Regjistruar: 30/09/2003
Vendbanimi: SHBA
Mesazhe: 83

A DO TE PERSERITET 1997-ta?

Nano, Berisha, Meta, Rama, dhjetoristet e rinj: sa jane shanset e secilit per te shmangur katrahuren?

Nga Eduard Zaloshnja

1 - Qytetari i thjeshte dhe buka 600-lekshe

Kur nje qytetar i thjeshte shqiptar ble buke ne dyqanin prane shtepise se tij, nuk ma do mendja se i bie ndermend qe pothuajse gjysma e 600 lekshit qe paguan per buken shkon per te mbuluar kosto te tilla si koston e importimit te grurit dhe thaseve qe perdorin fabrikat e blojes per prodhimin dhe transportimin e miellit; koston e konsumimit te makinerive dhe automjeteve te importuara te fabrikave te blojes; dhe koston e karburantit, energjise elektrike, dhe materialeve te tjera te importuara qe bejne te mundur transformimin e grurit te magazines se portit ne buke qe blihet te dyqani i ushqimeve. Dhe per aq kohe sa valuta e emigranteve dhe e trafiqeve ilegale te vazhdoje te futet me vrull ne Shqiperi, qytetarit te thjeshte as do t'i bjere ndonjehere ndermend ky fakt.

Zgjimi i tromaksur i ketij qytetari do te ndodhte vetem ne qofte se keto dy burime valute do te arrinin nivelin e shterrimit perpara se te zevendesoheshin me burime te tjera te qendrueshme. Ne qofte se ajo dite vjen, ai do ta kuptoje se valuta qe futet ne Shqiperi nga eksportet, kredite, ndihmat, dhe investimet nuk eshte e mjaftueshme te mbuloje as gjysmen e importeve te grurit, perimeve, frutave, ushqimeve, paisjeve shtepiake, energjise elektrike, karburantit, etj, etj., te cilat i krijojne mundesine te gezoje ate pak mireqenie qe ka sot. Dhe kur e shoqja te mos kete c'tiu jape femijve per te ngrene, atij nuk do t'i ngelet gje tjeter vecse te dale ne rruge e te perserise 1997-en.

2 - Domethenja ekonomike e shembullit te bukes

Kur zgjodha buken per te ilustruar se c’pjese e vleres se nje malli krijohet jashte Shqiperise, zgjedhja nuk ishte e rastesishme. Nga llogaritje te peraferta, bazuar ne te dhenat e raportuara nga "The Economist Intelligence Unit", me del se perqindja mesatare e vleres se krijuar jashte Shqiperise per te gjithe mallrat dhe sherbimet qe i ofrohen konsumatorit shqiptar eshte pothuaj e njejte me perqindjen respektive per buken. Me shqip, kjo do te thote se pothuajse gjysma e totalit te parave te shpenzuara nga konsumatoret shqiptare shkon per te mbuluar koston e importit qe trupezohet ne mallrat dhe sherbimet e blera prej tyre.

Cdo ekonomist e kupton qe raporti i mesiperm e con eventualisht ne gremine nje vend ne qofte se nuk gjenden burime te qendrueshme per balancimin e importeve. P.sh., Sh.B.A. ka dekada qe e mbyll cdo vit me nje deficit te ndjeshem tregetar, por ky deficit balancohet nga parate qe futen nga jashte ne formen e investimeve ne bursat amerikane. (Per kuriozitetin e lexuesit: edhe bankat shqipetare kane ne portofolet e tyre bono te thesarit amerikan, te cilat i kane blere ne bursen e Nju Jorkut nepermjet ndermjetesve financiare.) Duke qene se tregu financiar shqiptar, ndryshe nga ai amerikan, nuk ka gjasa te thithe valute te huaj edhe per disa dekada, i takon klases politike shqiptare te gjeje alternativa qe do ta shpetonin Shqiperine nga nje humnere e ngjashme me te 1997-es.

3 – Si mund te shmanget kriza?

Qe shumica e qeveritareve, ligjvenesve, dhe opinionberesve shqiptare e ka te qarte se valuta e emigracionit dhe e trafiqeve ilegale eventualisht do te shterroje nje dite nuk duhet vene ne dyshim. Por problemi eshte se pak e kane te qarte se sa urgjente eshte te fillohet te mendohet dhe punohet qe sot per diten kur ajo gje te ndodhe. Keshtu, ka 13 vjet qe kushdo qe ka qeverisur dhe kushdo qe ka shkruar rreth problemit te deficitit tregetar ka deklaruar se turizmi duhet te perbeje burimin afatgjate me te rendesishem per zevendesimin e burimeve te perkohshme te futjes se valutes ne Shqiperi. Por pak eshte shkruar, dhe shume shume me pak eshte bere per ta realizuar kete gje. Bujqesia gjithashtu eshte pare qe ne fillim te viteve '90 si nje dege qe ka goxha potencial per te zbutur deficitin tregetar. Por akoma sot e kesaj dite, e ndoshta per shume vite te tjera, shumica e shqiptareve hane dhe do te hane perime, fruta, dhe ushqime te tjera te prodhuara ne shtetet fqinj. Dhe se fundi, edhe shqiptari me i thjeshte e di se ne vitet '80 industria e kromit dhe disa metaleve te tjera perbente nje burim shume te rendesishem eksporti. Por pas 13 vjetesh, kjo industri jo vetem qe nuk eshte zgjeruar, por ka rene ndjeshem poshte niveleve te para 1990-es.

4 – Kush mund ta shmange krizen?

