amoxil
I perjashtuar nga forumi
Regjistruar: 13/06/2004
Vendbanimi: •
Mesazhe: 3949
|
Esse per Diktaturen Komuniste
(Pjese nga libri me te njejtin titull)
Tribuna te kuqe
per parada, kongrese
ku rrine ata qe njerezit
turma nga siper i shohin
dhe njeriu turme
nga poshte t'i shohe,
keshtu ne sfondin
e kaltert te qiellit
te ngateroje
udheheqesit me perendite.
( velo. Tribuna. Thesi i burgut)
1
Socializmi krijoi armata njerezish qe i zuri ne pune dhe i ushqeu ne nje kazan.
Njerezit ishin te lumtur me asgjene. Kjo ish cudia Socialiste.
Socializmi ish sistemi i imazhit.
Te gjithe jetonin me imazhin e lumturise dhe jo me lumturine vete.
Ne kete proces, ai ishte me i afte se c'do religjon.
2
Si cdo konstelacjon i ri edhe komunizmi, krijoi periudhat e veta ciklike.
Cuditerisht hapi i ri kohor ishin pesevjecaret.
Ish nje numur i ri, i ndryshem nga treshi kristjan.
3
Gjate ketij shekulli intelektualet europjane moren pjese ne cdo ngjarje madhore te kohes, te historise se kombit te tyre.
Dhe pjesemarja e tyre ish shpesh determinante.
Por jo gjithemone pjesemarja e tyre ish pozitive.
Endrrat terroriste‑anarkiste, deshira per eksperimente sociale, grander(madheshtia), deformimet psiqike qe japin rezultat ne art por jo ne sociologji, bene qe nderhyrjet e tyre ne jeten politike shpesh te japin rezultate te kunderta.
4
Diktaturat jane leksione negative per demokracine.
Populli i ish diktaturave mendon se per te cdo gje eshte e lejushme perderisa shteti i meparshem, beri cdo gje mbi ta.
Atehere pranonin varferine pa limit, sot duan pasurimin e menjehershem.
Atehere provonin terrorin dhe dhunen e shtetit, sot hedhin kete sistem terrori mbi shtetin vete.
Atehere provuan kodet e kolektivizimit shtazarak, sot individualizmin e vene mbi nocionet baze humane, pa te cilat nuk mund te egzistoje shoqerija.
Te mesuar me mungesen e parimeve te drejta qe rregullojne shoqerine njerezore, hidhen mbi te, sikur hidhej socializmi mbi ta.
5
Ne qofte se ekseset, endrrat, deformimet, pasionet violente aplikohen ne politike ose ekonomi ngjajne katastrofa. Ky shekull ka shume shembuj.
Diktatori paranoiak Enver Hoxha e beri Shqiperine nje skene ku luajti teatrin me gjigand te absurdit, ai qe per ironi ish kunder artit modern, vete ish autori , regjizori dhe aktori me i pameshirshem i aplikimit te terrorit absurd ne jete.
6
Ne sistemet diktatoriale institucjoni me i rendesishem shteteror eshte hetuesia.
Nuk jane as K.Q. i partise, as Kryeministrija as Presidenca.
Me e rendesishme eshte hetuesia sepse kjo mban sistemin ne kembe.
Ne momentin qe nuk ka hetuesi, qe nuk ka denim politik, qe ate moment keto sisteme bien.
7
Ky institucjon prodhon friken, ai prodhon tmerin.
Ne hapesiren e shtetit tmeri hyn me grimca dhe duke u akseleruar ndahet, shtohet dhe shumohet, forcohet dhe behet nje berthame e forte qe nuk zhduket kurre.
Ai rezaton edhe mbasi qenia njerezore ka vdekur, si radioaktiviteti berthamor.
Diktaturat kane vetem nje qele rrefimi ate te denoncimit, te spiunimit, ajo si nje centrifuge prodhon vetem krime qe nuk nderpriten kurre.
8
Veshtiresite qe ndiejne shoqerite qe bejne tranzicjonin, per te kaluar ne nje sistem tjeter shoqeror eshte per efekt te ketij rezatimi.
Institucjoni i hetuesise tmerron njerezit, jo vetem ata qe hyjne e mbeten aty ose dalin, por me teper ata qe nuk hyjne.
Socializmi eshte administratori i tmerrit kolektiv. Ai e mbjell e korr, e than e ruan tmerrin.
Depot e rezervave shteterore ishin depot ku ruhej tmerri.
Per te jetuar ne socializem duhej ngrene tmerr ne vend te bukes, vetem ashtu mund te kaperdihej ai sistem shoqeror.
Dhe tmerrin e prodhonte hetuesia.
Prandaj kjo godine e vecuar ne periferi te kryeqytetit ish godina me e rendesishme e shtetit.
Cdo gje qe prodhohej, ndertohej, arihej vetem nen shtpjen e dhunes dhe tmerrit.
Tmerri ish themeli i shtetit
9
Dhe per te egzistuar ne vazhdimesi fantazma e tmerrit, duhej gjetur fajtori.
Caktimi, gjetja, mberthimi i fajtorit ish detyra me e rendesishme e shtetit.
Jeta e njerezve, nuk ish kjo detyra e shtetit.
Ajo ecte vete, pa ndihmen e tij, vetem kur arihej te caktohej dhe identifikohej fajtori.
Te tjeret natyrisht jane te lumtur, vetem se nuk jane fajtore.
Faji largon cdo kerkim cdo inisjative.
Mos u bej fajtor ndaj socializmit, kjo ish kryesorja, te tjerat nuk kishin rendesi.
10
Udheheqesit diktatoriale jane xheloze si femrat, ata jane vazhdimisht ne gjendje ballafaqimi dhe konkurimi si ne nje konkurs bukurie.
Cmira dhe xhelozija ndaj njeri tjetrit jane pa cak, sidomos kur jane te detyruar te jene se bashku ne te njejtin kamp, si ne rastin e bllokut socialist, mbas luftes se dyte boterore.
Ata e krahasojne veten me njeri tjetrin, se kush eshte me i pushtetshem dhe jane gjithemone te pakenaqur. Kjo shpjegon dhe ndarjet e vazhdueshme nga nje energji centrifugale te kampit, qe ne te vertete ish konkurenca dhe cmira.
Ata jane gjithemone te kenaqur nga vetja dhe te pakenaqur me miqte e tyre diktatore.
Deshira per te qene te vetem ne pushtet, krijon vet‑izolimin e tere shtetit.
11
C'do gjyq i udheheqesve komuniste, shoke te diktatorit, ish nje tronditje e madhe per psiqiken kolektive popullore, sepse njerezit e thjeshte i kishin duartrokitur me dhjetra vjecare keta anetare te byrose politike;
Por njekohesisht vihej re dhe nje gezim i fshehte qe tregonte se ky adhurim ish fallc.
Nen diktaturat bindja dhe adhurimi nuk jane spontane dhe nuk kane jetegjatesi.
Ky adhurim eshte i sforcuar dhe i detyruar, prandaj dhe nuk eshte i sigurt.
12
Cdo ide, cdo sistem shoqeror duhet provuar.
E keqja eshte se prova e sistemeve shoqerore behet mbi njerezit.
Atyre qe i u bie fati te jetojne ne ate kohe, ne ate sistem, duhet t'a pranojne si nje destin jo hyjnor, por njerezor. Njerezimi i ka caktuar te jene atje.
Njerezimi provon edhe diktaturat, deklarimet e tyre, mburrjet e tyre.
13
Ne burg pyesja veten, perse diktaturat jane sisteme shoqerore kaq te ashpra.
Dhe aresyetimi me coi ne ate se jane sisteme shoqerore pa te ardhme.
Ato duan t'i arijne qellimet gjate kohes qe egzistojne, sepse e dine qe c'do ndryshim, c'do lekundje, c'do trasformim, zhduk bazen e tyre te vetme te egzistences : dominimin me dhune.
Sisteme te tjera shoqerore pranojne qe qellimet e tyre mund te realizohen edhe nga nje sistem tjeter, kurse diktaturat jo.
Diktaturat kane besim vetem ne vetja e tyre, ne diktatura.
Prandaj ato nuk jane tolerante dhe kerkojne nje perputhje te plote midis urdherave qe leshojne dhe realizimit praktik te tyre.
Cdo kush qe perpiqet ti ndryshoje, t'i zbuse, t'i permiresoje keto qellime, cilesohet heretik dhe armik.
14
Autokritika zhvillohej ne mbledhjet e kolektivave punonjese, te lagjeve, ne organizatat e rinise dhe partise.
