darke
Syri i Natës
Regjistruar: 24/08/2003
Vendbanimi: night
Mesazhe: 2545
|
Çka eshte Dekonstrukcioni?
what is deconstruction?
I've found the shqip version of a very interesting document of Derrida: "Letter to a Japanese Friend" (1983).
Enjoy!
Letër një miku japonez
(Çka është dhe Çka s’është dekonstruksioni?)
I dashur profesor Izutsu,
(…) Gjatë takimit që kishim ju pata premtuar disa mendime preliminare dhe skematike për fjalën “dekonstruksion”. Më saktë, bëhej fjalë për prologomenën e përkthimit të mundshëm të kësaj fjale në japonisht dhe po kështu përpjekjen që, nëse do të ishte e mundur, t’i iket përcaktimit negativ të kuptimit dhe konotacionit të saj. Pra, pyetja ishte: çka dekonstruksioni nuk është? Ose, më mirë, çka dekonstruksioni nuk do të duhej të ishte? Po i nënvizoj fjalët “e mundur” dhe “do të duhej”. Ngase, nëse mund të anticipohen vështirësitë e përkthimit (e çështja e dekonstruksionit është krejtësisht çështje e përkthimit dhe e gjuhës së nocioneve, të korpusit të nocioneve të të ashtuquajturës metafizikë “perëndimore”) nuk duhet të fillohet me bindjen, çka do të ishte naivitet, se në frëngjisht fjalës dekonstruksion i përgjigjet një kuptim i qartë dhe i padyshimtë. Edhe në vetë gjuhën “time” ekziston një problem i turbullt i përkthimit mes asaj që aty-këtu synohet me këtë fjalë, dhe vetë përdorimit të saj. Dhe është e qartë se edhe në frëngjisht gjërat ndryshojnë nga njëri kontekst në kontekstin tjetër. Kjo fjalë në milieun gjerman, francez dhe sidomos në atë amerikan, tashmë lidhet me konotime, vlera dhe infleksione tejet të ndryshme afektive dhe patetike. Analiza e tyre do të ishte shumë interesante, por do të kërkonte që të shkruhet një libër i tërë.
Kur e pata zgjedhur këtë fjalë, ose kur ajo m’u imponua, mendoj se kjo ndodhi në librin tim “Mbi gramatologjinë”, nuk kam menduar se do ta marrë rolin qendror në diskursin që më interesonte atëbotë. Veç tjerash, unë doja që të përktheja dhe të përvetësoja në fjalorin tim nocionet e Heideggerit Destruction dhe Abbau. Të dyjat në këtë kontekst kishin kuptimin e operacionit që ka të bëjë me strukturën dhe arkitekturën e nocioneve themelore të ontologjisë dhe metafizikës perëndimore. Mirëpo, në frëngjisht shprehja “destruksion” e ka tejet qartë kuptimin e asgjësimit, e një reduksioni negativ që mbase është më afër “rrënimit” (shkatërrimit) niçean dhe jo shpjegimit të Heiddegerit apo mënyrës së leximit që unë po propozoja. Andaj e pata hedhur këtë fjalë dokonstruktim, në të cilën kisha hasur spontanisht. Më kujtohet që e kisha kërkuar në fjalor ta vërtetoj nëse është fjalë frënge. E pata gjetur te Litree-u. Këtu kuptimet e saj gramatikore, linguistike dhe retorike kishin qenë të lidhura me kuptimin “mekanik” të saj. Kjo më është dukur shumë e përshtatshme, e përputhur fatmirësisht me atë çka unë doja të sugjeroja me të. Më lejoni që të citoj disa pjesë nga Litree-ja: “Dekonstruksioni (veprimi i dekonstruksionit), Shprehje gramatikore. Prishja e konstruksionit të fjalëve në fjali”. “Mbi dekonstruksionin, thënë vullgarisht konstruksionin” Lemare, Mbi mënyrën e mësimit të gjuhës, kapitulli 17 në Kursi i gjuhës latine. “1. ndarja (çmontimi) e pjesëve të një tërësie; ndarja (çmontimi) e një makine në pjesët përbërëse për t’u bartur diku tjetër. 2. Shprehje gramatikore (…) Të dekonstruktohen vargjet, duke i bërë të ngjashëm me ato të prozës. 3. të dekonstruktohet … të humbësh konstruksionin e vet. Erudicioni modern na vërteton se për dallim nga lindja e palëvizshme, një gjuhë, kur vjen në kulm të përsosmërisë vetvetiu dekonstruktohet dhe ndryshohet, përmes vetë ligjit të ndryshimeve, që është i natytrshëm për frymën njerëzore. Villemain, Parathënia për Fjalorin e Akademisë.