Kuptohet qe barra e fajit per kete deshtim ekonomik bie mbi te gjithe eliten politike dhe ekonomike te vendit, e cila jo rralle ka vene interesat e ngushta te momentit mbi ato afatgjata te kombit. Por ne menyre te vecante ajo bie mbi S.Berishen, F.Nanon, dhe I. Meten, tre njerzit qe ne etapa te ndryshme te 12 vjeteve te fundit kane patur celsat e qeverisjes ne dore. Aktualisht, Meta nga krahu i majte, dhe Berisha nga i djathti, po mundohen t'i marrin pushtetin Nanos, te cilin nuk e le etja per pushtet te shohe me larg se sa sfida politike e momentit. Duke pranuar publikisht disa nga gabimet e qeverisjeve te tyre te meparshme, secili nga keta sfidante pretendon se, po te hype perseri ne kale, do te dije shume me mire se si te kaleroje.

Nga ndjekja e kujdesshme e aktivitetit publik te Berishes, kam krijuar pershtypjen se ai eshte i sinqerte ne pranimin e disa prej gabimeve te qeverisjes se tij, dhe se ai eshte me te vertete i perkushtuar qe ardhja e tij ne pushtet t'i sherbeje menjanimit te nje 1997-te tjeter. Pak a shume, te njejten gje mund ta them edhe per Meten, por kam bindjen se maksimumi qe mund te arrije Meta ne luften politike me Nanon eshte krijimi i nje partie me 20% mbeshtetje elektorale, gje e cila e le perseri Nanon ne udheheqjen e asaj qe per hir te tradites quhet e majta shqiptare.

Nje sfide tjeter, por e pashpallur, i vjen pushtetit te Nanos nga E. Rama, i cili ne menyre te heshtur e sulmon ate nga qendra. Me slloganin "Nuk ka rendesi ne se jeni demokrate apo socialiste, votoni per progresin!" Rama dha mesazhin se ai deshiron te grumbulloje rreth vetes elektoratin qe nuk eshte i lidhur pazgjidhshmerisht me te shkuaren, ose thene ndryshe, qe sheh drejt te ardhmes. Ndersa me rezultatet qe ai ka arritur ne qeverisjen e Tiranes, ka demonstruar se nuk eshte vetem udheheqes i fjaleve, si Nano, por edhe i punes. Pozicionimi politik i Rames dhe aftesisite e tij ekzekutive japin shprese se ekonomia shqiptare mund ta menjanoje kolapsin ne qofte se ai merr ne dore timonin e saj. Problemi eshte se ai nuk ka punuar per te konturuar partine e qendres qe do ta katapultonte ne maje te qeverise. Per ta arritur kete, atij do t'i duhet te grumbulloje rreth vetes nje grup intelektualesh me reputacion, qe ndryshe nga pjestaret e stafit te tij ne bashkine e Tiranes, duhet te jene bashkpuntore politike dhe jo thjesht vartes te bindur te tij. Se sa i afte do te jete ai ta realizoje projektin e nje partie te fuqishme te qendres ngelet te shihet. Por nga c’eshte pare deri me sot, nuk duket se nje parti e tille do te materializohet se shpejti.

Dhe tani le te kthehemi te gjasat qe Berisha, sfidanti me serioz i Nanos, te jete i suksesshem ne garen e ardheshme elektorale me te, dhe qe, c'eshte me e rendesishmja, te jete i suksesshem ne hedhjen e themeleve per normalizimin afatgjate te ekonomise shqiptare. Se pari, le te shohim se sa jane gjasat qe Berisha te fitoje zgjedhjet e ardheshme parlamentare. Zgjedhjet lokale treguan se elektorati shqiptar ka filluar ta pranoje idene e rikthimit te tij ne pushtet. Nderkohe, disa ish-politikane demokrate dhe intelektuale te pavaruar kane pranuar t’i bashkohen ekipit te tij politik. Por -- dhe kjo eshte nje "por" shume e madhe -- eshte veshtire te parashikohet ne se do te jete i afte ai te arrije te ribashkoje rreth vetes nje pjese te konsiderueshme te ekipit politik dhe frontit elektoral qe i dha pushtetin ne mars 1992.

Duke presupozuar qe Berisha do te jete i sukseshem ne kete perpjekje elektorale te tij, ngelet te shihet se sa i afte do te jete ai ta udheheqe vendin drejt normalizimit te ekonomise. Eksperienca ka treguar se Berisha siluron cdo bashkpuntor qe nuk i bindet urtesisht atij, ose qe ai e sheh si nje kercenim per pushtetin e tij. Eshte veshtire te parashikohet se sa i afte do te jete ai ta permbaje sedren e tij lehtesisht te lendueshme ne te ardhmen, kur njerez ne poste politike te mos bien dakort me te ose, me keq akoma, ta kritikojne ate. Hamendja ime eshte se ndoshta gjysma e ekipit politik qe ai do te caktonte ne krye te administrates shqiptare do te pergjysmohej ne fund te kater vjeteve qeverisje. Dhe ne kete rast, suksesi i politikave ekonomike te Berishes do te vihej seriozisht ne pikpyetje.

5 - Cfare na thote me pak fjale kjo analize?

Sipas analizes, del qe Meta dhe Rama nuk kane shume shanse ta zevendesojne Nanon se shpejti. Ndersa Berisha ka me shume shanse, por nuk ofron garanci qe fundi i kesaj dekade nuk do te perfundoje si fundi i dekades qe shkoi. Dhe duke mos patur asnje shprese se Nano do te kthiellohet nje dite nga deliri i pushtetit, e vetmja shprese reale qe 1997-ta te mos perseritet gjendet tek rinia studentore dhe intelktualet e rinj, te cilet mund te bejne ate qe nje brez para tyre beri ne dhjetorin e vitit 1990 -- te permbysin status kuone politike.

__________________
Mos i bej te tjereve ate qe nuk deshiron ta bejne te tjeret ty!

Denonco kėtė mesazh tek moderatorėt | IP: e regjistruar