Ish nje proces qe filloi i ngadalshem dhe gjate viteve u perhap ne tere vendin dhe erdhi duke u shpeshtuar.
Ajo kerkohej me insistim per gabime profesionale, pakujdesi ne pune, per qendrime politike apo mendime dhe perceptime te reja ne art, letersi, sociologji.
Ata qe e kerkonin dhe e nxisnin ishin funksionaret e partise, shtetit dhe sigurimi i shtetit.
Ajo paraqitej si nje forme e re katarsisi dhe rrefimi por ne te vertete ish fillimi i denoncimit te vet‑vetes.
Jane me mijra raste kur mbas autokritikes, ata persona qe e bene jane ndjekur penalisht dhe jane denuar me burgime dhe ekzekutime.
Shembujt me perfaqesues jane mbledhjet e Byrose Politike te K.Q. te Partise, ku anetareve te saj u kerkohej te benin autokritike per t'iu rrefyer partise, dhe shumica e ketyre funksionareve te larte te partise u ekzekutuan.
Rasti me trondites ish autokritika qe i u kerkua kryeministrit M.Shehu, mos aprovimi i saj nga E.Hoxha dhe vet‑vrasja e Shehut.
Ai u vetvra pasi e pa qe autokritika ish e kote, ajo nuk e shpetonte dot.
Vetvrasja e kryeministrit Shqiptar, dores se hekurt te Hoxhes per tridhjete e pese vjet ish njekohesisht deshtimi i autokritikes socialiste.
Me kete vetvrasje autokritika si institucjon deshtoi, ra, dhe tregoi domethenien e vet.
Me kete akt kuptohet dhe kotesia e tere autokritikave te bera nga njerezit e thjeshte para shtetit dhe partise diktatoriale.
Autokritika e personit civil apo politik ne komunizem behej e hapur, apo e fshehte dhe mbas saj shteti diktatorial merte masat e shkallezuara qe ai i quante te pershtateshme.
Autokritika publike, apo e mbyllur ish nje mjet poshterimi dhe autoshkaterimi.
15
Rrefimi i aplikuar nga kisha katolike ka qene dhe eshte nje nga aktet me te rendesishme ne formimin e karakterit shpirteror dhe etik te njeriut te botes perendimore.
Rrefimi i besimtarit katolik eshte i fshehte dhe behet para priftit i cili duhet t'a rruaje sekretin e tij.
Rrefimi i fshehte eshte nje mjet reflektimi dhe permiresimi.
Gjithemone me ka bere pershtypje fakti qe prifti nuk ka pasur dhe nuk ka autoritet dhe fuqi politike apo juridike dhe keshtu njeriu rrefehej para nje personi tjeter me integritet shpirteror e moral dhe nje akreditim hyjnor.
16
Ashtu si rituali i cajit, ka influencuar ne sjelljet dhe botkuptimin e Japonezeve, rrefimi ne qele ka formuar njeriun perendimor.
Pesha e fajit te vogel te perditshem, psheretima e rrefimtarit, vrasja e ndergjegjes, pergjegjesia qe merte me vete, bene qe ne shekuj njeriu europjan te kuptoje se ka me shume rendesi qetesija e shpirtit, bardhesija e veprimeve, kenaqesija e nje jete te pamekate se sa perfitimi materjal i padrejte dhe i pamerituar.
Rrefimi ka qene gjykatesi i qete dhe i padukshem qe jetonte brenda cdo njeriu te zakonshem.Rrefimi ish i fuqishem se behej pa force, pa dhune, pa denim.
Rrefimi ish ne rradhe te pare nje meditim. Meditimi i gjate e conte besimtarin ne rrefimi.
Grila e erret e qeles se rrefimit nuk ish vetem vendi ka burrat dhe grate tregonin mekatet e tyre; ai u be vendi ku per shekuj te tere qyteterimi perendimor u rrefye para ndergjegjes universale te historise njerezore.
Rrefimi ka qene detyra me e lehte dhe me e veshtire qe perballoi banori i vjeter i mbreterive dhe qe pregatiti Europen e Bashkuar.
Ne qelen e erret te rrefimit u filtrua koshienca e botes perendimore
17
Qyteterimet dine te rrefehen.
Antiqyteterimet nuk dine te rrefehen.
Diktaturat si antiqyteterime jane pa koshience, ato nuk kerkojne pardon kurre.
Diktaturat nuk duan dhe nuk dine te korrigjojne veten.
18
Sado absurde qe te duket, vetmia nuk lejohej ne socializem.
Sepse vetmia presupozon te menduarit, kurse te menduarit nuk duhej te ish individual, i pervecem.
Per te gjithe mendon dhe vendos udheheqesi.
Sistemi ish i pergjithesh, socialist dhe personi nuk kish te drejte te vecohet.
Kurse vetmia ish vecim, dhe kjo nuk pranohej.
Vetmia ish te mbylleshe ne vet‑vete dhe kjo ish kunder kodit te caktuar d.m.th. qe njeriu duhet te ish i hapur, i lexushem ne c'do veprim, per c'do mendim, per c'do ndjenje.
Organet kopetente e kishin te veshtire ta zberthenin vetmine, dhe kjo, i nervozonte.
Diktaturat sjellin me vete dhe vetmine e njerezve te vecante, aty ata duan te shpetojne.
Diktaturat sjellin dhe vetmine e kategorive te caktuara shoqerore.
Diktaturat kane frike nga levizja e njerezve, jane kunder emigranteve dhe kunder lidhjeve martesore me shtetesi te ndryshme.
19
Te gjithe ne, duam te dime, si kane qene te tjeret ne lumturi.
Jemi kurjoze te dime perjetimet, ndijimet e te tjereve, por ne thellesi te qenies sone, e dime mire se lumturine e shijojme njelloj te gjithe.
Lumturija jetohet lehtesisht, drejt saj te gjithe shkojme me deshire.
Lumturija perjetohet njelloj.
Por ne kemi nje shqetesim te fshehte qe na preokupon, megjithese nuk e shpallim me ze te larte: perjetimin e vuatjes.
Dhe kjo sepse nuk dime aftesite tona per te rezistuar.
Prandaj jemi shume me te kujdesshem, me te preokupuar dhe me serioze ne analizen e vuajtjeve njerezore qe kane kaluar te tjeret.
Vuajtja dhe sakrifica nuk jane te mirepritura nga koshienca, psiqika dhe organizmi i njeriut.
Heroizmi eshte nje karakteristike individuale, kurse dobesija njerezore eshte nje karakteristike e pergjitheshme.
Kur je vete ne vuajtje, analiza behet krejt ndryshe.
Ti krahason vuajtjen tende me ate te atyre qe e kane kaluar me pare, krahason rezistencen, dobesine tende me ate te nje njeriu tjeter. Kjo eshte e dhimbeshme si te prekurit e plages.
20
Cvendosja, levizja, lundrimi, marshimi jane bere per pushtime.
Njeriu levis qe te pushtoje, nuk ka rendesi cfare pushton, ai do vetem te pushtoje. Pushton token, hapesiren, ajrin, horizontin.
Edhe socializmi qe shpalli zhdukjen e prones, pra mungesen e mundesise se pushtimit; ish vete sistemi me pushtues, me dominant, me dhunues.
Ai dhunoi sepse i hoqi sejcilit berthamen kryesore te aktivitetit ate te pushtimit.
Keto qindra, miljona berthama ndergjegjesh individuale, ai i grumbulloi per vete ne nje magazine te madhe me tabelen: filozofija marksiste.
Keshtu duke i cveshur njerezit nga kjo berthame, i u hoqi atyre depoziten e energjise qe i jep kuptim jetes.
Se jeta e njeriut pa pushtim materjal a intelektuel nuk ka kuptim.
Teorija marksiste gabonte kur mendonte se miljona berthamat e energjise te cdo njeriu, mund te shfytezohen ne menyre kolektive, d.m.th. qe t'i vinte ne pune sistemi.
Ato japin rezultat vetem vec e vec, kur i ve ne pune secili njeri.
Socializmi ndaloi edhe pushtimin me te pafajshem: ate te subkoshiences dhe absurdit.
21
Nen diktaturat, pushteti i shtyn masat drejt shesheve(ndjenja e vecimit nuk duhet te egzistoje), njerezit e grumbulluar kane disa avantazhe: sugjestionohen me lehte, histerija kolektive arin rezultate te larta dhe ata qe duan te vecohen bijen ne sy.
Shembulli jepet per gjithe kolektivin dhe denimet marin vlera te vecanta.
Propaganda, letersija dhe arti, thiren per te deklamuar, dekoruar dhe denuar.
