare.
Kush ėshtė Jani Capo?
Unė kam lindur nė 12 janar tė vitit 1936 nė lagjen "Kala" tė Beratit. Xhaxhai im Kristaq Capo ėshtė "Hero i Popullit" dhe familja jonė ka qenė e lidhur me luftėn ēlirimtare. Shkollėn fillore e kam bėrė nė Berat, ndėrsa tė mesmen nė Shkodėr. Pastaj kam filluar shkollėn e lartė nė Harkov dhe Petėrburg, pėr inxhinieri elektronike. Por nė vitin 1961, pas grindjeve tė Tiranės zyrtare me Moskėn, jam rikthyer nė Shqipėri, ku vazhdova studimet pėr rrymat e dobėta. Pas studimeve kam bėrė punė tė ndryshme kryesisht nė Flotėn Detare, por edhe nė dikastere.
Kur jeni njohur me Lida Haskon, vajzėn e gjeneralit Arif Hasko?
Lidėn e kam njohur nė vitin 1966. Atėherė isha duke mbrojtur diplomėn dhe bashkėpunoja mė njė profesorin tim qė banonte pranė pallateve tė aviacionit. Aty pranė banonte edhe Lida, e cila kishte njė diferencė moshe me mua rreth 10 vjet mė e vogėl. Sapo e pashė pėr herė tė parė mė pėlqeu shumė dhe rashė nė dashuri me tė. Pastaj sipas radhės, u fejuam menjėherė, por u martuam nė vitin 1970 ngaqė nuk kisha shtėpi.
Ju pėlqeu vetė Lida apo fakti qė ajo ishte vajza e gjeneralit tė famshėm?
Mė pėlqeu vetė Lida. Ishte shumė vajzė e brishtė dhe kur e njoha nuk e dija fare se e kujt ishte. Mė vonė fakti qė ishte vajza e Arif Haskos ishte njė plus, por dashuria qė kisha pėr Lidėn kishte lindur nga natyra e saj dhe karakteri mjaft i mirė qė kishte ajo.
A ishte e suksesshme martesa juaj?
Kjo martesė ishte shumė e lumtur dhe e suksesshme deri nė vitin 1982, kur vjehrri im Arif Hasko u arrestua dhe u dėnua padrejtėsisht. Por pėr kėtė mund tė flas mė vonė. Pra, martesa jonė ishte shumė e lumtur. Megjithėse disi me vonesė, ne morėm edhe shtėpi dhe pas 5 vjetėsh martesė (1975) lindėm njė djalė, qė unė ia vura emrin Kristi, si respekt pėr xhaxhanė tim Kristaq Capo. Dy vjet mė vonė lindi edhe Eltoni. Dalngadalė jeta jonė nė bazė tė kushteve qė ishin atėherė, po bėhej e bukur. Ne ishim njerėz tė thjeshtė e punėtorė. Unė punoja si shef i ndėrlidhjes nė flotėn e Durrėsit dhe mė vonė u caktova zv.shef i pėrgjithshėm i Flotės sė Shqipėrisė. Ndėrsa gruaja punonte si ekonomiste nė ministri.
Gjatė kėsaj kohe keni pasur privilegje si dhėndėr i Arif Haskos?
Privilegje nuk kam pasur, sepse unė isha shumė studiues dhe i papėrtuar pėr punė, prandaj gjėrat qė kam arritur i kam merituar. Nga ana tjetėr, unė isha familje dėshmori dhe p.sh., autorizimin pėr televizor e kam marrė si i tillė. Por nė lidhje me pyetjen tuaj dua tė them se kisha njė mbėshtetje psikologjike dhe morale pėr faktin se isha dhėndėr i zv.ministrit Arif Hasko. Ndėrsa privilegje materiale atėherė nuk kisha. Dhe as tė linte njeri tė pėrfitoje nga kėto gjėra.
Si vazhdoi mė tej martesa juaj?
Gjithēka shkonte mirė. Ne ishim njerėz seriozė qė i respektonim tė tjerėt dhe gėzonim gjithashtu respektin e tyre. Por nė vitin 1982 ndodhi gjėma e madhe e arrestimit tė vjehrrit, e cila u kthye nė tragjedi pėr familjen tonė. Kjo ngjarje na goditi shumė tė gjithėve.
Pėrse u akuzua vjehrri juaj?
Ishte njė akuzė absurde nga ato qė atėherė dilnin me shumicė, por qė kishin forcė tė dėnonin njerėz tė pafajshėm. Akuza ishte njė ēmenduri: akuzohej se gjoja kishte bėrė njė takim sekret me Panajot Plakun, i cili gjoja kishte ardhur nė Sazan me njė nėndetėse. Pra, njė takim nėn ujė qė ishte krejtėsisht i pamundur, ndėrsa tani duket qė ishte akuzė qesharake. Nė kėtė rast se si dolėn dy iniciale A.H. qė shėrbyen kot sė koti pėr aktakuzėn. Gjithēka ishte njė montim budallenjsh, por atėherė kėto gjėra tė kushtonin rėndė. Kėshtu Arif Hasko doli nė gjyq dhe u dėnua me 12 vjet burg. Pas gjyqit filloi zgjerimi i rrethit pėr luftėn e klasave.
Ēfarė ndodhi konkretisht me familjen tuaj?
Mua mė kėrkuan qė tė lija gruan. Ndryshe mė kėrcėnuan se do tė na internonin familjarisht. Dhe kjo kishte ndodhur edhe nė raste tė tjera. Duke parė presionin e madh dhe pėr tė shpėtuar tė ardhmen e fėmijėve tė mi, unė dhe gruaja u morėm vesh bashkė pėr tė bėrė ndarjen formale nė gjykatė. Por edhe kjo ndarje ishte tepėr e dhimbshme, sepse sipas vendimit tė gjykatės secili nga ne do tė mbante njėrin prej fėmijėve. Kėshtu mua mė caktuan Kristin, tė madhin, ndėrsa gruas i lanė Eltonin. Unė qėndrova nė shtėpinė tonė nė Rrugėn e Elbasanit, ndėrsa gruaja shkoi nė Laprakė tek i vėllai. Pėrveē kėsaj, gruan e hoqėn nga puna si ekonomiste nė Ministrinė Komunale dhe e caktuan si punėtore nė ngarkim-shkarkim, tek NPA 1. Ajo as qė fliste me njeri. Shkonte nė punė dhe pasi mbaronte 8-orėshin, kthehej nė shtėpi dhe merrej vetėm me edukimin e djalit. Por Eltoni vazhdimisht mė vonė ishte me tė gjitha notat dhjeta. Megjithatė, nė fillim ai ishte nė kopsht dhe kur shkoja ta takoja duke i dhėnė ndonjė ēokollatė, qaja. Eltoni mė fshinte lotėt dhe mė thosh: "Mos u mėrzit, do takohemi prapė javėn tjetėr". Edhe gruaja qante kur takonte djalin e madh. Ajo vuante mė shumė sepse torturohej edhe nė punė tė rėnda. Por edhe unė vuaja dhe nuk e kuptoja dot nėse kishim zgjedhur rrugėn e duhur kur vendosėm tė ndaheshim me gjyq. Por tani e kuptoj se lufta e klasave ishte e egėr dhe ne kishim zgjedhur tė vetmen rrugė tė mundshme tė asaj kohe. Megjithatė ēdo javė dy vėllezėrit takoheshin gjatė fundjavės dhe rrinin bashkė njė herė tek unė dhe njė herė te shtėpia ku rrinte Lida.
Gjatė kėsaj kohe mendove ndonjėherė pėr lidhje tė re martesore?
Jo, asnjėherė. Unė e kisha gruan time dhe mendjen e kisha vazhdimisht te ajo.
Ju vetė patėt pasoja politike pas ndarjes me Lidėn?
Jo. Tė them tė drejtėn unė isha familje dėshmori dhe nuk mė trazuan shumė mė tej. U mjaftoi akti i ndarjes nė gjykatė dhe mė lanė tė punoja nė vendin e mėparshėm. Por a ka pasojė mė tė madhe sesa ndarja dhe copėtimi i familjes, pikėrisht atėherė kur marrėdhiet tona ishin tė shkėlqyera.
Ēfarė ndodhi me ju nė vitin 1990?
Atėherė Arif Hasko u lirua nga burgu dhe nė fillim u vendos te vajza e tij nė Laprakė. Por ndėrkaq unė dhe gruaja kishim kohė qė ishim bashkuar. Sepse pas vitit 1998, ishte liberalizuar disi atmosfera politike nė qėndrimet ndaj rasteve tė tilla. Kėshtu, familja jonė u ribashkua pėrgjithmonė dhe nė vitin 2001 Arifi erdhi tė jetojė me ne. Ndėrkohė, shteti e ka lėnė pa shtėpi. Atėherė kur e dėnuan, i morėn edhe 4 dhoma e njė kuzhinė, ndėrsa tani nuk i japin as njė garsonierė. Ndėrsa pensioni i tij prej gjenerali ėshtė po aq i vogėl sa edhe pensioni i njė kapteri. Megjithatė, gjithēka nė marrėdhėiet tona ka qenė shumė e mirė dhe lumturia na u rikthye pėrsėri. Vetėm se pas 90-s, djali i vogėl iku nė Itali. Atje bashkėjeton me njė braziliane dhe tani ka lindur njė djalė. Ndėrsa djali i madh ėshtė kėtu me ne.
Ju vetė, si e kaloni kohėn nė moshėn 68-vjeēare?
Punoj nė organizatėn e familjeve tė dėshmorėve, si nėnkryetar, ndėrkohė qė kryetar ėshtė Nikollaq Sallabanda. Pastaj jam edhe nė Kėshillin Bashkiak tė zonės numėr 2. Por kėto janė pjesė e punės sonė, e cila nuk paguhet. Unė megjithatė do tė vazhdoj tė punoj, se ne jemi mėsuar me punė.