Kuptohet, e gjithë kjo duhet të përkthehet në japonisht, dhe kjo vetëm shmang problemin. Dhe kuptohet se të gjitha këto domethënie që numërohen te Litreeu mua më interesonin për shkak të afërsisë me atë që ”unë doja të thosha”; dhe ato lidheshin, nëse doni, metaforikisht, vetëm me disa modele dhe regjione të kuptimit, dhe jo me tërësinë e asaj që mund të qëllonte dekonstruksioni në synimet më radikale. Dekonstruksioni nuk kufizohet as në modelin linguistik-gramatik e as në modelin semantik, dhe edhe më pak në atë mekanik. Edhe vetë këto modele është dashur t’i nënshtrohen një lloj sprove dekonstruktiviste. Është e saktë se këto modele, në të cilat tentonin që t’i reduktonin, kanë qenë në themelet e keqkuptimeve të shumta të nocionit dhe fjalës “dekonstruktim”
Po kështu, duhet të thuhet se kjo fjalë është përdorur rrallë dhe shpesh ka qenë edhe e panjohur në Francë. Është dashur njëfarëdore që të rikonstruktohet dhe vlera e saj përdoruese është përcaktuar gjatë debatit që u nis rreth librit tim “Gramatologjia”. Dhe pikërisht këtë vlerë përdoruese do të provoj tashti ta përcaktoj më afër, çka do të thotë se nuk do të bëj fjalë për ndonjë kuptim të saj burimor, apo për ndonjë etimologji jashtë çdo strategjie kontekstuale.
Edhe disa fjalë për “kontekstin”. Në atë kohë dominonte strukturalizmi. Dukej sikur edhe dekonstruksioni ndjek drejtimin e njëjtë, ngase me këtë fjalë nënkuptohej se vëmendja po u drejtohet strukturave (që nuk janë thjesht as ide, as forma, as sinteza, as sisteme). Edhe dekonstruktimi është po kështu një gjest strukturalist, gjithsesi një gjest që e merrte domosdonë e problematikën strukturaliste. Mirëpo, dekonstruktimi ishte edhe një gjest antistrukturalist – dhe fati i tij bukur shumë kushtëzohej nga kjo dykuptimësi. Bëhej fjalë se duhej të dekompozoheshin, të demontoheshin dhe të desedimentoheshin strukturat (të gjitha llojet e strukturave gjuhësore, “logocentrike”, “fonocentrike” – pasi që në atë kohë në strukturalizëm sundonte veçanërisht modeli linguistik dhe ky i ashtuquajturi model struktural lingusitik, ose sosyrian, ose edhe - sociolinguistik.) Dhe pikërisht për këtë, posaçërisht në Amerikë, motivi i dekonstruktimit gërshetohet me atë poststrukturalist (fjalë që në Francë është e panjohur, pos në variantin që vjen nga SHBA-të). Mirëpo, dekomponimi, demontimi, desedimentimi i strukturave, dhe kjo është njëfarëdore më shumë lëvizje historike sesa strukturalizëm, i cili me këtë vihej në pikëpyetje, nuk ka qenë ndonjë operacion negativ. Para se të çmontohet, është dashur që të kuptohet se si është konstruktuar një “tërësi”, dhe andaj të rikonstruktohet. Megjithatë, fanitja e këtij negativiteti nuk ka mundur të shlyhet lehtë, dhe kështu edhe ka mbetur, ngase ai mund të lexohet në gramatikën e fjalës (de-), edhe pse ajo më parë sugjeron një derivim genealogjik sesa shkatërrimin. Andaj kjo fjalë nuk më është dukur asnjëherë e kënaqshme (dhe cila është e tillë?), ngase gjithnjë kërkon që të përcaktohet brenda diskursit të dhënë … Dhe kjo fanitje, pos kësaj, vështirë shlyhet, ngase më është dashur që gjatë punës së dekonstruktimit, siç po e bëj edhe këtu, të vendos gjithjnë e më shumë kllapa, për të larguar përfundimisht të gjitha nocionet tradicionale filozofike, por duke konfirmuar njëkohësisht edhe domosdoshmërinë e shfrytëzimit të tyre, por gjithnjë me një vizë shlyese mbi to. Dhe atëherë disa parakohshëm thanë se kjo është një lloj teologjie negative (çka nuk ishte as e vërtetë e as e gënjeshtërt, por këtu po e lë anash këtë debat).