Sistemet demokratike lejojne reflektimin, vecimin, ndarjen, meditimin, kundershtine, gjetjen e re. Kjo eshte nje pasuri tjeter e tyre.
Komunizmi
banderole
e keputur
e lagur
e grisur
varur
ne shtyllen
e historise.
( Thesi i burgut ‑ 1996)
22
Ideollogeve komuniste u pelqente te perdornin fjalen kolektivitet dhe jo komunitet. Dhe kjo kish aresyet e veta.
Kolektiviteti komunist ish shume i ndryshem nga komuniteti kapitalist. Kolektiviteti presupozonte nje shume vlerash te barabarta, e cila nuk u arit kurre, dhe ish kjo aresyeja qe nuk u realizua.
Komuniteti presupozon nje bashkim vlerash te ndryshme. Bile ketu ajo e ka vleren dhe bukurine.
Kolektiviteti presupozon nje bindje te detyruar ndaj disa rregullave te paracaktuara nga te tjeret.
Komuniteti presupozon nje bindje te ndergjegjeshme, te aresyeshme, te revokueshme ndaj rregullave te caktuara vete.
Keto rregulla ne kolektivitet nuk mund te ndryshojne nga ata vete, por vetem nga instancat e larta partiake dhe shteterore.
Ne fakt te gjitha rregullat e bashkejeteses i cakton ai, diktatori.
Komuniteti eshte bashkim i vullnetshem i individeve te ndryshem, por koshiente, qe ne menyre te vullneteshme bashkejetojne kolektivisht.
Kolektiviteti eshte bashkimi i detyruar i individeve qe nuk kan te drejte te zgjedhin vete nje kolektiv tjeter.
Kolektiviteti nuk ka mundesi te shndrrohet ne komunitet.
Komuniteti nuk pranon te jete nje kolektivitet ( ne ato atributet qe i jep shoqerija socialiste), sepse e sheh qe ajo eshte shkalla me e ulet e bashkesise njerezore dhe e refuzon ate.
23
Kolektivi caktohet te jete pergjegjes per secilin.
Parrulla e madhe TE GJITHE PER NJE DHE NJE PER TE GJITHE ne te vertete mund t'a zbertheje keshtu: SECILI PER VETE MBROHUNI NGA BASHKESIJA.....TE GJTHE TA SHTRYDHIN NJESHIN. NJESHI NUK VLEN SE ESHTE VETEM NJESH.
Duke dashur te mbrohet nga kolektivi secili u be hiperindividualist i kamufluar.
Hipokrizija socialiste ish nje lloj i ri i papare i hipokrizise sociale, ajo deformoi qenien njerezore nen diktature.
24
Individualizmi kapitalist ish me njerezor se sa altruizmi socialist.
Individualizmi kapitalist ish dhe eshte lufte per jetese, qe eshte me afer natyres.
Altruizmi socialist ish zenja (bllokimi) i frymes per te jetuar, qe eshte kunder natyres.
25
Sistemet diktatoriale krijojne nje kancer social qe i shkaterron ata vete.
Kjo eshte apatia. Ne menyre instinktive njeriu kuptontre se e vetmja gje me te cilen mund t'a perballonte ate sistem ish apatia. Apatia ish e padukeshme, ish e padenoncueshme ish e padenueshme.Apatia ish si nje gjume, si nje gjendje pas drogimi. Ish e vetmja droge e papaguar, e lejuar dhe cudiberese.
Apatia ne cdo gje bente qe te binte prodhimi shoqeror dhe ai intelektual.
Apatia, mpirja dhe bllokimi i instinkteve bene qe homo socializmus te jete jo eficent edhe kur punonte shume. Popujt qe kane qene nen perandorite diktatoriale kane punuar me shume se ne cdo periudhe tjeter te historise se tyre.
26
Shteti ne vend qe te ish shteti i te gjitheve, ish shteti i asnjeriu.
Ai prodhonte fatkeqesi per te gjiyhe dhe lumturi per asnje, pervec diktatorit.
Edhe lumturija e diktatoreve nuk eshte normale.
Komunizmi deshtoi , se nuk ariti te realizonte kllonimin e individit me parametrat e caktuar prej tij ne laboratorin e shtetit socialist.
Perderisa njerezit do te jene te ndryshem qe nga lindja nuk mund te arihet barazia sociale e predikuar nga feja marksiste.
27
Mbingopja me parrulla politike solli indiferencen e brendeshme te padukeshme e te pashprehur.Kjo sepse individi e kuptoi qe ai eshte krejtesisht i papaerfillshem dhe i panevojshem ne marjen e vendimeve politike.
Votimi ishte nje institucjon krejtesisht formal dhe i kote. Kete e vertetonte unanimiteti i votave.
28
Diktaturat nuk japin patenta per cpikje dhe nuk njohin te drejtat e autorit.
Kjo bente qe vlerat e rralla dhe ato te zakoneshme te barazohen.
29
Struktura ekonomike ish pjesa me e dobet e cila beri qe tere sistemi te bjere.
Te mirat materiale nuk shkonin drejt qytetarit por drejt shtetit. Duke i pasur njerezit pa llogari, industria kujtoi se mund te punoje me nje teknollogji te ulet, dhe harroi se ne rastin me te pare te nje hapjeje ajo nuk do i bente dot balle konkurences se teknollogjise se larte.
Shteti filloi te pasurohet ne menyre kapitaliste por nuk pranonte konkurrencen.
Sa here i krijohej konkurrenca nga jashte ai vet‑izolohej.
Dhe izolimi ish fatal per ekonomine, ish njefare vete‑helmimi.
30
Kombinatet, uzinat, fabrikat e paralizuara jane kufoma e pagroposur, e dukeshme e socializmit. Keto vepra te pesevjecareve jane produkt i nje pune skllaveruese te nje sitemi delirant. Ato mund te krahasohen vetem me piramidat.
Keta gjigande jane fosile te nje periudhe primitive ne nje kohe moderne.
31
Diktaturat jane sisteme te organizuara me rregulla krejt ndryshe nga cdo sistem i meparshem shoqeror.
Duke patur si qellim ndryshimin e te gjithe rregullave te bashkejeteses njerezore u krijua nje bllok‑aut dhe nje kundershti midis menyres normale biollogjike te qenies dhe jeteses sociale te detyruar.
32
Ajo qe eshte e ndaluar ne te gjitha diktaturat eshte shpallja e vleres se vetvetes.
Prandaj qe vetem shteti ai qe mund te te udhehiqte, te te vendoste, te te vleresonte, kur donte ai, por jo ti.
Personi nuk kish te drejte te shpallte vleren e vet‑vetes dhe t'a mbronte ate, dhe individi nuk kish te drejte per c'fare do lloj inisjative.
Levizjet novatore‑stahanoviste ishin vetesakrifikim per shtetin.
33
Vetedijshmeria eshte busulla biollogjike e perhereshme qe udheheq instinktin njerezor.
Duke e shperfillur ate diktaturat dal nga dal atrofizojne me vetedije nje shqise detektuese te domosdoshme morale, e cila mbron dhe vlereson njeriun.
34
Nen diktature levizja e njerezve ariti minimumin e saj. Asnjehere me pare ne qyteterimet moderne, nuk pati nje kontroll e ndalim te shkembimeve njerezore.
Bile te tilla rregulla nuk paten egzistuar as ne mbreterite e mesjetes dhe as ne qytetet antike.
Mos levizja dhe qarkullimi i lire, ulen ne minimum mundesine e njohjes reciproke dhe te mirekuptimit midis njerezve.
Kjo sherbente per nxitjen e armiqesise me shtetet e tjera, dhe kjo manipulohej lehtesisht nga diktatoret.
Renia e diktaturave shoqerohet me nje shok psiqik te papare, nje cvleresim te
vetvetes dhe kjo nga ballafaqimi i drejt perdrejt me te tjeret.
35
Sa me teper qe kalonin vitet nen diktature, aq me pak degjohej kenga INTERNACIONALE DO TE JETE BOTA E RE.
Ne fillimet e saj ajo me kenaqte si nje shampanje te ciles nuk i dija marken, por dal nga dale carjet e kampit me hoqen tere iluzjonet.
Ajo qe u arit realisht ish ndalimi kategorik i cdo gjeje te huaj pra i cdo lloj internacionalizmi.
Asnjehere me pare ne historine njerezore nuk kish patur nje vetizolim te tille ne emer te internacionalizmit, dashurise dhe vellazerise per te tjeret.
Diktaturat nuk internacionalizohen dot.
Kampi socialist nuk ariti dot te behet nje internacionale.
36
Komunizmi erdhi si fantazme dhe iku si fantazme.
Tere sistemet diktatoriale ne kete shekull kane ikur ne kete menyre vjedhurazi.