Postuar nga AIR-FORCE-ONE datė 27 Janar 2010 - 22:07:

Dosja e Sigurimit, boksieri qė i vuri flakėn vetes pėr tė mos spiunuar tė vėllanė

“Historia e Esat Komtit, qė u vetėdogj nė mes tė Tiranės, nė vitin 1980, pėr tė mos dėshmuar kundėr vėllait e nipit, ėshtė rasti i dytė i njohur nė historinė e Komunizmit Lindor, pas vetėdjegies sė njė studenti ēek mė 1969, nė mes tė Pragės, nė shenjė proteste ndaj pushtimit sovjetik...”

Kėto fjalė Kurt Kola, Kryetar i Shoqatės Kombėtare tė Dėnuarve dhe tė Pėrndjekurve Politikė, i thotė me bindje, por pa ndonjė emocion tė veēantė. Mbase sepse nė jetėn e tij tė gjatė, kaluar burgjeve i rreshtuar nė krahun e pakicės sė shtypur nga ish-diktatura komuniste shqiptare, qė njihet nga shumėkush edhe si e proletariatit, ka prekur e vėzhguar histori edhe mė tė dhimbshme.

Nė tė vėrtetė Esat Komtit, ish-boksierit tė ekipit tė Tiranės, qė i dha fund jetės nė mėnyrėn mė tė egėr tė mundshme, ardhur deri tani, shqiptarėt nuk i kanė rezervuar asgjė tė ngjashme me atė qė populli ēek e mė tej e gjithė pjesa e botės sė qytetėruar i rezervuan studentit Jan Palash, qė mė 16 janar 1969 u vetėdogj demonstrativisht nė mes tė sheshit Vaclav tė Pragės nė shenjė proteste ndaj pushtimit tė vendit nga trupat e Traktatit tė Varshavės. Kjo pėr faktin e thjeshtė se historia ka mbetur e panjohur, mbase edhe pėr shkak tė familjarėve, qė ose nuk e kanė vlerėsuar sa duhet, ose nuk u ėshtė dhėnė mundėsia ta bėjnė publike, ose, mė keq akoma, kėtė mundėsi nuk e kanė pasur. Mosgjetja e njė fotoje tė vetme tė kėtij personazhi tė pazakontė, qoftė pėrmbi pllakėn e varrit, shkon nė dobi tė kėsaj ideje.