Sidoqoftë, përkundër fanitjes, dekonstruksioni nuk është as analizë e as kritikë dhe përkthimi duhet ta ketë parasysh këtë. Nuk është analizë, posaçërisht, ngase demontimi i një strukture nuk paraqet regresionin në drejtim të ndonjë elementi të thjeshtë, ose drejt ndonjë burimi që nuk mund të demontohet më tej. Këto vlera janë, si edhe vlerat e analizës, filozofema që u janë nënshtruar dekonstruktimit. Dhe kjo nuk është as kritikë në ndonjë kuptim më gjeneral ose kritikë kantiane. Instanca e asaj që quhej krinein, ose krisis (vendimi, zgjedhja, gjykimi, zbërthimi) edhe vetë është, sikundër i gjithë aparati i kritikës transcendentale, njëra nga “temat” ose “objektet” esenciale të dekonstruktimit.
Po këtë do ta them edhe për metodën. Dekonstruktimi nuk është metodë dhe nuk mund të transformohet në metodë. Sidomos nëse në këtë fjalë theksohet kuptimi i saj teknik. Është e vërtetë se në disa qarqe universitare dhe kulturore (sidomos në Amerikë) “metafora” teknike dhe metodologjike që duket domosdo e ngjitur për fjalën “dekonstruktim”mund të mashtrojë dhe të fusë rrëmujë. Ky është edhe shkaku pse në këto qarqe u inicua dhe u zhvillua debati se a mundet dekonstruktimi të bëhet metodologji e leximit dhe interpretimit? A mundet të ripërshtatet dhe të familjarizohet edhe në institucionet akademike?
Nuk mjafton të thuhet se dekonstruktimi është i pareduktueshëm në çfarëdo instrumentalizimi metodologjik, në një grumbull rregullash dhe procedurash që mund të barten në fushat tjera. Nuk mjafton të thuhet se çdo “ngjarje” e dekonstruktuar mbetet unike, ose që, për çdo rast, i afrohet më së shumti që është e mundshme, diçkaje që i ngjan idiomit ose nënshkrimit. Duhet po kështu të theksohet se dekonstruktimi nuk është as ndonjë akt apo veprim. Jo vetëm pse në vete përmban diçka “pasive”ose prej “pacienti” (më pasive se pasivja, do të thoshte Blanchot, nga ajo pasivja që i kundërvihet aktivitetit). Dhe jo ngase nuk i kthehet ndonjë subjekti (individual apo kolektiv) që do të mund ta përdorte atë në ndonjë objekt, tekst, temë etj. Dekonstruktimi ngjan, kjo është ngjarje që nuk pret ndonjë vetëdije ose organizim të subjektit. Kjo dekonstruktohet. “Kjo” nuk është diçka impersonale që i kundërvihet ndonjë ego subjektiviteti. “Kjo” është në dekonstruktim (Litree-ja do të thoshte “të dekonstruktohesh… ta humbasësh konstruksionin që ke”). Dhe në këtë pasiven e “të dekonstruktohesh”, që nuk është refleksivitet i ndonjë uni ose vetëdijeje, fshehet e tërë enigma.
I dashur mik, po shoh se duke tentuar që të ndriçoj një fjalë, për të ndihmuar në përkthimin e saj, vetëm sa po i shumëzoj vështirësitë: ‘detyra e pamundur” e përkthyesit (Benjamin), ja çka do të thotë po kështu “dekonstruktimi”. Nëse dekonstruktimi ndodh gjithkund ku ndodh “kjo”, ose ku kemi diçka (që nuk kufizohet në kuptimin, e as në tekstin në kuptimin ordinar të fjalës) na mbetet që të reflektojmë atë çka sot po ndodh në botën tonë dhe në “modernitetin”, në momentin kur dekonstruktimi me temat e tij të privilegjuara, strategjinë mobile etj., bëhet një motiv. Nuk kam ndonjë përgjigje të thjeshtë në këtë pyetje. Të gjithë esetë e mi shpjegohen me këtë pyetje mahnitëse. Ato janë simptoma modeste të saj sa edhe përpjekje për interpretim. Madje, as që mund ta marr guximin të them, duke ndjekur skemën e Haiddegerit, se gjendemi në një “epokë” të qenies-në-dekonstruktim; të qenies-në-dekonstruktim që do të ishte njëkohësisht e dukshme ose e fshehur në epokat tjera.