Dhe nazizmi dhe fashizmi dhe komunizmi.
Kane ikur si hajdute : i kane vjedhur njerezimit miljona jete dhe jane zhdukur sa te hapesh dhe te mbyllesh syte.
Jane larguar ne ate menyre qe nuk japin mundesi te meren ne pyetje.
Njerezimi e ka te veshtire t'i vere perpara pergjegjesise, se kane qene sisteme burracake.
Aq sa duken te forte dhe te pergjegjshem, ne realitet jane te dobet dhe te papergjegjshem.
Aq sa duken reale, jane ireale.
Sistemet diktatoriale jane te vertete vetem kur bejne krime, dhe jane si fantazma kur lindin dhe kur vdesin.
Asnje organizem kombetar apo nderkombetar nuk eshte ne gjendje t'i mbertheje per fyti.
Komunizmi u largua ne menyre te poshter, burracake.
37
Shoqerite diktatoriale bazohen ne dopjimin e personalitetit.
Cdo njeri ne fakt eshte dy, asnjeri nuk eshte nje, as diktatori.
Shoqerite civile moderne, mundohen te kene nje person, mundohen te saktesojne karakteristikat e njeriut.
Shoqerija socialiste kete dopjim te figures e bente me dashje, keto ishin gabime me vetedashje.
Shoqerija socialiste ish nje shoqeri e semure, si te semuret psiqike me dy personalitete.
Ne fakt krijimi i dopjimit te figurave, lidhej me dopjimin e situatave dhe dopjimin e ngjarjeve, dhe e tere kjo behej qe te dopjoheshin diktatoret.
Kete diktatoret moderne e bejne qe te mos deshifrohen.
Shoqerite dhe sistemet e hapura njeriun e zberthejne si ne gjeometrine deskriptive ne elemente, por pastaj rikompozimin ne tre dimensione te figures ne hapesiren sociale e bejne egzakt sipas elementeve baze te dhene.
Shoqerite dhe sistemet diktatoriale gjithashtu e zberthejen njeriun dhe e projektojne, por fiksimin e tij e bejne jo sipas dimensioneve qe ai ka, por sipas atyre qe momentalisht u duhen politikave ideollogjike dhe strategjike globale te momentit.
Ky deformim i pershkrimit deskriptiv te njeriut, ky deformim koshient i pashaportes shoqerore te tij, krijon diktaturat.
Pastaj me njeriun mund te besh cfare te duash.
38
Socializmi vazhdoi traditen e shoqerise primitive, kurbanin.
Keto sisteme ecin dhe zhvillohen vetem nga kundershtaret, per ta perkrahesit kane pak rendesi.
Diktatoret armiqte i duan me shume se miqte me te ngushte.
Me miqte ata nuk arrijne asgje me armiqte ata i arrijne te gjitha.
Prandaj dhe njerezit me te afert dhe bashkepuntoret me te ngushte i kthejne ne armiq.
Prandaj dhe shoket me te dashur per dhjetravjecare i gjykojne dhe i ekzekutojne.
39
Urrejtja eshte lenda djegese e socializmit
Shoqerite moderne bazohen mbi dashurine, se ne baze kane doktrinen kristjane.
Socializmi bazohej mbi urrejtjen, zbatonte prerjen e kokave, nguljen e kokes se prere per ekspozim.
Gjyqet publike politike ishin spektaklet per ekspozimin e kokave te prera.
Gjithe sistemet shoqerore qe jane bazuar mbi urrejtjen, jane shkaterruar nga urrejtja qe mbjellin.
Ne nje fushe urrejtjeje nuk mund te arihet asnje mireqenie.
Ne fakt kerkimi, percaktimi, denimi i armiqve nuk eshte vecse shkaterimi gradual i vet‑vetes.
Dhe socializmi, (urrejtja sociale) vdiq nga helmi qe mbolli.
Helmi ne sasira te medha i korrur i thare, i depozituar ne depot historike, do te helmoje dhe shume gjenerata qe do te vijne me pas ; megjithese keta nuk kane pasur kontakt direkt, dhe nuk e kane njohur social‑urrejtjen.
Ne fushat ku kane qene mbjelle diktaturat, sistemet demokratike mbijne me zor.
40
Diktaturat kane vepruar gjithemone me levizje te pershpejtuara dhe jane rrethuar nga nje zhurme maramendese, por sapo kuptojne se po fillojne te zhduken hedhin mbi vete pelerinen e heshtjes dhe terheqin mbas vetes pllaken e harimit.
41
Gjate egzistences se tyre, diktaturat jane sistemi me eksitues dhe histerik, marramendes dhe mburavec, por kur largohen mbas tyre mbetet vetem nje heshtje.
Heshtje dhe hi. Hiri i vetedjegjes.
Diktaturat ne fund vetevriten dhe vetedigjen.
Diktatura shqiptare, nje nga me te ashprat ne historine e njerezimit, beri dhe ben cdo gje per tu harruar, per te mos qene, per te mos lene mbas, asgje nga vetja.
42
Diktaturat jane nje festival dramash, nje serial i copetuar, pa llogjike, i dhunshem, i zi, i ftohte.
Falje
kerkojne ata
qe falje kurre
te pafajeshmeve s'ju dhane
falje
duan ata
qe mbas darkave
duke krruar dhembet
vuajtjet tona
shtronin si desert
falje
kerkojne ata
qe po te kthehej prape
ajo kohe
luften e kllasave
si camcakiz
te futur prape
ne goje do te pertypnin
falje
duan nga ne
ata
qe akoma nuk na kane
falur
zot ndihmome
me urdhero
te fal ata
qe falje s'meritojne
( Kokeqethja‑ album‑ 1995)
43
Megjithese zyrtarisht deklarohej se arti popullor ish baza dhe gurra frymezuese e artit te realizmit socialist, dhe me gjithe manifestimet gjigande folklorike qe beheshin ne Shqiperi, me habi shihja se realizmi socialist si metode e urrente dhe e neglizhonte frymen popullore ne art.
Dhe kjo per aresyen se ajo ish fryma me e lire, me hiperbolike, me naive dhe me primitive njekohesisht.
Per kete problem kish nje dualizem ne qendrimin e filozofise dhe estetikes partiake. Nga njera ane folklori cmohej sa gati gati sistemin mund ta quaje nje socializem folklorik, nga ana tjeter u prene tere kanalet e komunikimit dhe shpjegimit te tij si dhe lidhjet e tij me artin bashkohor.
Fryma primitive dhe naive qe eshte vlera e tij e vecante dhe e vertete nuk pranohej.
Diktaturat zbukurohen me historine kombetare.
Historija vesh nuditetin e diktatures.
44
Diktaturat shtojne prezencen e tezave nacionaliste ne art, si pjese e nje propagande te vethymnizimit.
Kombi lavderohet per tu justifikuar krimi kunder kombit.
45
Partia kerkonte qe lufta e klasave te vihej ne teater, te luhej neper drama.
Por veprat ishin te dobeta ne krahasim me realitetin.
Asnjehe te dyja nuk mund te jene ne te njejtin nivel.
Ose jeta eshte nje drame aq e fuqishme, sa eshte e pamundur qe arti t'ia kaloje; ose arti ngrihet mbi jeten, kur dramat e verteta mungojne.
46
Dikaturat si nje trupe aktoresh, luajne tere kohen dhe ulin me detyrim popullin e tyre ne sallen e historise te degjoje deklarimet e tyre fatale.
Prandaj diktaturat e pelqejne aq shume teatrin, se i u ngjan atyre vete.
47
Rituali me i lashte qe i eshte kerkuar njeriut eshte sakrifica.
Dhe kjo gjithemone ne emer te idealeve me te larta.
Sa here ka nje ideollogji antihumane, prane saj do te gjesh kerkesen per sakrifica.
Diktaturat kete kerkese e kane gjthemone te detyruar.
Diktaturat per njerezit e thjeshte jane nje sakrifice e detyruar.
Por diktaturat sakrificat i quajne heroizma.
Komunizmi nxorri ne plan te pare heroizmin socialist.
Per t'a bere sa me te besueshme kete vetflijim duhej arti dhe letersija.
Ne keto rrethana artistet me te prirur per te sherbyer, jane artistet me te paafte.
Aksidenti (ne pune), nuk eshte heroizem, eshte fatkeqesi.
Kthimi i aktit aksidental, ne heroizem, eshte mashtrim dhe behet per thirje, per nxitje drejt sakrificash te reja.
Ky eshte heroizmi socialist, nje vetsakrifikim i kote.
Diktaturat mobilizojne tere propaganden dhe ne rradhe te pare artistet dhe shkrimtaret.