Nga ana tjetėr, kėmbėngulja e Kurt Kolės pėr tė bėrė krahasim me heroin ēek, qė u vetėdogj publikisht pėr t’i dhėnė njė mesazh tė fortė popullit tė vet pėr mospajtim me pushtimin, nuk ėshtė krejt e pabazė. Sepse edhe tiranasi Esat Komti u kujdes qė t’i jepte fund jetės me njė mėnyrė qė tė linte pas njė mesazh sa mė tė fortė. Njė ngjarje, qė megjithė pėrpjekjet e pushtetit tė kohės pėr ta izoluar, nuk mbeti e pakonsideruar nga bashkėkohėsit, qoftė si vlerė njerėzore, qoftė si rebelim ndaj sistemit antihuman qė regjimi kishte ndėrtuar. Njė akt burrėrie, qė tė paktėn si i tillė, nuk ka asnjė nevojė tė vihet nė peshoren e vlerėsimit tė mėtejmė. Fundja kjo histori, vetėvrasja me djegie nė shenjė proteste ndaj regjimit, ėshtė e vetmja e njohur nė historinė e komunizmit shqiptar.


Vetėsakrifikimi

Dėgjuar kujtimet e ish-tė persekutuarėve politikė tė Tiranės, njohės tė fisit Komti, ngjarja ka qenė pak a shumė e tillė. Mė 6 maj 1980 Esat Komti kishte trokitur nė shtėpinė e sė motrės, qė gjendej pranė ish-pastiēeri “Flora”, te Rruga e Durrėsit. Pėrpara se tė spėrkaste veten me vajgur, ai kishte kėrkuar qė tė bėnte njė dush. Ishte mėngjes, kohė e pazakontė dushi pėr shqiptarėt e kėsaj kohe, por motra, si gjithė motrat, i kishte krijuar tė gjitha kushtet, pa bėrė asnjė pyetje, pa kuptuar vendimin ekstrem nė sytė e tij, pa e vėnė re hijen e vdekjes, qė kishte nisur ti ngatėrrohej tė vėllait nėpėr kėmbė. Sepse ish-boksieri profesionist i peshave tė mesme tė ekipit tė Tiranės njihej, apo kishte krijuar rreth vetes, atė pėrshtypjen e njė njeriu tė ftohtė e sqarimepak, atė pamjen e lodhur nga bėrrylat e shumta tė jetės e tė brejtur nga hallet, qė nuk ja rrėfente askujt. Prandaj edhe e motra ishte bindur pa bėrė pyetje.

Tė parėt qė do tė mėsonin tė vėrtetėn e vetėdjegies sė Esat Komtit ishin njerėzit e shėrbimit policor politik tė kohės, apo Sigurimit tė Shtetit, siē njihet. Sepse Esat Komti listohej diku si bashkėpunėtor i tyre. Lajmi se ishte vetėdjegur nė mėnyrė demonstrative ishte pėrplasur me zhurmė tė papritur. Sepse njerėzit qė siguronin gjithė mbarėvajtjen e shėndetit tė kastės nė pushtet, qė pėr pasojė gėzonin mbėshtetje absolute dhe fuqi tė pakufi, qė kishin sajuar e realizuar me sukses njėmijė tė zeza me duart e tyre, qė kishin arritur tė shpėrfytyronin tė gjithė sa kishin vėnė nė shėnjestėr, pavarėsisht cilėt ishin e nga vinin, nuk kishin dėgjuar kurrė pėr njė fund tė ngjashėm. Madje, madje, rasti ishte krejt i panjohur nė historinė e gjithė ekzistencės sė kėtij organizmi. Fatmirėsisht pėr ta, vetė Esati e kishte bėrė gjithēka mė tė lehtė, mė tė shpjegueshme. Ishte kujdesur qė para se tė largohej nga kjo botė, tė shkruante dy gisht letėr.


Njeriu qė i binte shtetit me grusht

Historitė e komunizmit shqiptar nuk fillojnė kurrė me “na ishte se ē’na ishte njėherė”. Sepse e nisur nė kėtė formė, historia duhet tė pėrfundojė nė totalin e rasteve me fund tė lumtur, me frazėn “dhe ata jetuan tė lumtur pėrgjithmonė”. Historitė e komunizmit shqiptar, sidomos bėmat e Sigurimit tė Shtetit, tė ulur kėmbėkryq nė njė vend tė varfėr e me kultivim tė kufizuar tė humanizmit, janė qė tė gjitha tė trishta me pėrfundime edhe mė tė trishta. E tillė ėshtė edhe historia e rrobaqepėsit Esat Komti, tiranasit tė vėnė nė shėnjestėr tė regjimit pėr shkak tė prejardhjes familjare, babait Islam Komti, qė dikur kishte shėrbyer si xhandar i Mbretit Zog dhe njė vėllai, qė pėr pak kohė kishte punuar pėr rojet e financės nė Itali.

Tė dhėna qė lexohen nė njė dokument tė Sigurimit tė Shtetit tė pėrpiluar menjėherė pas vdekjes sė tij me mbishkrimin “Informacion mbi vetėvrasjen e bashkėpunėtorit ‘Luani’ tė Drejtorisė sė Punėve tė Brendshme, Tiranė” dhe tė nėnshkruar pėrfund nga Tahir Malo, Drejtor i Drejtorisė sė Parė tė Sigurimit tė Shtetit. Njė dokument, qė nė faqen e fundit tė tij, u “heq veshin” strukturave tė sigurimit pėr punė tė dobėt, tė pakujdesshme qė pėr pasojė ka ēuar drejt vetėvrasjes bashkėpunėtorin.