Duke dashur që të jem shumë skematik, po e them se vështirësia e definimit, andaj edhe e përkthimit të fjalës “dekonstruktim” konsiston në atë se të gjitha predikatet, të gjitha nocionet që mund të definohen, të gjitha kuptimet leksikore, madje edhe artikulimet sintaksore, nocionet që duken se i imponohen këtij definimi dhe përkthimi, janë të dekonstruktuara, ose mund të dekonstruktohen, në mënyrë direkte ose ndonjë tjetër, etj. Dhe kjo vlen edhe për vetë fjalën, për vetë unitetin e fjalës “dekonstruktim”, si edhe për të gjitha fjalët tjera. Libri “Mbi gramatologjinë” e pat vënë në pyetje unitetin e “fjalës” si dhe privilegjet që i ishin njohur asaj, veçanërisht në trajtën emërtuese. Pra, vetëm në diskurs ose më parë në shkrimin/të shkruarit mund të kompensohet pamjaftueshmëria e fjalëve për mendimin. Çdo fjalie të tipit “dekonstruktimi është X”, ose “dekonstruktimi nuk është X”, a priori i mungon themelësia ose është të paktën e gënjeshtërt. Ju e dini se njëri prej roleve kryesore të asaj që në tekstet quhet “dekonstruktim” konsiston në vendosjen e kufirit me onto-logjinë, në krye të herës tek indikativi i kohës së tashme të vetës së tretë: S është P. Fjala “dekonstruktim, si edhe çdo fjalë tjetër vlerën e saj e fiton vetëm duke u regjistruar në zinxhirin e zëvendësimeve të mundshme, në atë që me lehtësi e quajmë “kontekst”. Për mua, ajo që kam tentuar dhe që ende tentoj të shkruaj, fjala “dekonstruktim” merr kuptim vetëm në kontekstin e caktuar ku ajo zëvendëson, ose mund të përcaktohet edhe me fjalët tjera, si psh. “shkrim”, “gjurmë”, dAllim, himen, “farmakon”, “margjinë” etj. Sipas definicionit, kjo listë nuk mund të përfundohet, e unë vetëm ceka ca emra për shkaqe ekonomike, që është gjithsesi e pamjaftueshme.
Çka nuk është dekonstruktim? – Gjithçka.
Çka është dekonstruktim? – Asgjë!
S’jam i bindur, për shkak të gjithë këtyre arsyeve, se kjo është një fjalë e gjetur. Nuk është sidomos një fjalë e bukur. Por, megjithatë, ajo ka shërbyer në një situatë të caktuar. Për të kuptuar se çka ka imponuar ajo në zinxhirin e zëvendësimeve të mundshme do të duhej të analizonim dhe të dekonstruktonim edhe atë “situatë të caktuar”. Por kjo është shumë e vështirë dhe unë nuk do ta bëja këtu.
Vetëm edhe disa fjalë, ngase e zgjata së tepërmi këtë letër. Nuk besoj se përkthimi është ngjarje sekondare o pasuese në krahasim me gjuhën dhe tekstin burimor. Dhe, siç thashë më parë, “dekonstruktimi” është “fjalë” esencialisht e zëvendësueshme në një zinxhir substitucionesh. Kjo vlen edhe për një gjuhë në raport me gjuhën tjetër. Rasti për kësi “dekonstruktimi” do të ishte nëse do të zbulonit ose shpiknit një fjalë tjetër (e njëjta është tjetër) në gjuhën japoneze që do të tregonte të njëjtën (e njëjta është tjetër), që do të tregonte për dekonstruktimin, duke e përçuar diku tjetër, ku kjo fjalë do ta shkruante dhe transkribonte atë. Dhe kjo fjalë do të mund të ishte po kështu edhe më e bukur.
(…) i dashur profesor Izutsu, pranojini shprehjet e respektit më të madh.
Jacques Derrida
(Nga J.D., Psyche, Inventions se l’autre, Galilee, Paris 1987, f. 387-393.)
__________________
No, no dejéis cerradas las puertas de la noche, del viento, del relámpago, la de lo nunca visto.
Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar
|
22 Mars 2005 22:29
Deb*
Forumi Horizont > Arti & Kultura > Arti Figurativ > Arkitekture > Çka eshte Dekonstrukcioni?