48
Ne veprat e realizmit socialist rendesi te vecante mori perfaqesimi i realitetit, madje vetem i realitetit socialist te lustruar.
Detyra e artisteve te piktures social‑realiste ish krijimi i tabllove simbas urdherave partiake te dites.
Shume piktore te realizmit socialist shqiptar sot mohojne madje djegin veprat e tyre.
Ato nuk jane vepra te verteta arti, pot thjesh nje art dokumentar.
Kjo lloj pikture eshte me ideollogjikja, me agresivja, me antiestetikja nga tere fondi i social‑realizmit ne ish kampin komunist.
Atje ku diktaturat kane qene me te ashpera, aty dhe arti ish me agresivi.
49
Ekspozitat e piktures socrealiste me ngjanin me nje hetim gjigand ku figuracjoni ishte i thirur te deshmonte kunder njerezve dhe te merte denimin e tij.
Pikturat socrealiste ishin qelite e imazhit, ato ishin krevati i hekurt i deshtimit te fantazise dhe prova me e mire e neneshtrimit te piktoreve ndaj nje regjimi kriminal.
50
Shteti komunist i kish qytetaret e tepert.
Gjithemone e ndjenja veten te perjashtuar. Nuk u perjashtova vetem nga dhuna.
Nuk dija cfare te beja me veten time.
Shteti pa u thene, me trajtimin qe u bente shtetasve u jepte te kuptonin se i kish barre; se ish zemergjere qe i quante te tijet.
Me rastin me te pare i quante te jashteligjshem, armiq.
Shteti, te thonte indirekt, se mund te bej edhe pa ty.
51
Ne shtetet demokratike qytetari e ndjen veten te dobishem, te kerkuar, te nevojshem, pjesemares, si nje qenie e domosdoshme, pa te cilen shteti nuk mund te ekzistoje.
C'do njeri eshte vete parimi demokratik.
52
Rezistenca ndaj se keqes te jep kenaqesi estetike.
53
Diktaturat luftojne irealen, surealen, absurden ne art dhe ne fakt ndertojne nje shtet ireal me konflikte sureale dhe rezultate absurde.
Totalitarizmat kane frike nga cdo enderrim, nga cdo kuptim i dyfishte, nga cdo sugjestion, nga cdo aludim.
54
Ne Shqiperi u zbatua nje socializem orjental. Diktatura zbatoi kodin Osman.
Diktatori Enver Hoxha ish i vetmi udheheqes mysylman ner sekretaret e pare te Partive komuniste europjane. Enver Hoxha rridhte nga nje familje Hoxhesh, kurse Mehmet Shehu rridhte nga nje familje Shehleresh.
55
Ne keto sisteme ka menyra te lehta per te jetuar ne art, duke mos thene asgje te rendesishme.
Shume artiste medioker ngadhenjyen ne kete periudhe.
Hipokrizija eshte nje aftesi e lindur.
Mjeshtrit e hipokrizise nuk mund te jene mjeshter ne art.
I paafti ka si aftesi te vetme te mos njohe vet‑veten.
56
Arti pesoi nje deformim ne embrion.
Arti socialist nuk eshte primitiv, por eshte i prapambetur.
57
Diktaturat kultivojne nje imazh special ate te diktatorial.
Imazhi i kultivuar ne periudha te tilla pasurohet me karakteristika dhune, mostolerance dhe uniformiteti, duke u shnderuar ne imazh ideollogjik.
Ne Socializem arti u be nje bunker i rehatshem per shume artiste te patalentuar.
Zgjedhjet e diktatoreve ne percaktimin e artisteve nuk perputhen me zgjedhjet e natyres.
58
Artistet fallc vijne te paracaktuar nga diktatoret dhe me anen e tyre diktatura perdhunon artin e vertete.
Me kete dhunim don te zbukuroje vetveten.
59
Nga artistet e mashtrimit do te dale vetem arti i mashtrimit, i lustrimit te realitetit, i lavderimit te krimit, i hymnizimit te diktatorit dhe diktatures.
Ai art nuk ben gje tjeter vecse edukon me estetiken e dhunes.
60
Autocensura ishte intriga me e embel dhe paqesore qe e ledhatonte artistin apo shkrimtarin para se ta helmonte.
Mbasi e pushtonte ate bente qe krijimtarija e tij te prodhonte monstra, pa koke, pa trup.
Ky ishte arti dhe letersija e realizmit socialist.
Nje prodhimtari gjigande qe shkoi dem.
61
Arti dhe letersija jane produkt i atyre qe i bejne, dhe kjo eshte pasurija e vetme qe ata i sjellin botes.
Arti dhe letesija qe pasqyrojne jeten, ne baze te kerkesave te realizmit socialist jane art‑propagande.Kete edhe kerkuan diktatoret komuniste.
Kjo teori serviret per te mposhtur artistet dhe shkrimtaret e vertete, sepse duke pranuar qe pasqyrimi i jetes eshte primare ata duhet te pranojne qe tejrealja eshte sekondare, dhe kerkimet e percaktimet e tjera te panevojeshme.
62
Kjo eshte ceshtje misjoni. Vetesakrifikimi i artistit dhe shkrimtarit, presupozon nje vleresim paresor.
Vetem keta shkrimtare dhe artiste arijne te shkojne paralel me jeten dhe t'a permiresojne ate.
63
Per mua ka qene nje enigme aritja ne nje shkalle te tille e persosmerise diabolike te imunitetit komunist.
Ish e vetmja gje qe u be ne shkallen me te larte.
Kjo edhe e shkateroi komunizmin.
Sepse ai nuk la hapesire dhe nuk pranonte gabimet njerezore.
Regjimet diktatoriale kane nje te mete qe mezi vihet re: ato e tejkalojne artin.
Asgje e imagjinuar nuk mund te krahasohet me realitetin qe ofrojne diktaturat. Ketu qendron edhe demi i tyre.
Se ato nuk tejkalojne miresite, por tejkalojne ligesite.
Imagjinarja duhet te jete vetem ne art, kurse diktaturat kane aq shume imagjinate te keqe mbireale (sureale) sa qe nganjehere ma jane dukur si sisteme artistike, por diabolike.
64
Ka dhe sisteme shoqerore monstra. Keto jane diktaturat.
Rreth handikapeve dhe monstrave njerezore ka gjithemone nje kujdes te vecante dhe nje humanizem te shtirur.
Keshtu sillet edhe historija me diktaturat, kujdeset t'iu ndreqe gungat dhe mundohet te zbuse efektet.
65
Gjate kohes qe sundojne diktaturat i mbulojne difektet me ideollogji dhe festa.
Festat jane masive dhe te zhurmeshme.
Ne ideollogji u fut detyrimisht edhe arti. Ai duhet te vraponte pas ideollogjise marksiste.
Partia kujdesej direkt e ne menyre te vecante per kete.
Ajo ariti ta quaje kete ndjekje (te artit mbas ideollogjise), te vertete, te domosdoshme dhe qe nuk mund te ish vecse keshtu.
Partia mendonte se ish ajo qe i kish bere shkrimtare apo artiste ata, dhe ata duhet t'i ishin mirenjohes per jete.
Partia komuniste e quante veten pronare jo vetem te jetes se qytetareve, por edhe percaktuese e vlerave te secilit.
Simbas kodit socialist ish parta ajo qe te bente kuader apo artist.
66
Partia ish ajo qe te veconte nga te tjeret, nga masa.
Ish parta qe te bente shkencetar apo artist, dhe jo aftesija e jote.
Pra simbas kesaj llogjike ajo kish te drejte eskluzive mbi prodhimtarine tende.
Ajo mendonte se bente nje fare kllonimi te qenieve njerezore socialiste.
Ajo mendonte dhe lavderohej se kllononte edhe shkrimtare edhe artiste edhe shkencetare.
Keta njeres‑speciale‑socialiste te kllonuar ne epruvetat e ideollogjise marksiste ; nuk mund te benin vecse ashtu sic porosiste partia.
Te presesh
te ardhmen
kur s'ke pasur
te shkuar
te presesh
per te jetuar
kur jeta
te ka mbaruar
te presesh
hakmarrjen
me dashuri
ne zemer
te presesh
vdekjen
duke menduar
jeten
te presesh
te rifillosh
kur asgje s'ka
me kuptim
kjo eshte
pritje burgu.
(Thesi i burgut‑ 1996)
67
Shpirti i krijimtarise se artistit shkon ne drejtim te kundert me qellimet dhe synimet e diktatoreve.