Esat Komti, sipas kėtij dokumenti, ishte njė bashkėpunėtor i Sigurimit tė Shtetit, me pseudonimin “Luani”. I njėjti dokument lė tė kuptohen edhe rrethanat e vendosjes sė kėtij pseudonimi. Sepse pothuaj nė krye tė shpjegimeve shėnohet se Esat Komti nuk ka pasur qėndrim tė mirė pėrballė regjimit, se ai ishte dėnuar disa herė me burg, nė tė gjitha rastet pėr rrahje, nė shumicėn e tyre saktėsisht pėr “fyerje, kanosje e goditje tė personit zyrtar”.

Pra Esat Komti ishte njėfarė luani, njė tip luftarak qė i pėrsheshte turinjtė mė tė mirit, qė i dilte pėrpara, qofshin kėta njerėz mė pushtet apo jo, qofshin policė apo spiunė tė Sigurimit tė Shtetit. Dhe detajet e dokumentit pohojnė se pikėrisht pėr kėtė lloj sjelljeje tė pazakontė, Esat Komti ėshtė dėnuar disa herė dhe konkretisht: “Me vendim nr. 175 datė 13.06.1956, pėr goditje tė personit zyrtar dėnohet me njė vit heqje lirie dhe me kusht pėr 5 vjet. Me vendim nr. 246 datė 13.08.1956 dėnohet me 8 muaj heqje lirie pėr rrahje. Me vendim nr. 275, datė 14.09.1957 dėnohet me njė vit heqje lirie pėr sjellje tė padenja nė shoqėri. Me vendim nr. 58 datė 03.06.1960 dėnohet me njė vit e gjysmė pėr heqje lirie pėr kanosje dhe fyerje tė personit zyrtar. Me vendim nr. 212, datė 24.10.1970 dėnohet me tetė vjet heqje lirie pėr kundėrshtim me dhunė tė pėrfaqėsuesit tė pushtetit”.

Transkiptuar, pak a shumė njė pasqyrė e tillė fillon e thotė se Komti, pasi ka rrahur njė njeri tė shtetit dhe ėshtė mbyllur nė burg, sėrish pas dy muajsh ka rrahur nė brendėsi tė rrethimit me tela me gjemba dhe sėrish ėshtė dėnuar. Bashkėkohėsit e tij rrėfejnė se nė rininė e vet Esat Komti ka qenė boksier i peshave tė mesme i ekipit tė Tiranės, ndėrsa tė paktėn pėr njė rast rrahjeje ata konfirmojnė se viktimė ka qenė njė oficer i Sigurimit tė Shtetit. Pra Esati ishte njė format i pazakontė i atyre kohėrave, qė nuk kishte frikė tė ngrinte dorėn ndaj askujt, edhe pse njė grusht i vetėm mund tė kushtonte pesė apo tetė vjet burg. Kėtu duhet tė ketė lindur edhe ideja e mjeshtėrve tė rekrutimeve nė Sigurimin e Shtetit, tė cilėt pasi e kanė bindur tjetrin, pasi kanė marrė aprovimin e tij pėr detyrėn, e kanė emėrtuar “Luani” pseudonimin e bashkėpunėtorit mė tė ri tė tyre.


Bashkėpunėtori i Sigurimit





Rrethanat nė tė cilat Esat Komti ka pranuar tė jetė njė bashkėpunėtor i Sigurimit tė Shtetit nuk shkruhen nė informacionin pėr vetėvrasjen e tij. Aty lexohet vetėm se ai, Esat Komti “ėshtė tėrhequr nė bashkėpunim nga sektori i ndjekjes sė krimeve tė Drejtorisė sė Punėve tė Brendshme nė Tiranė nė datėn 19.11.1966 dhe pėrjashtuar nė vitin 1968, pas arrestimit dhe dėnimit”. Ndėrkohė nė pasqyrėn e dėnimeve tė Komtit, qė gjendet nė faqen 2, nė tė njėjtin dokument, nuk ėshtė shėnuar asgjė pėr periudhėn 1966-1968, ndėrsa dėnimi me 8 vjet heqje lirie, tė kryera kokėrr mė kokėrr, “pėr kundėrshtim me dhunė tė pėrfaqėsuesve tė pushtetit”, mban datėn 24.10.1970. Gjithsesi ēelėsi i rekrutimit tė Komtit duket se qėndron te vetė familja e tij, e gjitha e vėnė nė shėnjestėr tė diktaturės sė proletariatit.

Nė dokument thuhet se familja e tyre ka zbritur nga fshatrat e Krujės nė Tiranė mė 1920, se mbiemri ėshtė ndryshuar nga Koēi nė Komti, se janė marrė me tregti dhe bujqėsi, se kanė blerė shtėpitė e tyre nė kryeqytet, se gjatė kohės sė Zogut babai i Esat Komtit, Islami, ka qenė polic, punė qė e ka lėnė mė 1942, se nė kėtė kohė ai ka pasur miqėsi me burrin e ardhshėm tė sė motrės, Muharrem Telėn, i cili edhe ai, kishte dyqane e toka... Nė vazhdim nė tė njėjtin informacion thuhet se “qėndrimi i familjes sė Esatit, pas ēlirimit nuk ka qenė i mirė” dhe se qė tė gjithė vėllezėrit e Esatit kanė provuar burgun, mė i madhi, Bastriu, 8 vjet, i dyti nė radhė, Bedriu, 3 vjet, i treti, Bahriu, ishte arrestuar mė 30 prill 1980 nėn akuzėn e agjitacionit dhe propagandės kundėr pushtetit dhe nėn tė njėjtėn akuzė, nė janar 1980, ishte arrestuar edhe nipi, Ylvi Komti.