Shkrimtaret dhe artistet jane vete diktatore te mendimit dhe shijes, ata duan te ndertojne boten sipas zgjedhjes se tyre (ate pjese te botes qe i u takon). te Ata duan te dominojne mendjet dhe shpirtrat njerezore.
Kjo eshte e papranueshme per diktatoret.
68
Analiza e raporteve te shtetit diktatorial me shkrimtaret dhe artistet ne Shqiperi per dyzet vjet, eshte me interes te vecante, si nje epikrize e ralle e nje organizmi etatik qe projektonte deformimet e tij mbi letersine dhe artin.
69
Te shkruarit e lire e ngushton rrethin e se keqes.
Shkrimi ka qene ne gjthe kohet arma me e forte ndaj krimit.
Diktatoret kane pasur nje tmerr te vertete nga shkrimi i lire.
Gjeja e pare qe ata kane nder mend kur vijne ne pushtet, eshte zhdukja e lirise se fjales se folur dhe fjales se shkruar.
Se fjala dhe shkrimi jane lirija e njerezimit, dhe ata duan ta zhdukin ate.
Duke ditur se kete nuk e arijne dot atehere mundohen te deformojne genin e atyre qe bejne letersi dhe art.
Dhe prandaj lirija e krijimit eshte e pamundur ne cdo diktature.
70
Komunizmi donte te nivelonte mendimet dhe pasionet, vrullet dhe aftesite, keshtu e kish me te lehte te caktonte vete vleresimet per vete dhe per te tjeret.
71
Nga njehere me dukej se Lidhja e Shkrimtareve dhe Artistave kish si detyre paresore qe anetaret e saj, shkrimtaret dhe artistet, ti linte pa sekrecione krijimi, t'i tridhte.
Keshtu eunuke do te ishin te bindur dhe pa shtysa.
Sulltanet kane mbajtur eunuke neper hareme, komunizmi donte eunuke te krijimit ne haremin e realizmit socialist.
72
Arti modern tregoi se teorija e artit ideohet nga vete artistet, te cilet mbi bazen e saj ngrene vepren.
Shpesh kemi nje teori per nje krijues, per nje krijimtari.
Prandaj kemi dhe kaq shume rryma artistike.
Teorija e artit e shek. XX, me shume eshte teori testamentesh, platformash dhe dekalogesh, nga artiste te vecante apo grupe, qe jane bashkuar per nje kohe te caktuar, pastaj jane ndare.
73
Po ne kete kohe, ne diktaturat komuniste lindore, kemi nje teori te detyruar per prodhimtarine kombetare apo nderkombetare (te disa shteteve).
Kjo shkaktoi dhe cvleresimin dhe deshtimin e krijimtarise se disa brezave artistesh qe punuan nen Nazizmin, Fashizmin apo Komunizmin.
Prodhimi letrar dhe artistik i komanduar sherbeu si shembull i deformimit, shperfytyrimit dhe krijimit te monstrave.
Ata qe munden edhe ne kete periudhe te rruajne vlerat e verteta jane te rralle.
74
Sistemet diktatoriale duan te bindin artistet se pasqyrimi i jetes zen vendin primar ne procesin e krijimit, pra pasqyrimi i jetes eshte ajo qe duhet te preokupoje shkrimtarin dhe artistin.
Kurse arti modern nxori ne plan te pare qenien artistike, d.m.th. vete artistin dhe shkrimtarin, ata qe bejne vepren.
75
Shkrimtaret dhe artistet e zakonshem terhiqen nga diktaturat dhe diktaturat e kane me lehte t'i perdorin.
Ata e bejne letersine dhe artin, per t'i treguar diktatorit se sa jane te afte qe ai t'i mare ne sherbim.
76
Historija e letersise dhe e artit ka treguar qe: sa here qe brenda tij eshte futur mashtrimi, ai ka deshtuar.
Vertet arti eshte nje fiksion, por ai duhet te permbaje , te tregoje, te edukoje me te verteten se e verteta eshte e vetmja rruge per te e mira.
Dhe e mira eshte domosdoshmeri, perderisa eshte pika ku tenton njeriu, me gjithe cfaqjet e tij intelektuale dhe artistike.
Kur arti shmanget nga kjo rruge deshton.
Artit dhe letersise se realizmit socialist, i u vu ne menyre te dhuneshme detyra per te paraqitur, per te servirur genjeshtren dhe te keqen si te vertete dhe miresi.
Ajo letersi, ai art, linden dhe u zhvilluan nga nje ideollogji qe ne baze kishin dhunen dhe krimin. Si e tille ajo detyronte letersine dhe artin t'a ndiqnin kemba kembes.
Letersija dhe arti te krijuara ne ate periudhe kane nje ngarkese mashtrimi dhe krimi te pashembullt.
Prandaj ato nuk pranohen sot dhe nuk do te pranohen kurre.
Kjo periudhe artistike duhet te rruhet, duhet te studjohet dhe te analizohet pikerisht per te treguar se sa here fenomenet artistike shmangen nga parimi baze i lirise individuale artistike do te deshtojne.
Ata shkrimtare dhe artiste, te cilet munden qe edhe ne keto kondita te thone te verteten, duhen vleresuar si apostuj te se vertetes ne art dhe letersi.
77
Trinitrija e shenjte e Socializmit ishin: parullat, aksionet dhe tipet.
Tere Shqiperia ish vetem nje tip: nje tip apartamenti, nje tip divani, nje tip pulloveri, nje tip specash te tiganisur me gjize.
Ne don te njohesh historine e Socializmit ngadhnjimtar ne secilin vend ish komunist; ndiq periudhen e objekteve, veshjeve dhe cantave te ushqimeve.
Aty sheh tere maskaraden tragjiko komike te socializmit.
78
Komunizmi ish sitemi i perkryer i imazheve. Ne kete drejtim u a kalonte tere sistemeve shoqerore te provuar nga njeriu.
Bota imazh, na ofrohej bota imazh.
Imazhi i lumturise ish e vetmja lumturi.
Propaganda hidhte ne qarkullim imazhin e ri.
Nuk kish rendesi nese ky ish imazhi i vuajtjes, i cmendurise, i te pamundures, i absurdit; mjaftonte te ish imazhi me i fuqishem, me i vecante, me fantastik.
Popujve nen diktature i u duhen hedhur per te ngrene vetem imazhe, dhe cuditerisht ata jane te kenaqur.
79
Normalisht, shoqerija nuk duhet te inkriminohet.
Por me sa duket keto mekanizma nuk funksionojne ne shoqerite diktatoriale.
Vetem kur shoqerija krijon mekanizma te tille qe nuk e lejojne inkriminohet, individi mund te kete besim tek shoqerija.
Parulla me e perdoreshme ish vigjilence.
Kjo thuhej dhe presupozonte qe shoqerija mund te arestonte individin; por nuk formulohej edhe ndryshe: njeri ji vigjilent ndaj shoqerise.
Kjo nuk thuhej nuk kerkohej, sepse nenkuptohej qe shoqeria komuniste ish e pagabueshme, e drejte, e sigurt, e vendosur, e zonja te ece vetem perpara.
Por doli qe kjo shoqeri ish e zonja te ece vetem prapa.
Ajo ketheu mbrapa instiktet njerezore, ajo mprehu krimin.
Kjo nuk parashikohej ne preedikimet e filozofise marksiste.
80
Diktaturat jane sisteme me nje terheqje gravitacjoni te vecante. Ato t'a marin jeten dhe nuk lene asnje mundesi, asnje shteg kalimi per nje zgjidhje tjeter.
Diktaturat e bejne jeten personale te njeriut te thjeshte prone te tyre, ajo jetohet si jete shteterore.
Tere propaganda e partise, ideollogjija, literatura, arti duan te arijne ate qe ky njeri i thjeshte ta kerkoje kete vete, ta quaje kete nje lumturi.
Pra ta quaje lumturi qe nuk ka mundesi te jetoje jeten e tij. Ky eshte heroizmi socialist.
81
Diktaturat kane nje fuqi gerryese te pallogariteshme, ato vendosin per cdo gje qe u takon shtetasve te tyre.
Bile ato veprojne edhe mbi natyren. Mbas cdo diktature edhe natyra eshte tjetersuar, eshte renuar.
Diktaturat nuk jane mbrojtese te ekologjise.
82
Diktatura Shqipetare shenoi cfare desh ajo mbi shiritin tim te jetes.
Meqenese une nuk e pranoja ajo ne nje pjese te ketij shiriti, shenoi nje vijze te zeze, burgun.
83
Gjerat me te rendesishme te jetes se njeriut nen diktature kalojne ne plan te dyte, dhe ky njeri duhet te mbaje ne memorje historine e saj dhe jo te tijen.
Dhe kjo per arsyen e thjeshte se keto quhen me te rendesishme; jane ato qe percaktojne rrjedhjen e jetes se cdo njeriu dhe jo veprimet dhe vendimete etij.
84
Sa me e ashper eshte diktatura, aq me e rendesishme eshte vdekja e diktatorit.
Kjo sepse diktaturat nuk perseriten, ato jane pa te ardhme.
Vdekja e diktatorit zakonisht sjell nje clirim.
85
Sa me demokratik te jete sistemi shoqeror aq me ne menyre te zakoneshme perjetohet vdekja e nje udheheqesi shteteror.
Sa me teper vdekja e tij afrohet me vdekjen e njeriut te zakonshem, aq me demokrat ka qene ai, aq me e rendesishme ka qene vepra e tij.
86
Shekulli i XX ish shekulli me i pasur me diktatore qofte te majte apo te djathte.
Kjo ndoshta si nje kunderpergjigje ndaj formimit te shume shteteve demokratike qe u cfaqen ne Europe, Amerike dhe Australi.
Por diktaturat dhe diktatoret europiane apo latino‑amerikane kane nje ane spektakolare, krejtesisht te vecante: ate gjigandomanise dhe te delirit.
Me bemat e tyre mund te krahasohen dramat e Joneskos, pikturat e Dalise apo Filmat e Felinit.
Superioriteti i races arjane dhe deshira per pushtimin e botes nga Hitleri, ringritja e perandorise Romake nga Ducja, nje bote e re e Stalinit, revolucjoni kulturor i Mao‑Ce‑Dunit jane cfaqjet me absurde dhe delirante ne historine e politikes boterore.
Por dhe keto jane te zbehta para delirit te madheshtise se Enver Hoxhes.
Shqiperija vendi me i varfer, me i prapambetur dhe me i izoluar i Europes, simbas ideve te Hoxhes duhej te udhehiqte boten.
U krijuan dhe u sunvencuonuan mbi pesedhjete parti ne Europe , Azi dhe ne Ameriken Latine.
Ne do te pregatisnim nje revolucjon proletar boteror.
Shqiperija e vetme do te mundte tere shtetet imperialiste dhe revizjoniste.
Nje absurd te tille nuk ka mundur ta shkruaje asnje romancier dhe asnje dramaturg.
Me sa duket per diktatoret nuk ka asnje kufi per ide dhe praktika delirante.
Akti i fundit i ketij deliri ishin anijet e mbushura me refugjate me 1990, vizjoni me biblik i largimit nga realiteti i vertete diktatorial.
87
Te gjitha diktaturat e sh. XX paten si armik te perbashket artin modern.
Mohimi i te gjitha rymave dhe gjenive ne letersi, arkitekture, pikture, skulpture, kinematografi, fotografi, muzike, balet ish nje ofeze e padegjuar ndaj kultures europjane dhe amerikane.
Ky qendrim e coi kritiken estetike artistike dhe kritiken lertare ne kufirin e idjotizmit.
88
Njeriut tip i duhej nje arkitekture tip.
Apartamenti tip diktonte te njejtat levizje, te njejtat reflekse, te njejtat shije, te njejtat perceptime.
Ne fytyrat e nenshtetasve te diktaturave mund te shihje pikellimin e planimetrive; ne shpirtin e tyre, varferine e siperfaqeve te banimit nje dhome e guzhine; ne shikimet e tyre mungesen e fokusimit ne distance; ne varferine e veshjeve ngjyrat gri te suvase; ne ngecjen e vrullit njerezor ngushtesine e korridoreve dhe shkalleve; ne gropat e intelektit grryerjet e vazhdueshme te mureve nga rrjedhjet e tubacioneve.
Ajo shoqeri lindi e deshtuar ne amulline e qyteteve social‑primitive.
Kllonimi i njeriut te ri socialist behej jo ne epruveta por ne banesat dhe qytetet tip.
Ish e cuditeshme te shihje se si njerezit duke banuar ne blloqet kolektive, filluan te humbisnin tendencen e nje qytetarie te lire dhe individuale.
Aty mund te shihje qa rte fenomenin se cfare fuqie te madhe sugjestionuese ka forma dhe volumi ku jetohet.
Kjo eshte forca e arkitektures se vertete dhe dobesija e arkitektures se deshtuar.
Dhe nje here tjeter arti modern tregoi vlerat dhe superioritetin e tij.
89
Seksioni tip u zbatua pa meshire si nje ushtrim paraushtarak.
Tere shteti u mbush me pallate nje e guzhine, dy dhoma e guzhine, e ralle here tre e guzhine.
Seksionet tip ishin si lata buke.
Ato ishin qelite qytetare, ishin celulat e socializmit.
90
Arkitektura e regjimeve diktatoriale eshte rigjide, keshtu prodhon n je fond volumor te ngurtesuar.
Diktaturat prodhojne sheshe per parada dhe gijotina; ato u japin rendesi te vecante manifestimeve kolektive.
Ne diktaturat sheshet e qyteteve projektohen per turma; ne demokracite sheshet projektohen per cdo individ.
91
Ne shtetet diktatoriale ka shembuj te shumte qe tregojne se arkitektura ka pasur shpesh funksionin e nje kompensuesi dhe qetesuesi social.
Dy ishin sektoret e ekonomise civile dhe ushtarake qe shteti komunist vuri ne dispozicjon te tij per te droguar mendjet e qytetareve: ushterine dhe arkitekturen.
Ndersa ne paradat ushtarake, fuqija goditese e armatimeve, duhej t'a bindte qytetarin per superioritetin ndaj imperializmit; me pasurine dekorative dhe gjigandizmin e volumeve ne arkitekture qytetari, duhej perfundimisht te ish i lumtur.
92
Ne Socializem, lumturija, nuk buronte se brendeshmi, as si nje siguri qe sjell pasurija personale.
Qytetari apo fshatari, duhej te ishin te lumtur me pjesen imagjinare te pronesise kolektive dhe volumet gjigande a dekori i pafund qe mbulonte pallatet e kultures, stacionet e metrove apo pallatet e sovjeteve.
Keshtu pjesa etike e fondit artistik te arkitektures merte pjese direkt ne procesin e cperqendrimit, dyzimit dhe cvleresimit te personalitetit te individit.
Ne ndihme te ideoologjise marksiste u thir dhe u aplikua pjesa mistike dhe fuqia sugjestionuese e arkitektures ; pa u interesuar per gjene me te rendesishme, aplikimin racional te saj.
93
Historija e tetedhjete vjeteve komunizem tregoi edhe njehere se arkitektura nuk mund te lulezoje atje ku ka dhune.
Ne shekullin e njezete, aritjet me te larta ishin ne shtetet demokratike dhe rezultatet me te ulta ne shtetet diktatoriale.
94
Realizimet ne arkitekture jane tregues te rendesishem per ecjen e cdo shoqerije, ne cdo epoke.
Bunkeret ne Shqiperi ishin shprehje e koncentruar e mbylljes hapsinore, hermetizmit llogjik, shpirtvogelsise dhe shpirtligesise ideollogjike te shtetit komunist.
Bunkeret ishin e vetmja gje e vecante qe i ofruam qyteterimit modern.
95
Ne se don te ndjekesh historine e cdo diktature ndiq historine e parullave te emetuara prej saj.
Ne cdo periudhe kish parulla te formuluara saktesisht.
Jeta e cdo qytetari kalonte nga njera parulle ne tjetren.
Shteti komunist vepronte si nje shtet i droguar.
Ai kish te varur ne qafe nje pankarte me parulla.
96
Shtypi ishte droga e cilesise se larte.
Shtypi ish ndihmesi me besnik i partise, aty nuk lejohej asnje shmangje, asnje devijim.
Gazetat dhe revistat ishin te pakta.
Shtypin diktatura e perdorte si nje plastike per te fshehur fytyren e saj.
97
Pllakatet shtypeshin me rastin e festave partiake apo shteterore.
Pllakati ish kryesisht politik, pllakati kulturor ish i ralle, pllakati tregetar nuk ekzistonte fare.
98
Arti eshte nje instrument i perjetesise.
Nje nga atributet e veteshpallura te artit eshte jetegjatesija ne limite kohore ekstreme, prandaj shpesh etapat qe kalon shoqerija njerezore ilustrohet me prodhimin artistik.
99
Ne cdo moment kethese te rendesishme te papritur, diktaturat shpallin edhe simbole te reja.
Keshtu ngjau dhe me parullen e madhe cdo gje me forcat tona.
Ishim ne momentin me delirant, te vet‑izolimit total dhe ecjes drejt nje rruge te re te panjohur qe do te perfindonte patjeter ne vet‑asgjesim.