Duket ekzistenca e njė familjeje tė tillė, e dalė nga “udha e Zotit”, e kishte detyruar Sigurimin e Shtetit tė kėrkonte njė informator “tė brendshėm” nė fisin armik “Komti”. Apo gjithēka kishte qenė njė pėrllogaritje edhe mė djallėzore se kaq. Nga ana tjetėr vetė Esat Komti, apo “Luani”, nuk dihet se pėrse u ka thėnė “po” kasapėve tė familjes sė tij. Mbase pa e menduar gjatė, mbase pėr tė pėrfituar, pėr tė gėzuar edhe ai tė mirat e njė shoqėrie me pak tė tilla, mbase me detyrim, nė kėmbim tė disa viteve burg mė pak, mbase pėr tė siguruar njėfarė mbrojtjeje pėr veten dhe tė afrimit, pa e kuptuar kurrė deri nė fund se ēfarė mund ti kushtonte, pa e kuptuar kurrė se ēfarė donin nė tė vėrtetė, pa e mėsuar menjėherė se qėllimin kryesor e kishin qė ai tė spiunonte para sė gjithash fisin e vet, filluar nga vėllezėrit.

Se nė atė sistem, nė sistemin komunist tė Shqipėrisė, kėshtu ishte ndėrtuar. Vėllait i kėrkonin tė spiunonte tė vėllanė, gruas i kėrkonin tė spiunonte burrin, birit tė spiunonte tė atin, nėnės tė bijėn... Kėshtu Sigurimi i Shtetit lexonte mendimet nė mesin e familjes shqiptare, nė mesin e fisit, nė mesin e mėhallės, lagjes, qytetit duke ndėrhyrė pėr tė bėrė modifikimet e duhura, duke nxjerrė jashtė radhėve me pėrdhunė mė tė pakėnaqurit me pushtetin, duke i degdisur burgjeve e kampeve tė pėrqendrimit. Njė mendje gjeniale, vetėm me anė tė kėtij sistemi, i kishte garantuar jetėgjatėsi absolute pushtetit. Dikur, vetė njeriu brenda kėtij sistemi nisi tė kishte frikė edhe nga mendimet e pabindura nė kokėn e vet.


Nipi dėshmitar

“Paraditen e 6 majit 1980, Esati duhet tė vinte tė dėshmonte nė gjyqin tim. Gardiani mė kishte lajmėruar se do tė nisesha pėr nė sallėn e gjyqit nė orėn 10:00. Por ora erdhi e shkoi dhe nuk mė trazuan. Nga dreka gardiani erdhi sėrish duke mė thėnė se nuk do shkoja atė ditė nė gjyq. Mė vonė e mėsova se xhaxhai im, Esati, atė mėngjes i kishte vėnė flakėn vetes vetėm e vetėm qė tė mos vinte nė sallė e tė dėshmonte kundėr meje”, rrėfen i tėrė dhe i plotė, Ylvi Komti, nipi i Esat Komtit, tashmė 67-vjeēar, me detyrė Sekretar i Shoqatės Kombėtare tė Dėnuarve dhe tė Pėrndjekurve Politikė. Dhe historia nė vazhdim ėshtė e pabesueshme. Ylvi Komti ėshtė njė dėshmitar i gjallė i historisė sė fisit tė vet tė vėnė nė shėnjestėr tė Sigurimit tė Shtetit.

“Ne Komtėt, sidomos xhaxhallarėt e mi, na merrnin tė gjithėve nė rajonin e policisė, sa herė qė nė Tiranė vinin delegacione tė huaja. Kaq shumė me ‘damkė’ na konsideronte regjimi”, vazhdon ai rrėfimin e pazakontė. Por edhe vetė Ylviu ishte arrestuar nė rrethana tė habitshme. Mė 1979 punonte si dizenjator i Ndėrmarrjes sė Ushqimit Social, kur e kishin dėrguar me shėrbim nė Korēė. Rrugės, nė Elbasan, Sigurimi i Shtetit e rrėmben me njė makinė dhe pėr 14 ditė me radhė - sepse njė kohė tė tillė, pa masė arresti, e parashikonte edhe ligji - u nėnshtrohet torturave tė egra mė qėllim qė tė tregonte bashkėpunėtorėt qė bėnin propagandė kundėr shtetit. “Se qė unė bėja, pėr kėtė ishin tė bindur, pasi nuk kishte tė ngjarė qė pėr ta nga fisi Komti tė dilte ndonjė bimė e mirė.”, rrėfen Ylviu buzagaz dhe me njė babaxhanllėk karakteristik pėr tiranasit e vjetėr.

Kujton edhe identitetet e kasapėve tė tij, N. Dautaj, F. Trebeshina, E. Kadia, N. Mici... “E niste dajakun i pari, dhe kur lodhej, ndėrrohej me tjetrin. Dhe ishin goxha tė bėshėm nga trupi. Qėllonin fort e mė bėrtisnin: armik i popullit! Por njė xhaxha imi, Bedriu, mė kishte mėsuar, mė kishte pėrsėritur shpesh qė, nėse njė ditė do tė shkoja nė duar tė hetuesve, apo prokurorėve, tė mos pranoja asgjė. Prandaj ata e patėn tė vėshtirė me mua dhe duket, pėr tė arritur atė qė donin, mė sollėn si dėshmitar nė qeli Esatin, xhaxhain e vogėl. Por ai nuk e hapi gojėn. Pastaj ndodhi ajo qė ndodhi. Ai u vetėdogj vetėm qė tė mos vinte tė dėshmonte nė gjyqin tim”, shpjegon Ylviu njė histori qė vėrtetohet kapėrcipėrisht nė iformacionin e Sigurimit tė Shtetit pėr vetėvrasjen e bashkėpunėtorit “Luani”.

Sipas kėtij: “Mė 26.01.1980, Ylvi Komti u arrestua sekret dhe pas 14 ditėsh nė hetim nuk u zbėrthye, mohoi kategorikisht qė kishte zhvilluar veprimtari armiqėsore...” Ndėrkohė qė Ylli ishte marrė nė Elbasan me thes nė kohė dhe torturohej me turne, edhe Bahriu, vėllai tjetėr i Esatit dhe njėkohėsisht xhaxhai tjetėr i tij, ishte arrestuar nėn akuzėn pėr agjitacion dhe propagandė. “Unė nuk arrita ta mėsoja shumė shpejt, por ka tė ngjarė qė edhe arrestimi i vėllait, veē historisė sime, ti ketė rėnduar Esatit dhe ta ketė shtyrė drejt vetėvrasjes”, rrėfen dėshmitari i gjallė i njė prej historive mė ekstreme tė komunizmit shqiptar.

Por kėtu vetėm nis, vetėm fillon. Sepse e keqja pėr gjithė fisin, vjen menjėherė pas vetėdjegies sė Esat Komtit. “Po atė natė qė Esati i vuri flakėn vetes, gjithė lagjia ku jetonim, shtėpitė tona private, u rrethuan nga policia e Sigurimi i Shtetit. Kishin sjellė pesė kamionė dhe forcėrisht na internuan familjet. Morėn edhe familjen time, sigurisht. Por edhe familjen e vėllait, Fatmirit, motrat Violetė dhe Jolldiz, nėnėn Ikbale, nusen e vėllait, Melihanė dhe djalin Lukino, nė atė kohė njė vjeē, tė cilin e kishin futur nė raftin e bukės, pasi nė kamion nuk kishte vend. Kėshtu i degdisėn nė Akėrni tė Vlorės, nė ca baraka ushtrie, njė vend i shkretė, ku rriten ca bimė tė egra, mishtore, gjithė kripė”, rrėfen Ylvi Komti duke ruajtur mė tė keqen pėr nė fund. Njė fund me pėrmasa apokaliptike, edhe pse pėr njė komunitet tė vogėl. Njė fund qė tė kujton pushtimet e hakmarrjet e ushtrive, apo hordhive, nė ditėn qė arrinin tė rrėnonin muret e kėshtjellave, momentin qė kronikanėt e kohės e pėrshkruanin: “... nė fund, pasi shkulėn edhe gurėt e themelit tė kėshtjellės, e pluguan dhe e mbollėn tokėn me kripė, qė asgjė tė mos rritej nė jetė tė jetėve”.

Pak a shumė kjo ishte realizuar me pronat, saktėsisht banesat e fisit Komti menjėherė pas internimit tė qenieve humane nė bregdetin e Vlorės. “Unė kisha njė shtėpi tė bukur, rreth 2500 metėr/katrorė pas godinės sė ‘Zėrit tė Popullit’. Por pas burgosjes sime nė Spaē dhe internimit tė familjes, komunistėt e shembėn shtėpinė dhe nė truallin e pėrftuar ndėrtuan dy pallate tė rinj, qė i populluan me familjet e pinjollėve tė tyre”, pėrmbyll thelbin e historisė sė jetės sė vet Ylvi Komti, pa harruar tė shtojė se tė njėjtin fat patėn edhe shtėpitė e xhaxhallarėve tė tij, djemve tė tyre, ndėrkohė qė familja qė u shkatėrrua totalisht ishte pikėrisht ajo e tė sapo vetėdjegurit, Esatit, pasi gruaja dhe vajza e tij, mbetėn nė mėshirė tė njė shteti qė nuk e njihte mėshirėn.


Fundi si i Luanit

“Vėllezėrit e mi nuk janė armiq. Nuk mund tė dėshmoj kundėr tyre. Tė gjithė fajin e ka agjenti A. Mataj, qė mė detyroi... Ju nuk mė latė asnjė rrugėzgjidhje...” Kjo ishte pak a shumė pėrmbajtja e letrės sė fundit tė Esat Komtit para se tė vetėvritej. Letra qė kishte ndihmuar agjentėt e Sigurimit tė Shtetit tė kishin shumė shpejt tė qartė pėrse-nė e aktit tė pazakontė tė njeriut qė e konsideronin si bashkėpunėtor tė tyre. Sipas informacionit qė Sigurimi i Shtetit kishte pėrpiluar menjėherė pas vetėdjegies sė bashkėpunėtorit “Luani”, Esat Komti ishte rekrutuar dy herė, fillimisht mė 1966, duke shėrbyer deri nė 1968 dhe sė dyti mė 17.01.1979.

Kėtė radhė, si objekt pune Sigurimi i Shtetit i kishte dhėnė tė kishte nėn vėzhgim... tekstualisht nė dokument: “...pėr t’u pėrdorur nė pėrpunimin e njė grupi qė zhvillonte agjitacion e propagandė armiqėsore dhe qė pėrbėhej nga Bedri e Bahri Komti (vėllezėr tė ‘Luanit’), Ylvi Komti (nipi i ‘Luanit’), Jalldez Komti (mbesa e ‘Luanit’), Ali Oseku, dhe J. e G. Tela (krushq te familjes Komti. red) tė cilėt u morėn nė 2A (hetim i personave qė dyshohej se ushtronin veprimtari armiqėsore. Red.) e PP (pėrpunim paraprak. Red) dhe u ēel dosja agjenturiale”.

Sigurimi i Shtetit, nė pamje tė parė, duket sikur e kishte tepruar tė ngarkonte njė personalitet me karakteristikat e sjelljet e Esat Komtit me spiunimin e njerėzve tė vet mė tė afėrt. Sepse tė dhėnat e bashkėpunėtorit “Luani” i kishte krejt tė qarta. Ai nuk ja pėrtonte kujt grushtet e shkelmat. Qofshin kėta njerėz me pushtet apo jo, pėrfshirė policėt, hetuesit apo edhe vetė njerėzit mė tė paprekshėm, agjentėt e Sigurimit tė Shtetit.

Nė informacion nuk saktėsohet, por dėnimi i fundit, ai i vitit 1970 me 8 vjet heqje lirie, me motivacionin “pėr kundėrshtim me dhunė tė pėrfaqėsuesit tė pushtetit” ka tė ngjarė tė ketė lidhje pikėrisht me rrahjen publike tė njė agjenti tė Sigurimit tė Shtetit. Ylvi Komti, nipi i Esatit, e rrėfen njė histori tė tillė, tė vėzhguar me sytė e tij. “Njė ditė, kur tė katėr vėllezėrit dolėn nga rajoni i policisė, Esati, sa e pa, i kėrceu me grushte e shkelma njė operativi tė Sigurimit tė Shtetit, qė quhej, mos gaboj, Harun. Pėr kėtė bėri tetė vjet burg tė plota”, rrėfen Ylviu njė moment kyē, qė ilustron karakterin e Esat Komtit.