Ndersa bota kapitaliste shkonte drejt kooperimit ne shkalle te gjere dhe drejt globalizimit, shtetet diktatoriale shkuan drejt copezimit dhe vet‑izolimit.
Kjo ish nje vet‑vrasje e sigurt.
100
Diktatoret enderrojne te futen ne zonen monumentale, se ata kerkojne patjeter te ngulin veten ne kujtesen njerezore.
Por shoqerija njerezore ka krijuar nje sistem te vecante mbrojtjeje selektive dhe nuk pranon aq lehtesisht kandidaturat ne kujtesen artistike qe eshte nje pjese e kujteses historike.
Sidomos ajo eshte mosbesuese per ata qe duan te futen patjeter dhe per kete nuk kursejne as jetet njerezore.
Njerezimi ata i nxjerr nga kujtesa dhe i fut ne zonen e antikujteses.
101
Kur absurdi aplikohet ne boten reale, e kthen kete realitet ne realitet tragjik.
Absurdi ne shoqeri mund te jete komik kur aplikohet ne doza te vogla, i drejtuar me koshience dhe nga ndergjegje pozitive.
Diktatoret e ketij shekulli kane shkaktuar absurde tragjike sepse idete e tyre jene aplikuar me permasa kombetare dhe kane qene me sens negativ.
102
Hitleri, Musolini, Stalini, Enveri, Mao‑Ce‑Duni, Ho‑Shi‑Mini, Kim Ir Seni e luftuan absurdin artistik.
Cdo gjini arti ka ne permbajtjen e vet nje pjese absurdi, por kjo eshte ne permasa te vogla dhe nuk dallohet.
Vete simbolika eshte nje absurd.
Po ashtu kodi koloristik ne pikture.
Arti primitiv ne deformimin koshient, na jep elementet e para te absurdit.
Shoqerija antike pranon absurdin duke quajtur nje godine tempull te shenjte.
Piramidat Egjiptjane jane shembulli me gjigand i absurdit real.
103
Diktaturat jane fajtore sepse i a imponojne shoqerise njerezore gabimet qe ato bejne, imponohen qe propozimet dhe idete e tyre absurde te aplikohen ne realitet ne permasa gjigande.
Arti ka pikerisht kete avantazh, te lejon ta shijosh absurdin, pa e aplikuar ne shoqeri, por vetem duke e paraqitur si propozim ne planin e ideve dhe te emocjoneve.
Aplikimi eshte vetem artistik.
104
Absurdi i aplikuar ne jete eshte i demshem se eshte shkaterrues, ai e ben shoqerine iracionale, pa kriter gjykimi, hap portat e egocentrizmit etatist, ngre diktaturat dhe shton numurin e krimeve.
105
Ideollogjija komuniste ne menyre arbitrare, mori ne analize artin absurd perendimor, qe ish nje nga aritjet me te medha te shekullit dhe e denoi ate.
Po ashtu , ne menyre arbitrare, ai kerkoi ,dihmen e letersise dhe arteve social‑realiste per te misheruar artistikisht absurdet e veta, qe nuk ishin ide dhe propozime artistike, por eksperimente sociale.
Duke denuar artin abstrakt, komunizmi krijoi nje absurd real.
106
Absurdi ne art eshte nje ushtrim clirimi per mendjen qe do te njohe dhe anen absurde te jetes.
Koha tregoi se ne ato vende ku u aplikua absurdi, pati fare pak absurd te aplikuar ne jete.
107
Si meshikezat e lena menjane, diktaturat e analizuara ne distance, duket sikur jane krijuar vetem per n je diktator. Diktatori i dyte nuk krijohet dot .
108
Duke ecur ngadale ne rrugen e pashkelur te jetes kemi ndiesine qe kemi kaluar dhe here te tjera.
Kjo se te tjere si ne, njeres modeste dhe me te mire, kane lene shenja per te na orjentuar .
Shenjat me te sigurta jane vete kuptimi i jetes se tyre.
Jete shenjtoresh dhe therroresh.
Kjo na ben qe te gjykojme dhe analizojme c'do gje; se jemi pergjegjes edhe para tyre njerezve te koheve te kaluara.
Jemi pergjegjes gjithashtu edhe para njerezve te sotem me te cilet jetojme.
Por jemi pergjegjes edhe para atyre qe do te vijne.
E gjithe kjo quhet pergjegjesi historike.
Ne emer te saj nuk duhet te lejojme qe bota te deformohet nga diktaturat.
109
Historite e diktaturave jane historite e diktatoreve.
110
Diktatoret duan te fshihen mbas artisteve.
Krimi lan duat e pergjakura me ujin e bekuar qe quhet art.
Arti eshte si kazani i ujit te bekuar.
Dhe artistet duhet te jene predikatoret qe sperkasin me kete uje njerezimin.
111
Njeriu eshte pergjegjes per cdo gje qe ben, qofte aktnjerezor apo artistik.
112
Arti eshte zbulimi i vet‑vetes, ku pa te pare njeri mat unin tend.
113
Surealizmi dhe Socialrealizmi jane dy rryma krejtesisht te kunderta.
Ne veprat Surealiste rendesi te vecante mori perfaqesimi i endrrave dhe i ekseseve errotike.
Ne veprat e realizmit socialist mori rendesi te vecante perfaqesimi i nje realiteti te lustruar.
Ne se kete realitet mund ta quash enderr, atehere keto dy rryma afrohen.
114
Parimet estetike qe udhehoqen piktoret surealiste ishin ndertuar nga ata vete, apo nga shkrimtare dhe poete si Tzara, Eluari, Aragoni, Bretoni, Apolinare (i cili i dha dhe emrin rrymes me 1917).
Parimet e realizmit socialist u caktuan nga ideolloget bollshevike dhe jo nga vete artistet.
115
Asnje piktor Surealist nuk mohoi veprat e tij. Ato jane vepra te verteta arti.
Shume piktore te realizmit socialist i mohojne bile edhe i djegin veprat e tyre.
116
Skulptura moderne e shekullit te njezete, sidomos Brancusi, Moore dhe Giakometti perfaqesuan tere shnderimet tronditese qe mbyllen dymijevjecarin.
Ne keto kerkime moren pjese edhe skulptoret ruse Malevic, Tatlin, Archipenko, Zadkine qe ishin ner pararendesit e artit modern europjan.
Drama e artit rus eshte drama e tere shoqerise ruse, simbol i asaj qe: po shkaterove embrionet novatore artistike ke paralajmeruar shkaterimin e tere shoqerise.
117
Socializmi donte te kolektivizonte jo vetem krahet e punes por edhe ndjenjat dhe shijet artistike.
Lidhja e Shkrimtareve dhe Artistave ish kooperativa e artistave.
118
Me sa duket teorija e veteshkaterimit nuk eshte e vlefshme vetem per njerezit por edhe per sistemet shoqerore.
Shkaterimin e tij komunizmi duhet t'a gjeje ne ata qe e mbronin: udheheqja e partise dhe sigurimi i shtetit.
Fabrikimi artificjal i armiqve ish ulja e imunitetit te sistemit.
Lufta e klasave ish SIDA e ketij sistemi shoqeror.
119
Shembja e komunizmit ish mrekullija e shekullit te njezete.
Ish nje e papritur e lumtur.
Ashtu si njeriu i krimit gabon dhe nje dite del ne bangon e akuzes; dhe komunizmi doli para gjyqit te historise.
120
Kafka ka nje tregim KOLONIA NDESHKIMORE. Komandanti i kolonise qe ish konstruktor, kimist, gjykates (si diktatori jone), kish ndertuar nje makine torture e cila shkruante ne trup, mbi lekuren e te denuarit vendimin e gjykates per shkeljet disiplinore.
Oficeri e adhuronte kaq shume aparatin sa me se fundi kur nuk kish me ushtare, u fut vete nen makinen e tortures dhe vdiq.
Keshtu dhe Komunizmi u fut vete nen rroten e dhunes se krijuar prej tij dhe nga ana tjeter doli nje Rusi dhe Europe lindore qe kulloi gjak.
__________________
Në faktin se jemi askushi dhe nuk kemi me të vërtetë kurrgja. Sa më pak kemi, aq ma tepër mundemi me dhan. Duket diçka e pabesushme, por kjo ashtë llogjika e dashunis.
Denonco këtë mesazh tek moderatorët | IP: e regjistruar
|
05 Shtator 2005 10:13
Forumi Horizont > Tema Shoqërore > Historia > Historia e Shqipërisë dhe Shqipëtrëve mbas luftës së dytë botërore > Esse per Diktaturen Komuniste