Pas daljes nga burgu, mė 1979, Sigurimi i Shtetit e kishte kontaktuar sėrish Esat Komtin duke i marrė sėrish dakordin pėr tė rifilluar zanatin e “bashkėpunėtorit”. Duket, nga ana e vet, Esati nuk e ka marrė shumė seriozisht kėrkesėn pėr tė spiunuar vėllezėrit, nipat e mbesat. Prandaj i pėrballur me faktin e kryer, me njė nip tė arrestuar e tė dėrguar nė gjyq dhe me njė vėlla tė sapo arrestuar, duket nuk gjen dot mė tej njė rrugėdalje.
“Nė datėn 06.05.1980, me cilėsinė e dėshmitarit ‘Luani’, ishte thirrur si dėshmitar nga gjykata pėr tė dėshmuar pėr nipin e tij Ylvi Komti. Po kėtė ditė, nė orėn 09:30, nė shtėpinė e sė motrės, u vetėdogj me vajgur, dhe nė orėn 09:30 vdiq nė spital.

Nė shtėpi u gjet njė fletore ku shėnonte shkaqet e vetėvrasjes, ku ngre akuza pėr p. operativ (punėtorin operativ. Red) A. Mataj, qė e ka rimarrė e mbajtur nė lidhje, shėnon se vėllezėrit e tij nuk janė armiq dhe kėrkon qė kėtė ēėshtje ta zgjidhė...”, thotė ekzaktėsisht informacioni i Sigurimit pėr kėtė ngjarje. Ndėrsa nė fund, nė faqen 5 dhe tė fundit tė kėtij informacioni, lexohen edhe dobėsitė e tė metat “nė punėn tonė”, pra nė punėn e Sigurimit pėr kėtė ēėshtje. Qė janė katėr gjithsej. E para: “Drejtoria e Punėve tė Brendshme Tiranė, mbėshtetur nė personalitetin e kėtij personi, nuk duhej ta kishte rimarrė nė lidhje...” Qė transkiptuar do tė thotė se njė njeriu me personalitet tė fortė si Esat Komti, qė i pėrsheshte turinjtė kujtdo, nėse ishte me tė drejtėn, nuk duhet t’i ishte ngarkuar detyrė tė spiunonte tė afėrmit.

E dyta: “Shpejtimi dhe nxjerrja dėshmitar nė kundėrshtim me pėrcaktimin pėr t’i marrė dėshmi vetėm pėr sanksionim, nė njė kohė kur ishte goditur edhe i vėllai, e ka tronditur dhe e ka shtyrė nė vetėvrasje”. Qė do tė thotė se edhe vetė Sigurimi i Shtetit ėshtė nxituar ta nxjerrė bashkėpunėtorin si dėshmitar, duke tejkaluar normat e zakonshme tė punės. E treta: “Shpejtimi dhe dėrgimi nė gjyq i Ylvi Komtit, pa e analizuar nė Drejtorinė e Parė, kur ky problem ndiqej i centralizuar, pėrbėn shkelje dhe ka lejuar kontradikta ndėrmjet sektorit operativ dhe atij hetimor”.

Qė do tė thotė se pėr Ylvi Komtin, qė nuk e hapi gojėn nė 14 ditė tortura, duhet tė gjendej njė tjetėr zgjidhje. Dhe e katėrta: “Dega e VIII nuk e ka udhėhequr mirė problemin dhe me njė punė tė kujdesshme mund tė kishte eliminuar tė metat e tė parandalonte kėtė ngjarje”. Qė kuptohet se ēfarė thotė. Por nuk mbaron as kėtu. Sigurimi i Shtetit ka lėnė pas kėtė dokument tė vitit 1980, ku nė pamje tė parė duket se ai kritikon veten pėr punė tė dobėt. Por nė tė njėjtin dokument nuk shkruhet se ditėn qė Esat Komti i vuri flakėn vetes, i gjithė fisi i tij i afėrt u internua me pėrdhunė nė njė zonė tė shkretė, tė zgjedhur sa mė larg qenieve tė tjera njerėzore. Se vėtėdjegia e bashkėpunėtorit ua bėri mė tė lehtė punėn pėr tė larė duart me “armiqtė” e kėtij fisi.

Po kėshtu aty nuk thuhet asnjė fjalė pėr njė qarkore tė viteve ’70-’80, tė shkruar dhe tė nėnshkruar nga vetė Enver Hoxha, sipas sė cilės “klasat e pėrmbysura duhet t’i shkatėrrojmė duke pėrdorur njerėzit e tyre, duke i futur tė spiunojnė njėri-tjetrin, vėllai- vėllanė, gruaja-burrin...”.

Njė histori tė tillė, tė provuar nė lėkurėn e tij edhe njė piktor i mirėnjohur shqiptar e ka deklaruar botėrisht: “Edhe ajo me tė cilėn ndava pėr shumė vjet tė njėjtin shtrat, mė doli dėshmitare kundėr nė gjyq”. Prandaj edhe historia e vetėdjegies sė Esat Komtit ka pėrmasa tė konsiderueshme. Njė histori qė nė totalin e saj veēon njė njeri me shpirt tė paepur, akti i tė cilit, vetėdjegia si zgjidhja e vetme pėr tė mos u bėrė keq njerėzve tė tij tė afėrt dhe mė tej edhe si protestė kundėr veprimeve tė regjimit tė kohės, duhet tė paktėn tė respektohet nga shoqėria pasardhėse.

Njė histori e pazakontė qė tregon thelbin e sė ashtuquajturės diktaturė e proletariatit nė Shqipėri, ku shumica sundonte mbi pakicėn, njė pakicė tė cilėn me anė tė ligjeve tė paligjshme, qė zbatonte, e trajtonte njėlloj sikur njė ushtri pushtuese nė kohėrat e Epokės sė Gurit deri nė Mesjetė trajtonte njė popull tė mundur, duke i rrėmbyer gjithēka, qė nga liria, pasuria e deri te vetė jeta. Shpesh duke i realizuar tė gjitha kėto, me anė tė mjeshtėrive mė tė rafinuara, pa i futur fare duart nė zjarr pėr tė nxjerrė gėshtenjat, me anė tė metodės sė shkatėrrimit mes tyre. Njė rend shoqėror qė duhet tė kujtohet me turp, pa harruar njėkohėsisht respektin e mirėnjohjen pėr ata qė i rezistuan, ata qė sakrifikuan pėr tė mos e pranuar.


Postuar nga BIONDIA datė 30 Janar 2010 - 16:22:

Kush ishte Musine Kokalari.

Musine Kokalari lindi me 10 shkurt te vitit 1917, ne Adale, te Turqise. Ne vitin 1921, familja e saj kthehet ne Shqiperi dhe vendoset ne Gjirokaster, ku Musineja kreu shkollen fillore. Nente vjet me vone, familja Kokalari vendoset ne Tirane. Ne vitin 1937, Musineja mbaroi shkollen e mesme “Nena Mbretereshe” dhe me pas shkoi per studime ne Universitetin e Romes, ne Itali, te cilin e mbaroi shkelqyeshem ne vitin 1941. Ajo botoi librin e saj te pare “Sec me thote nena plake” ne vitin 1939. Ishte viti 1943, kur Musine Kokalari se bashku dhe me disa shoke te tjere formuan Partine Socialdemokrate. Nje vit me vone, me perpjekjen e saj, doli numri i pare i gazetes “Zeri i Lirise”. Ne vitin 1944, botoi librin e saj te dyte “Rreth vatres”, ndersa me 12 nentor te po ketij viti u pushkatuan vellezerit e saj, Muntaz e Vesim Kokalari. Kater dite me vone e arrestuan dhe Musinene, te cilen e mbajten 17 dite ne burg. Ne janar te vitit 1945, u botua libri i trete i Musine Kokalarit “Sa u tund jeta”. Me 23 janar te vitit 1946, ajo u arrestua per se dyti nga forcat e Mbrojtjes se Popullit e gjyqi e denoi me 20 vjet heqje lirie. Ne vitin 1961, e nxjerrin nga burgu dhe e internuan ne Rreshen, ku dhe doli ne pension me gjysme page. Doreshkrimi “Mbi jeten time”

Ka lene ne doreshkrim shumecka! Ne disa faqe pagezuar “Mbi jeten time” shkruan: “Komunistet me varrosen per se gjalli, se nuk iu kerkova falje ne gjyq per aktivitetin tim. Dhe pse do te kerkoja falje?…. Une s“jam fajtore…”. Ne nje seance gjyqi, ndersa dikush thirri se ajo duhet te denohej me vdekje ne litar, dhe kryetari Frederik Nosi, e pyeti se a e degjonte ate qe kerkonte populli, Musineja me qetesi iu pergjigj: “Neser kete do te thone edhe per ju”. Musineja nuk pranoi avokat. Ajo beri nje apologji te shkelqyer qe jep qarte edhe ne qendrimin e saj prej politikaneje, demokrate, konsekuente dhe e paperlyer. Gjyqi komunist e denoi me 20 vjet heqje lirie, me humbjen e te gjitha te drejtave civile dhe konfiskim te pasurise”.
E dermuar nga vuajtjet dhe e rraskapitur nga punet e renda, Musineja u semur nga kanceri. “C’fat tragjik, shkruan ajo. Me doli edhe semundja kunder. Te pakten te kisha pak qetesi ne vitet e fundit te jetes sime”. E shtruar ne spitalin onkologjik, ajo shkruan: “Ketu kuptova nje gje. Per mua jo vetem qe nuk interesohen, por kane qejf te me zvarritin. Dhe vete kontrollet e ketyre muajve s’kane gje tjeter vecse fjale te kota. Sipas rregullave, une duhet te isha operuar ketu e gjashte muaj me pare. C“do te ngjase?”. Duke iu referuar epilogut, dicka nga pervoja e saj: “Njoha kulturen demokratike, njoha tragjedine e permbysjeve te medha revolucionare. Njoha nje gjyq special. Njoha 16 vjet burg dhe 22 vjet internim me perplasje andej-kendej. Njoha punen e punetorit me norme individuale, njoha punen e krahut me norme kolektive ne bujqesi e ndertim. Njoha vetmine e vetekerkuar, shoqerine e rastit ne burg dhe gjithe ndryshimet qe pasojne nga ky termet i panderprere per te konsoliduar diktaturen e proletariatit. Nganjehere them me vete se nuk fitova gje qe mbeta gjalle. Kam 38 vjet qe nuk e di c’domethene familje”.Vdiq e vetme dhe u varros nga varrmihėsit. Kur e zhvarrosėn vite mė vonė, u pa se duart e saj ishin tė lidhura me tela me gjemba

Josif dhe Eleni Pashko, prindėrit e Gramoz Pashkos, ishin ekzekutorėt e persekutimit tė Musinesė. Nė "gjyqin" e Musinesė Eleni Pashko u ngrit nė kėmbė dhe bėrtiti: "vareni nga qafa deri sa t'i dalė shpirti". Po cilat ishin "krimet e mėdha" qė bėnė qė Musineja tė dėnohej me burgim tė pėrjetshėm, me izolim dhe tortura? Kėto "krime" ishin kundėrshtimi i komunizmit dhe pėrqafimi i demokracisė.


 
Trego 34 mesazhet nė njė faqe tė vetme

Materialet qė gjenden tek Forumi Horizont janė kontribut i vizitorėve. Jeni tė lutur tė mos i kopjoni por ti bėni link adresėn ku ndodhen.